مهر: زمین لرزه ژاپن همه را شوک زده کرد و
وقوع سونامی مهیب پس از آن، کشته شدن هزاران انسان و ویرانی شهرهای مختلف این کشور پیشرفته و صنعتی و بدتر از همه تخریب نیروگاه اتمی فوکوشیما دائیچی که نشت مقادیر زیادی مواد رادیو اکتیو به محیط اطراف و آب دریا را در پی داشت طی یک ماه گذشته به یکی از اصلی ترین نقاط تمرکز رسانه‌های جهان تبدیل شده و کشورهای کمتر توسعه یافته را در نگرانی شدیدی فروبرده است.
دانشمندان نیز در این میان دست از کار نکشیده‌اند و این فاجعه طبیعی را از زوایا و دیدگاه‌های مختلف علمی مورد بررسی قرار داده‌اند تا راهکارهایی برای کنترل نشت مواد سمی و سر و سامان دادن به وضعیت آشفته شهرهای سونامی زده یافته و به بررسی علل زمین لرزه و احتمال
وقوع دوباره چنین زمین لرزه‌ای در جایی دیگر از جهان بپردازند.
هفته گذشته گروهی از همین دانشمندان سوالی مهم را مطرح کردند: آیا زمین در دوره‌ای جدید از
وقوع زمین لرزه‌های مهیب قرار گرفته است؟ سوالی که هنوز پاسخی برای آن یافته نشده است اما «ریچارد استر» محقق و استاد موسسه معدن و تکنولوژی در نیومکزیکو و رئیس انجمن لرزه شناسی آمریکا که خود یکی از طراحان این سئوال به شمار می‌رود در گفت‌وگوی مشروح با خبرگزاری مهر درباره زوایای مختلفی از این فاجعه طبیعی سخن گفته است:
نقشه مناطق وقوع زمین لرزه و پس لرزه‌های اخیر در ژاپن
* خبرگزاری مهر: آقای استر؛ آیا ما واقعا در عصر وقوع زمین لرزه‌های مهیب زندگی می‌کنیم؟ دوره‌ای خاص که سیاره زمین فعالیتهای شدیدتری از خود نشان می‌دهد؟
ریچارد استر ـ رئیس انجمن لرزه شناسی آمریکا: دلیلی بر اثبات وجود چنین دورانی ندارم. می‌توانم نتیجه بگیرم که ما در دورانی از
وقوع زمین لرزه‌های جهانی قرار گرفته ایم. به این معنی که زمین لرزه‌های بزرگ می‌توانند در نواحی مجاور خود پس لرزه‌های شدیدی را خلق کنند و بر روی گسلهای بزرگ نزدیک به مرکز زمین لرزه فشار شدیدی وارد آورند. از این رو زمین لرزه‌ها به طور حتم می‌توانند تاثیر کوتاه-بردی بر روی گسلهای اطراف خود داشته باشند اما تاثیر دور-برد (برای مثال تاثیر زمین لرزه ژاپن بر روی شمال غرب آمریکا) احتمالا امکان پذیر نیست. با این حال زمین لرزه‌هایی نیز وجود دارند که محاسبه عملکرد آنها در این زمینه کمی دشوار است.
* وقوع چنین پس لرزه‌های شدیدی در ژاپن امری عادی است؟ چنین پس لرزه‌های شدیدی می‌توانند یک شهر را در کشوری دیگر کاملا ویران کنند، آیا رابطه مستقیمی میان شدت زمین لرزه اول و پس لرزه‌های پس از آن وجود دارد؟
- بله. زمین لرزه‌های بزرگ پس لرزه‌های بزرگی از خود به جا می‌گذارند به طوری که زمین لرزه اخیر 9 ریشتری ژاپن می‌تواند فعالیتهای لرزه‌ای زمین را برای یک دهه افزایش دهد، برای مثال امکان دارد
وقوع پس لرزه‌های 7 ریشتری در این منطقه افزایش پیدا کند.
* آیا پیش از این نیز زمین لرزه‌ای چنین مهیب در این گسل خاص اقیانوسی رخ داده و این گسل پیش از این نیز بر روی زمین آثار تخریبی از خود به جا گذاشته است؟
- زمین لرزه‌ای که در 9 جولای سال 869 در این منطقه رخ داد، بسیار مشهور بوده و بارها و بارها بررسی و مطالعه شده است. شدت این زمین لرزه 8.4 ریشتر تخمین زده شد اما امواج سونامی ناشی از این زمین لرزه بسیار عظیم و مهیب بوده است به شکلی که رسوبات شن به جا مانده از این سونامی را می‌توان تا مسافت 4 کیلومتری در ساحل «سندای» مشاهده کرد.
زلزله و سونامی ژاپن
* زمین لرزه ژاپن نتیجه یک فرایند دوره‌ای لرزه‌ای در زمین بوده است؟
- این زمین لرزه یک رویداد کاملا غافلگیر کننده بود. زمین لرزه‌ها لزوما به صورت دوره‌ای رخ نمی‌دهند اما تمامی شواهدی که پیش از این وجود داشتند نشان می‌دادند زمین لرزه بزرگ بعدی در این منطقه شدتی برابر 8 ریشتر خواهد داشت.
* چند گسل در وقوع این فاجعه طبیعی نقش داشته‌اند؟
- عامل اصلی این زمین لرزه بزرگ قرارگیری ژاپن در منطقه‌ای فرورانشی است. این به آن معنی است که در این منطقه گسلهای کم عمق پوسته‌ای بیشماری وجود دارند که می‌توانند در فاجعه ژاپن نقش داشته باشند.
* تا جایی که می‌دانم شیوه‌ای قابل قبول برای پیش بینی زمین لرزه‌ها وجود ندارد. پس چرا کشوری پیشرفته مانند ژاپن باید چنین نیروگاه بزرگی را بدون در نظر گرفتن عواقب وقوع پدیده‌های طبیعی در کنار اقیانوس بنا کند؟
- سوال خوبی است. در واقع به نظر می‌رسد این کشور تنها خطر سونامی را دست کم گرفته بوده است؛ زیرا همانطور که دیده شد، ژاپن در بنای سازه‌های مختلف خطر وقوع لرزه‌های شدید را به خوبی پیش بینی کرده، در نظر گرفته و محاسبه کرده است.
* فکر می‌کنید زمین لرزه ژاپن پدیده‌ای کاملا طبیعی بوده است؟
- قطعا همین طور است. زمین لرزه ژاپن پدیده‌ای کاملا طبیعی و ناشی از حرکت تکتونیکی صفحه‌های زمین بوده است.
* آیا پس از وقوع زمین لرزه ژاپن احتمال انفجار آتشفشانی تحت تاثیر حرکات صفحه‌های زمین در این منطقه افزایش یافته است؟
- این احتمال وجود دارد که برخی از سیستمهای آتشفشانی تحت تاثیر لرزه‌های ناشی از زمین لرزه شدید ژاپن و یا تغییرات فشار یا کشش صفحه‌های زمین در اثر این لرزه ها، قرار بگیرند. با این همه تا کنون هیچ نشانه‌ای از وجود چنین تاثیری در ژاپن مشاهده نشده است.
* نظرتان درباره گسل سن آندریاس* چیست؟ آیا این گسل می‌تواند در آینده‌ای نزدیک منجر به وقوع فاجعه‌ای مشابه ژاپن شود؟
- گسل سن آندریاس خطر وقوع سونامی را به دنبال ندارد اما می‌تواند به تدریج زمین لرزه‌های مخربی را در جنوب و شمال کالیفرنیا به وجود آورد. امیدواریم این تخریبها را بتوان از طریق آماده سازی‌های پیش از وقوع زمین لرزه‌ها و کار گذاشتن سیستمهای هشدار پیش از زمین لرزه محدود کرد. این سیستمها می‌توانند نزدیک شدن ارتعاشات شدید زمینی را احساس کرده و برای مثال ده‌ها ثانیه پیش از رسیدن این ارتعاشات به لس آنجلس به آن شهر هشدار بدهد.
* ایران هم شاهد وقوع زمین لرزه‌های بسیاری در طول سال است. زلزله مهیب در ایران قابل پیش بینی است؟
- ایران به طور کلی عنوان کشوری زلزله خیز بسیار مشهور است و بیشتر از جانب وقوع زمین لرزه‌های مهیب تهدید می‌شود و نه سونامی. از جمله مهمترین این زمین لرزه‌ها زلزله‌ای است که احتمال وقوع آن در نزدیکی تهران وجود دارد، از این رو بهتر است ایرانیها از هر نظر خود را برای این احتمال آماده کنند.
* تقریبا تمامی متخصصان زمین شناسی و لرزه شناسی درباره وقوع زمین لرزه در تهران هشدار می‌دهند. شما این پدیده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- از دیدگاه علم زمین شناسی وقوع زلزله‌ای بسیار مخرب در نزدیکی تهران امری کاملا قطعی است که در عین حال نمی‌توان زمان وقوع، شدت و قدرت تخریب آن را پیش بینی کرد. تنها می‌توان میزان خطر و آسیبهای ناشی از آن را پیش بینی کرده و خود را برای وقوع آن آماده کرد.
* آقای استر؛ آیا زمین به واکنشی زنجیره‌ای تن داده است، یعنی زمین لرزه ژاپن می‌تواند انرژی کافی برای فعال کردن گسلهای بزرگ دیگر در دیگر نقاط جهان را به زمین تزریق کرده و زمین لرزه‌های زنجیره‌ای را به وجود آورد؟
- همانطور که گفتم هیچ مدرک و نشانه‌ای از احتمال وقوع چنین واکنشهای دور-برد ارتعاشی میان گسلهای بزرگ جهان وجود ندارد.
* از این که در بین زمان‌هایی که به مطالعه و تحقیق می‌گذرانید به پرسش‌های خبرگزاری مهر پاسخ گفتید، سپاسگزارم.
- من هم از این گفت‌وگو متشکرم.
------------------------------------------------------
* گسل سن آندریاس: گسل قاره‌ای به طول هزار و 300 کیلومتر که از میان ایالت کالیفرنیا در آمریکا عبور کرده است.