هرگونه خوراك گياهى و پرحجم كه ارزش غذايى داشتهباشد و خوش خوراك هم باشد، علوفه نام دارد
يونجه يابيده:
اين علوفه ارزش غذايى زيادى دارد. يونجه به عنوان يك غذاى عالى در تغذيه دام به خصوص براى گاو شيرى استفادهمىشود. پروتئين و كلسيم بالاى اين علوفه نشانه مرغوببودن آن است. زمانبرداشت يونجه وقتى است كه يك سوم بوتهها به گل بنشينند. در جيره غذايى گاوشيرى، بين دو تا چهار كيلوگرم يونجه در روز كافى و مناسب است.
علف باغ:
اين علف در تغذيه گاو شيرى و پروارىاستفاده مىشود. به دليل داشتن رشتههاى بلند، نشخوار دامها را زيادمىكند. به علاوه در گاوهاى شيرى باعث بيشترشدن چربى شير مىشود. براىجلوگيرى از خارجشدن سريع خوراكهاى آردى از بدن دامهاى پروارى از اينعلوفه استفاده مىكنند.
كاه به علت خشك و پُرحجمبودن، ارزش غذايى زيادىبراى دامها ندارد. از نظر ارزش غذايى، كاه جو از كاه گندم بهتر است. همچنين كاه گندم از كاه برنج بهتر است. براى دامهاى سنگين بهتر است كه كاهبه صورت رشتههاى بلند باشد. مصرف كاه بايد كم و به مقدار لازم باشد. هرچه مقدار اين علوفه در جيره غذايى دامها بيشتر باشد، جلوى هضم و مصرفبيشتر غذا را مىگيرد. بهت راست كاه را هميشه بعد از خوراكهاى ديگر بهدامها داد.
اگر كاه و علوفههاى مانند آن به صورت غنى شده بهدامها داده شوند. ارزش غذايى بيشتر مىدارند. براى گاوهاى خشك مىتوانمقدار بيشترى از اين علوفه در جيره غذايى قرار داد.
سيلوها:
براى استفاده بيشتر و بهتر از علوفههاىخشك و هضم بهتر اين علوفهها، آنها را سيلو مىكنند.
علوفههاى آردى و خوراكهايى كه از رشتههاى كمىتشكيل شده‌اند را علوفه فشرده شده یا خوراكهاى كنسانترهاى مىگويند. وقتى مقدار مشخصىاز مادههايى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، كنجاله تخم پنبه را باتكميلكنندههاى معدنى و ويتامينى مخلوط كنند، خوراك كنسانتره تهيه مىشود.
براى برطرفكردن نياز غذايى دامهايى كه توليدبالايى دارند، علاوه بر علوفه بايد مقدار مشخصى از كنسانتره دامى هماستفاده كرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستايى كه بيشتر از هشت كيلوگرم شيرتوليد مىكنند، بايد مقدار مشخصى كنسانتره دامى داد.
به دامداران عزيز سفارش مىشود اگر خوراك را ازكارخانه خريدارى مىكنند، در هنگام تهيه و مخلوط كردن كنسانتره در كارخانهحضور داشته باشند. به اين ترتيب، مىتوانند كنترل كنند كه از هر مادهاى بهمقدار مشخص و لازم در كنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفتهشود.
براى تهيه كنسانتره به وسيله خود دامدار، مىتوانيداز دستور زير استفاده كنيد. اين دستور براى گاو شيرى كه بين ده تا پانزدهكيلوگرم شير توليد مىكند، مناسب است.
مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سىو پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، كنجاله تخم پنهب پنج تا هفتدرصد، نمك نيم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد بايد باشد. به اين مادههامقدارى كربنات كلسيم يا دىكلسيم فسفات هم اضافه مىكنند.
نكتههاى مهم در تغذيه مخلوط علوفه و كنسانتره
براى گاوهاى شيرى روستايى كه توليد شير آنان به هفت تا هشت كيلوگرممىرسد، لازم نيست كه از كنسانتره استفاده كنيد. با علوفههاى مرغوبمىتوان نياز غذايى اين دامها را برطرف كرد. ولى براى گاوهايى كه در روزبيشتر از هشت كيلوگرم شير توليد مىكنند، بايد از كنسانتره استفاده كرد.
براى اين گاوها در برابر هر يك كيلوگرم شير توليدى،نيم كيلوگرم كنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده كيلوگرمشير توليد مىكند، بايد روزانه هفت كيلوگرم كنسانتره به اضافه مقدار لازمعلوفه تازه و مرغوب بخورد.
تغيير جيره غذايى دام بايد با احتياط كمكم انجامشود. تا باعث كمشدن توليد نشود. اگر در غذاى دام از ضايعات استفاده مىشودبايد با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار كنسانتره كم كرد.
علوفههاى سبز، رطوبت زيادى دارند. به همين دليل دوتا سه برابر علوفههاى خشك بايد مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و كنسانتره رابه طور كامل مخلوط كرد، خيلى مناسب است. اگر اين كار انجام نشد، سعى كنيدفاصله زمانى بين تغذيه با علوفه و كنسانتره خيلى كم باشد.
براى بيشترشدن مقدار توليدشيره مىتوان تا حدودى ازكنسانتره دامى استفاده كرد. مصرف زياد كنسانتره باعث كمشدن چربى شيرمىشود. در اين حالت بايد از علوفههاى مرغوب با رشتههاى بلند و كنجالهتخم پنبه استفاده كرد.
دستور تهيه كسانتره براى گوسالههاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازدهدرصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد كنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوسبرنج را با مقدارى كربنات كلسيم مخلوط كنيد. سپس در اختيار دامها بگذاريد.
فراهمكردن خوراك لازم براى دامهاى مختلف
همهدامها براى توليد بايد انرژى و پروتئين كافى مصرف كنند. مقدار مصرفمادههاى غذايى دامها با هم فرق مىكند.
الف - گاوهاى شيرده:
اين گاوها به دليل توليد شير،خوراكهايى لازم دارند كه پروتئين زيادى داشته باشند. مخلوط علوفههايىمانند يونجه خشك با كنسانتره دامى كه انرژى كافى داشته باشند، بسيار مناسباست.
مقدار خوراك براى اين دامها به نوع دام حك هبومىاست يا دورگ و مقدار شير توليدى بستگى دارد. مقدار ماده غذايى خشك براىگاوى كه دوازه كيلوگرم در روز شير مىدهد و پانصد كيلوگرم وزن دارد، دهكيلوگرم است. دو كيلوگرم از اين مقدار بايد كنسانتره باشد.
در ابتداى دوره شيروارى چون دام وزن زيادى را ازدست داده و اشتهاى كمترى دارد، بايد از علوفههاى مرغوب و كنسانتره خوباستفاده كرد. به علاوه از دادن علوفههايى مانند كاه و سبوس برنج بايدخوددارى شود.
ب - گاوهاى خشك آبستن
در آخر دوره شيروارى يعنى سه ماه قبل از زايمانكمكم بايد از مقدار كنسانتره دامى و علوفههاى مرغوب كم كرد. به جاى آنمىتوان، خوراكهاى كمارزشتر را در غذاى دام قرار داد. يعنى مىتوان بهطور كامل از علوفه استفاده كرد و ديگر به دامها كنسانتره نداد. استفادهزياد از غذاى آردى در گاوهاى خشك باعث چاقى آنان مىشود. در نتيجه،سختزايى و بيشترشدن هزينهها را به دنبال دارد.
دو هفته قبل از زايمان، كم كم مقدار كنسانتره درغذاى دام را اضافه كنيد. همچنين از علوفههاى مرغوب مانند يونجه بايد درخوراك دام استفاده كرد.
ج - گوساله هاى پروارى
سه ماهه اول دوره پروار:
در اين دوره، استخوانها واندام گوسالهها رشد مىكند. بنابراين گوسالهها به خوراكهايى نياز دارندكه پروتئين زيادى داشته باشند. براى اين كار، علوفههايى مانند يونجه وعلف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط كنسانتره بايد از كنجاله تخم پنبهاستفاده كرد. همچنين استفاده از كربنات كلسيم يا پودر آهك و خوراكهاىكلسيمدار ضرورى است.
اضافهوزن روزانه در اين دوره، با هزينه كمتر وسرعت بيشتر انجام شود. بنابراين، پروار دامهاى جوان از نظر اقتصادىباصرفهتر است.
سه ماهه دوم پروار:
در اين دوره گوسالهها رشدابتدايى خود را انجام دادهاند. در نتيجه، استخوانها و اندامها رشد كمترىدارند. بنابراين، براى پروار و چاقشدن گوسالهها بايد از خوراكهاىپرانرژى و علوفههايى كه تا حدودى مرغوب هستند، استفاده كرد.
آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارىيونجه و كاه براى اين دوره مناسب هستند. در اين دوره براى اضافهشدن وزنگوسالهها بايد هزينه بيشترى كرد. همچنين هفتاددرصد غذاى دام بايد ازكنسانتره دامى كه مواد پرانرژى دارد، تشكيل شود.
استفاده از ضايعات در تغذيه دام
نان خشك
خوراكى است كه از آرد گندم به دست مىآيد. اين خوراك براى دامهاى شيرى وپروارى مناسب است. براى استفاده از اين خوراك بايد بسيار دقت كرد. زيرا اگرنان خشك كپك زده باشد، باعث مسمومشدن دامها مىشود. به علاوه در درازمدتدر گاوهاى شيرى باعث ناراحتىهايى مىشود.
چوننانهاى خشك به طور صحيح جمعآورى نمىشوند،ممكن است لابهلاى آنها چيزهايى مانند تيغ، سوزان و پلاستيك وجود داشتهباشد. اگر اين چيزها خورده شوند، موجب ناراحتىهاى مختلف براى دام مىشوند.
چيزهايى مانند ميخ يا سوزن به طور مسقيم وارد نگارىحيوان مىشوند، كمكم از ديواره نگارى مىگذرند و به قلب مىرسند. درنتيجه باعث مرگ ناگهانى حيوان مىشوند. مادههاى پلاستيكى نيز باعثبستهشدن رودههاى دام مىشوند.
سبوس برنج
نوع درجه يك آن دانههاى برنج دارد وبه شكل آردى است، اين نوع از سبوس براى دامها مفيد است. اما نوعهاى ديگركه زبره زيادى دارند، براى خوراك دام مفيد نيستند. از اين ماده در مخلوطكنسانتره براى گاو شيرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مىتوان در نظرگرفت.
ملاس
اين خوراك، خاصيت انرژى زايى و مُلينبودن دارد. مىتوان تا دهدرصد از آن را در جيره غذايى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذيه با اين خوراك بايد كمكم باشد. ملاس جايگزين خوبى براى غذاتىمانند جو و ذرت است.
استفاده از ضايعات براى كمشدن قيمت جيره غذايى واستفاهد بهتر و بيشتر از محصولات فرعى كارخانهها بسيار مناسب است. ولىمصرف بيشتر از اندازه و ناگهانى اين مواد باعث ناراحتىهاى شديد گوارشىبراى دام مىشود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراكى، خربزه، هندوانه وصيفىجات ديگر بايد كمكم شروع شود. يعنى از روزى دويست گرم شروع شود درپايان هم كمكم قطع شود.
روش غنىسازى كاه
به دليل استفاده زياد كاه درتغذيه دام، غنىسازى اين علوفه اهميت زيادى دارد. براى غنىسازى كاه،ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مىكنند. اگر ملاس هم وجودداشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مىكنند. وقتى اوره و ملاسدر آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده كاه مىپاشند و كاه را به هممىزنند. سپس آب را در داخل سيلوى سيمانى مىريزند و فشرده مىكنند. با اينكار هواى داخل سيلو خارج مىشود. سپس اب استفاده از پلاستيك روى آن رامىپوشانند. اين كاه به مدت بيست و پنج روز به همين صورت باقى مىماند وسپس مصرف مىشود.
مقدار مادههاى لازم براى غنىسازى كاه
لاس 4 تا 10 كيلوگرم
كاه 100 كيلوگرم
آب 50 تا 80 ليتر
اوره 4 كيلوگرم
فايدههاى غنىسازى كاه
(1 پانزده درصد به ارزشغذايى كاه اضافه مىشود.
( 2 پروتئين كاه بيشتر مىشود.
( 3 كاه خوش خوراك مىشود.
( 4 اگر در غنىسازى كاه از ملاس هم استفاده شود، انرژىآن بيشتر مىشود.
نكتههاى مهم در تغذيه دام
( 1 براى جلوگرى ازنفخ دام بايد كاه غنىشده را همراه با علوفههاى خشك ديگر استفاده كرد. مقدار كاه غنىشده را براى گوسفند از دويست گرم و براى گاو از سيصد گرم درروز شروع مىكنند. كمكم اين مقدار را بيشترى مىكنند.
( 2 سبوس به تنهايى، خوراك كنسانتره به حسابنمىآيد. از دادن مقدار زياد اين خوراك به دام خوددارى كنيد. زيرا باعثكمشدن چربى شير مىشود.
(3 آرد گندم براى تغذيه نشخواركنندگان مناسب نيست. چون پروتئين موجود در گندم باعث نفخ در گاو مىشود. همچنين حركت شكمبه راكم مىكند و باعث ناراحتىهاى گوارشى در دام مىشود