مهمترین شاخص گردشگری استان ایلام وجود آثار طبیعی و بکر خدادی است و
"آلامتو" سرزمینی است که همه مناطق زیبا و دیدنی آن
گردشگران را فرا می‌خواند.
به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، ایلام با داشتن آثار متعدد طبیعی و زیبا یکی از مناطق گردشگر پذیر کشور در فصلهای مختلف سال با توجه به نوع اقلیم خو است.
اینجا سرزمین آلامتو است، جایی که وجب وجب آن زیباست و انسان می‌تواند زیباییهای که طراح هستی در زمین خلق کرده است، مشاهده کند.
در محدوده استان ایلام، رودخانه‌های متعددی جریان دارند که در بیشتر موارد، حواشی این رودخانه‌ها با توجه به موقعیت توپوگرافیک، پوشش گیاهی و چشم اندازهای طبیعی زمینه‌های بسیار مساعدی را جهت گذران اوقات فراغت و تفرج فراهم آورده اند.
بیشتر این رودخانه‌ها در مجاورت و نزدیکی کانونهای عشایری، روستایی و شهری جریان دارند.
زیباترین تنگه‌های آبی در مسیر این رودخانه‌ها مخصوصا در کنار رود سیمره تنگ ساز و بن شیروان و تنگ "کفن ده لا" در نزدیکی روستای تلخاب بدره حد اتصال شیروان به منطقه بدره است که از جاذبه‌های دیدنی و توریستی قابل توجه استان محسوب می‌شوند.
در تنگ کفن ده لا آبشاری زیبا و بلند از ارتفاعات صخره ای تنگه به داخل رود سیمره می‌ریزد.
از مهمترین رودخانه‌های استان ایلام می‌توان به آب آسمان آباد اشاره کرد.
این رودخانه از چشمه سارها و آبخیزهای پیرامون روستای آسمان آباد در 35 کیلومتری شمال غرب ایلام سرچشمه می‌گیرد و از دره‌ی میان کوه‌های قلاجه و کته پیفک به سوی جنوب شرقی روان می‌شود و پس از سیراب ساختن روستاهای دهستان آباد به دره‌ی جنوبی کوه پیران وارد شده و در روستای چشمه کبود با رودخانه چنارچ مخلوط شده و رودخانه چرداول را تشکیل می‌دهد. طول رودخانه 50 کیلومتر و ارتفاع سرچشمه ی آن از سطح دریا هزار و 400 متر است.
حواشی این رودخانه زیبا و دیدنی است.
دریاچه دوگانه سیاه گاو در فاصله هشت کیلومتری سراب باغ آبدانان واقع شده است.
اطراف این دریاچه را دشتها و کوه‌های نسبتا مرتفع فرا گرفته است و جلوه‌های بهاری و پاییزی این دریاچه جذاب و دیدنی است.
گلزارهای حاشیه دریاچه و پرندگان وحشی آن، گردشگاه جالب توجهی را به وجود آورده اند.
رودخانه سیمره از مهمترین رودخانه‌های استان است.
این رودخانه بزرگ که از حاشیه شرقی استان ایلام عبور می‌کند و جز حوزه آب ریز کرخه محسوب می‌شود.
شاخه‌های اصلی این رودخانه عبارتند از رودخانه‌های گاماسیاب، قره سو و شعبه دیگری که از ارتفاعات کامیاران و ماهیدشت سرچشمه گرفته و در 80 کیلومتری شرق کرمانشاه به شاخه‌های اصلی متصل می‌شود.
این رودخانه از محل اتصال قره سو و گاماسیاب به نام سیمره خوانده می‌شود و تا انتهای حوزه کرخه 650 کیلومتر طول دارد. شعبه اصلی دیگر این رودخانه به نام چناره از ارتفاعات کرند و چرداول و آسمان آباد سرچشمه می‌گیرد و در شمال شیروان به سیمره ملحق می‌شود. رودخانه کشکان از ارتفاعات خرم آباد و الشتر سرچشمه می‌گیرد و پس از آن کرخه نامیده می‌شود.
رودهای کوچک دیگری که از ره آبهای دامنه شرقی ارتفاعات کبیر کوه به وجود می‌آیند مانند سرابکلان، سراب زنجیره، گرود، کلیم و میکان پس از عبور از مسیرهای کوتاه به سیمره ملحق می‌شود. از رشته‌های فرعی سیمره در در مناطق شرقی استان بهره برداری محدودی برای زراعت به عمل می‌آید. سرچشمه‌ها و سرشاخه‌های این رودخانه قابلیتهای تفرجگاهی بسیار مناسبی دارند.
در استان ایلام تعداد معدودی آبشار وجود دارد که هر کدام فضای طبیعی دلنشینی را ایجاد کرده اند.
از جمله این آبشارها می‌توان به آبشار چم آو اشاره کرد. این آبشار در فاصله 18 کیلومتری مسیر ایلام به صالح آباد و در حد فاصل روستای چم آو و منطقه ی عمومی ماربره، آبشار بلند و پر آبی از میان تخته سنگ‌ها به پایین سرازیر می‌شود.
این آبشار که از کوه‌های ایلام سرچشمه می‌گیرد، پس از طی مسافتی کوتاه به رودخانه ی گدار خوش می‌ریزد.
از دیگر آبشارهای مهم استان ایلام آبشار آبتاف است. آبشار آبتاف در مسیر میمه به پهله زرین آباد شهرستان دهلران شده است.
آبشار آبتاف در زمره آبشارهای زیبای استان ایلام است که از پیرامون آن به عنوان تفرجگاه استفاده می‌شود.
چشمه سارها از منابع آبهای سطحی استان ایلام هستند که در دامنه ارتفاعات جریان دارند.
بر اساس نتایج آمارگیری جهاد سازندگی، تعدادی از آبادیها از چشمه‌های دائمی و تعداد دیگر از آبادیها از چشمه‌های فصلی استفاده می‌کنند.
تعداد چشمه‌ها در مناطق کوهستانی زیادتر و در نواحی جلگه‌ی کمتر است. در اغلب موارد دیده شده است که از آب چشمه به عنوان آب زارعی استفاده می‌شود و چنانچه آب چشمه زیاد باشد، چشمه به طور مستقیم به باغها، کرتها و مزارع کوچک صیفی کاری هدایت می‌شود.
چشمه‌های دور از آبادی معمولا به وسیله ی آبراهه‌هایی که در مجموع رودهای کوچکی را تشکیل می‌دهند و در اصطلاح محلی به آنها "گلال" گفته می‌شود، به منظور آبیاری کشتزارها به سوی روستاها هدایت می‌شوند.
از مهمترین چشمه‌های استان ایلام چشمه آبگرم دهلران است. این چشمه در فاصله 3 کیلومتر شهر دهلران چشمه آبگرمی با خواص گوگردی قرار گرفته که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
کبیر کوه رشته کوه ممتدی است که بخشی از کوهستان عظیم زاگرس را تشکیل می‌دهد.
این رشته از دیوارهای جنوبی دره ی رودخانه ی آب آفتاب و کنجان چم شهرستان مهران شروع شده و رو به سوی جنوب شرقی تا دره ی رودخانه ی کرخه در دهستان الوار گرمسیری از شهرستان خرم آباد لرستان ادامه می‌یابد.
دامنه‌های شمالی و شمال شرقی آن به دره‌های رودخانه‌ی سیمره، کرخه دامنه‌های جنوب و جنوب غربی آن به مرز ایران و عراق منتهی می‌شود.
دره کنجان چم تا دره رودخانه ی کرخه 175 کیلومتر و عرض آن در حد فاصل رودخانه سیمره یا کرخه تا مرز ایران عراق بین 45 تا 80 کیلومتر است.
این کوهستان پهنه ای به وسعت 9 هزار و 500 کیلومتر مربع را زیر پوشش قرار داده است.
این رشته کوه از شاخه‌های بسیاری تشکیل یافته که به سمت غرب و جنوب غربی ارتفاع آنها کاسته می‌شود و بلندترین آنها که خط الرأس رشته ی مزبور را تشکیل می‌دهند در بخش شرقی آن واقع شده اند.
بلندترین این کوه‌ها، قله ای به نام کبیر کوه است که دو هزار و 790 متر ارتفاع دارد و در 18 کیلومتری شرق روستای ارکواز واقع شده است.
از این رشته که کوهستان وسیع را تشکیل داده است، رودخانه‌های فراوانی سرچشمه می‌گیرند و اکثرا به خاک عراق وارد می‌شوند و تعداد دیگری از رودخانه‌ها نیز به رودخانه‌های سیمره و کرخه می‌پیوندد.
برای صعود به بلندترین قله ی این کوه می‌توان از راه اتومبیل رو ایلام به دره شهر و از طریق روستای بهرام خانی و راه کولم بالا به روستای گوران و پس از طی گردنه پینه به خط الرأس رشته مزبور دست یافت و از سرگردنه، خط الرأس مزبور را به سوی شمال غربی به طول 12.5 کیلومتر طی کرد تا به قله رسید.
در استان ایلام غارهای جالب توجهی وجود دارند که هر یک به نوعی زیبائی‌های منحصر به فردی را به نمایش گذاشته اند.
از جمله این غارها غار کناتاریکه است. غار عظیم «کناتاریکه» بره زرد در ارتفاعات سیوان کوه بدره در فاصله 35 کیلومتری مسیر ایلام - دره شهر و در نزدیکی روستای پاکل قرار دارد.
این غار یک حوضچه آبی، پرده‌های سنگی، صدها ستون و مجسمه استالاکتیتی و استالاگمیتی دارد و تالارهای، چاه‌ها، دهلیزها و دالان‌های متعددی از لحظه ی ورود به داخل غار تا عمق 350 متری نظر هر بیننده ای را به سوی خود جلب می‌کند.
سردی هوای داخل غار موجب شده است که در طول سال هیچ نوع جانوری در آن زندگی نکند ، ولی اکسیژن کافی و هوای مطبوع و دلپذیری در داخل غار جریان دارد. ارتفاع بعضی از تالارهای داخل به 12 متر می‌رسد.
از دیگر غارهای مهم استان ایلام "غار خفاش" است. این غار در سه کیلومتری شمال شرقی شهر دهلران در دامنه ی کوهی مشرف به دره و چشمه‌های آب گرم دهلران واقع شده است.
این غار به علت زندگی میلیون‌ها خفاش در داخل آن، به غار خفاش معروف شده است. خفاش‌های آن از نوع دم دار و بزرگ هستند. این غار دهلیزهای وسیعی دارد که عمق بعضی از قسمت‌های آن به 400 متر می‌رسد.
غار خفاش دهلران یکی از غارهای تاریخی عصر غارنشینی است که بعدها به زیستگاه خفاش‌ها تبدیل شده است.
موضوع مورد توجه این غار وجود توده‌های عظیم و ضخیم فضله خفاش در کف غار است که طی هزاران سال پدید آمده است و کشاورزان از آن برای تقویت زمین‌های زراعی استفاده می‌کنند. غار خفاش در فهرست آثار ملی ثبت شده است و مورد حفاظت و مراقبت است.
غار زینه گان شاخص ترین اثر طبعی استان ایلام است.
غار شگفت انگیز زینه گان در 5 کیلومتری جنوب شرقی شهر صالح آباد و در فاصله ی 52 کیلومتری ایلام قرار دارد.
این غار روباز که بیش از یک کیلومتر طول دارد، دارای آب فراوان، دهلیزهای آبگیر، قندیل‌های متعدد و آبچکانهای طبیعی و بسیار جالب است.
هوای داخل غار بسیار سرد و مطلوب است. در حالیکه منطقه صالح آباد در تابستان حدود بیش از 40 درجه گرما دارد، اختلاف هوای بیرون غار با درون آن تقریباً 50 درجه است و به همین دلیل آن را غار بهشت نیز می‌نامند.
سرخس‌ها، جلبک‌ها، گل‌ها و گیاهان خودروی داخل غار، رنگ سنگ‌ها، پیچ و خم داخل غار، لب‌های به هم دوخته قسمت‌هایی از سقف غار همه و همه حکایت از شگفتی‌های طبیعت دارد. این غار یکی از جاذبه‌های مهم توریستی استان ایلام است.
استان ایلام به لحاظ موقعیت کوهستانی، تنوع آب و هوا، بالا بودن مقدار نزولات جوی و دیگر خصوصیات طبیعی ، از جنگل طبیعی پوشیده شده است.
هر چند به مرور زمان از تراکم و وسعت اراضی جنگلی استان کاشته شده، لکن در حال حاضر نیز باقی مانده جنگلهای استان نسبت به برخی استانهای کشور قابل توجه است و چشم اندازهای زیبایی از طبیعت استان را به نمایش می‌گذارد.
در گذشته نه چندان دور، این استان دارای جنگلهای وسیع و متراکم با درختان تنومند در مناطق کوهستانی و بیشه‌های انبوه در دشتهای گرمسیری بود.
هنوز هم بقایای این جنگل‌ها را در نواحی شمالی استان می‌توان مشاهده کرد که عمدتا از گونه بلوط هستند.
نواحی جنگلی استان علاوه بر زیباییهای طبیعی، دو نوع محصول سقز و کتیرا نیز دارد که درآمد قابل توجهی برای مردم بومی‌به همراه دارد . مساحت جنگلهای استان را حدود 500 هزار هکتار تخمین می‌زنند.
انواع گونه‌های درختی آن عبارتند از پسته کوهی، کیکم، زالزالک، بادام کوهی، زبان گنجشک، شن، انجیر کوهی، ارغوان، گیلاس وحشی، مورت، کنار و ارژن (ارجن) است.
پارک جنگلی چقاسبز یکی از فضاهای زیبا و دلنشین ایلام است که شرایط طبیعی مناسبی را جهت گذراندن اوقات فراغت مردم فراهم آورده است.
در مجاورت این پارک جنگلی که حدود چهار هزار هکتار وسعت دارد، محل دائمی نمایشگاه‌ها و یک شهر بازی با تأسیسات مربوطه احداث شده است. در میان این جنگل انبوه که از درختان بلوط، پسته ، زالزالک و انواع گونه‌های گیاهی پوشیده شده است، درختانی همچون کاج، سر، اقاقیا، ارجن، بادام کوهی و گردو کاشته شده است. این پارک جنگلی پرندگان کمیاب و زیبا مانند بوتیمار نیز دارد.
دره پر آب و درخت و مصفای میشخاص از روستای جعفرآباد در فاصله 30 کیلومتری ایلام شروع شده و تا ارتفاعات طولاب که در آن جنگل و باغ در هم آمیخته اند، ادامه می‌یابد.
درختان گردو، انواع میوه‌ها، چندین روستا در مسیر ییلاقی دره با مردمانی فعال و مهربان، سرچشمه‌های خروشان، چشمه ساران متعدد نزدیک بودن این دره ی ییلاقی با تفریحگاه جنگلی گاوز و مزارع متنوع آن باعث نشاط و علاقه در بازدید کنندگان از محل می‌شود.
در دو کیلومتری این دره ی ییلاقی و در طول مسیر جاده ایلام به دره شهر جنگل انبوه و زیبای مله پنجاو، زیبایی خاصی به این مجموعه بخشیده است . دره‌ی ییلاقی هفتاو میشخاص با باغات و مزارع یکی از مناطق سرسبز و دیدنی و پر آمد استان ایلام است. که محصولات آن کیفیت مطلوبی دارند و در داخل و خارج استان به فروش می‌رسد و باعث رونق اقتصادی منطقه شده است.
از دیگر مناطق دیدنی استان ایلام تفریحگاه کلم بدره است.
این تفریحگاه ییلاقی در فاصله 70 کیلومتری ایلام در دره ی کلم ( در حد فاصل ایلام – بدره ) قرار دارد.
وجود باغات، گونه‌های مختلف گیاهی و رودخانه ی پر آبی که از دامنه ی کبیر کوه سرچشمه می‌گیرد، این منطقه را به یکی از زیباترین مناطق استان مبدل ساخته است. زمان استفاده از این تفریحگاه کلم بدره، تمام فصول سال و به ویژه فصل تابستان است و عمده ی مراجعین آن از اهالی شهرهای استان هستند.
در این استان دشتهای کم وسعتی وجود دارد که مهمترین آنها دشتهای ایلام، شیروان، چرداول و هلیلان است.
در این مناطق به علت دسترسی به آبهای سطحی، شهرک‌ها و آبادی‌هایی با تراکم بالای جمعیت وجود دارند. دشتهای دیگر منطقه عبارتند از صالح آباد، مهران، محسن آباد، نصیریان، موسیان و دشت عباس که از نوع دشتهای آبرفتی و رسوبی کنار رودخانه هستند. اغلب این دشتها، خاک رسی با ضخامت زیاد دارند.
در مناطق کوهستانی و میان جنگلهای استان ایلام جانوران مختلفی زندگی می‌کنند که از مهمترین آنها می‌توان به کل، بز، قوچ، میش کوهی، پلنگ، خرس، گراز، گرگ، روباه، شغال، خرگوش، راسو، سنجاب، عقاب، شاهین، کرکس، کبک معمولی، تیهو، هوبره، دراج، آهو و ... گویا در گذشته در برخی مناطق استان شیر و ببر نیز مشاهده شده است، اشاره کرد.
تعدادی از پرندگان مهاجر، مخصوصا غاز، پرستو و چلچله به مناطق گرمسیری استان مهاجرت می‌کنند.
در قلمرو استان ایلام شکارگاه‌های متعددی وجود دارد که اهم آنها می‌توان شکارگاه‌های ایلام شامل کوه‌های مانشت ، شره زول، قلارنگ، سیوان، سیاه کوه، بولی شلم، بانکول، قلندر، گچان، سیوان بدره، مله گون، اشاره کرد.
برابر گزارش حفاظت محیط زیست استان ایلام، به منظور حفظ و احیای حیات وحش مناطقی از استان "محدوده شکار ممنوع" اعلام شده که عبارتند از شش کلان (رنو) ، شره زول ، قلندر، گچان، بانکول همچنین «آثار طبیعی ملی دهلران» شامل غار خفاش، چشمه آب گرم و چشمه قیر مورد حفاظت قرار گرفته است . مجموع وسعت این محدوده‌ها 1400 هکتار اعلام شده است.
همه این آثار و مکانهای طبیعی بخش از زیباییهای خدادادی استان ایلام که می‌توان برای هر گردشگری قابل توجه و لذت بخشش باشد.