صفحه-نخست » روانشناسی

بی خوابی
بی خوابی چنین احساسی است:  بد خوابیدن، حتی چشم بر هم نگذاشتن همراه با مشکلات خواب و بیداری های شبانه؛ در چنین حالتی شخص کاملاً بیدار است، یا اگر خواب هم باشد دائماً آمادۀ بیدار شدن است، یا نیمه خواب است یا هر پنج دقیقه یک بار چشم هایش را باز می‌کند و چرخش عقربه های ساعت را نگاه می‌کند و درست زمانی که باید بیدار شود، احساس خواب آلودگی می‌کند. 
 

بی خوابی در آغاز شب
نگرانی بابت عدم توانایی به خواب رفتن او را بیدار نگه می‌دارد، تا زمانی که بتواند بخوابد مدام از خواب بیدار می‌شود و هر بار مجدداً برای به خواب رفتن مشکل دارد.
 

بی خوابی در نیمۀ شب
در این نوع بی خوابی، فرد در ابتدا راحت می‌خوابد اما 2 یا 3 ساعت قبل از صبح از خواب بیدار می‌شود و مجدداً به خواب رفتن، تقریباً برایش غیرممکن است، فقط دم سحر چند دقیقه به خواب می‌رود: این نوع بی خوابی عموماً در بین کسانی که دچار افسردگی هستند، مشاهده می‌شود.
 

بی خوابی مزمن
اگر بی خوابی ادامه داشته باشد، ممکن است نتایج آن بر کیفیت زندگی فرد اثر بگذارد، فرد بی خواب در طول روز خواب آلوده و بی حال است، مشکلات توجهی و تمرکزی دارد، تحریک پذیر است و... . بنابراین قهوه و چای می‌نوشد. به این ترتیب یک چرخۀ معیوب شکل می‌گیرد و بی خوابی اش مزمن می‌شود.

دلایل بی خوابی را پیدا کنید
بی خوابی ممکن است علل محیطی بسیاری داشته باشد: تغییر در شیوۀ زندگی، سفر، تغییر مکان و در پی آن تغییر ساعت، اقامت در اماکن مرتفع، کار بیش از حد و انجام تمرینات ورزشی بسیار شدید.
این بی خوابی ممکن است یک واکنش روانی بر اثر استرسی باشد که اخیراً برای فرد به وجود آمده: دغدغه های شغلی یا خانوادگی، مرگ نزدیکان، اخراج، طلاق، .... .
برخی آسیب ها و مشکلات هم ممکن است، عامل بروز بی خوابی باشند: سندروم پاهای بیقرار، آپنۀ خواب، دردها، افسردگی، مشکلات عصبی و ... .

 یک عدم تعادل خاص در سبک زندگی از دیگر عوامل بی خواب شدن است، مانند: شام سنگین و چرب، فعالیت های فکری یا ورزشی بعد از ساعت 5 بعدازظهر و...!
باید مراقب باشید که یک بی خوابی اتفاقی تبدیل به بی خوابی مزمن نشود، اگر این اتفاق بیافتد علت اولیۀ بی خوابی ناپدید شده و دیگر نمی‌توان عامل مشکل را پیدا کرد.
 

چند توصیه برای اینکه دچار بی خوابی نشوید
باید اصول بهداشتی را به درستی رعایت کنید، شام تان باید سبک باشد؛ از انجام فعالیت های مهیج، چه ورزشی و چه فکری، از ساعت 5 بعد از ظهر به بعد اجتناب کنید. نباید به خاطر یک شب ِ بدون ِخواب دغدغه داشته باشید و مدام با خودتان فکر کنید که این لحظه یا یک لحظۀ دیگر خوابم می‌برد، این فکر و خیال ها خود عاملی می‌شود برای بی خوابی! 

از مصرف قهوه، چای، کوکاکولا، ویتامین C به شکل دارو و الکل اجتناب کنید.
اتاق خوابتان باید دمای مناسبی داشته باشد، نه خیلی گرم باشد و نه خیلی سرد.
باید یک سری تشریفات را قبل از خواب انجام دهید، تا خوابتان را بازیابید: نوشیدن یک چیز گرم، چند صفحه کتاب خواندن و ... .

اختصاص دادن تخت خواب فقط برای خوابیدن و اجتناب از انجام کارهای دیگر مانند تماشای تلویزیون در رختخواب یا خوردن چیزی در آنجا، می‌تواند مفید باشد.
اگر بی خوابی شما از نوع اتفاقی است، باید هر چه سریع تر حل و فصلش کنید، خصوصاً اگر بی خوابی تان علت خاصی داشته باشد؛ بدن باید خود را با تغییرات احتمالی تطبیق دهد: سفر و تغییر ساعت، ماندن در کوهستان، جدایی و ... .

بازیابی ریتم خواب- بیداری
مطالعات نشان داده اند که افراد بی خواب زمان زیادی را در رختخواب می‌گذرانند: آنها خیلی زود به رختخواب می‌روند و خیلی دیر بیدار می‌شوند زیرا خوب نخوابیده اند.
بهتر است که شب را با مطالعه، موسیقی و تماشای تلویزیون بگذرانید. نباید سعی کنید به هر قیمتی که شده بخوابید، خیلی زود هم به رختخواب نروید.

دیر از خواب بیدار شدن هم اصلاً مطلوب نیست.
اگر در نیم ساعت اول بعد از به رختخواب رفتن، خواب تان نبرد، بهتر است که از جایتان بلند شوید، از اتاق خارج شوید، تلویزیون تماشا کنید، کتاب بخوانید، یک فعالیت آرامش بخش انجام دهید و هر زمانی که مجدداً احساس خواب آلودگی کردید، به رختخواب بروید.

اگر نصفه شب دوباره از خواب بیدار شدید، دوباره این کارها را از سر بگیرید: از جایتان بلند شوید، کتاب بخوانید یا تلویزیون تماشا کنید و هرگاه که چشم هایتان سنگین شد، دوباره به رختخواب بروید.
قطعاً در روز نباید بخوابید، اگر هم خواستید بخوابید در تمام بعدازظهر، نهایتاً 20 دقیقه بخوابید، به نظر نمی‌رسد که این 20دقیقه خواب، تأثیری بر بی خوابی داشته باشد.  

اقدامات تکمیلی دیگر که می‌توانند مفید باشند
در آغاز فرآیند، محدودیت زیادی برای خواب وجود دارد، در ابتدا شب ها کوتاه و خواب فقط 5 تا 6 ساعت طول می‌کشد اما این خواب، خواب خوب و سالمی است؛ ولی کم کم مدت زمان خواب، شب به شب افزوده می‌شود.

باید یاد بگیرید که جسم و ذهن تان را استراحت بدهید: نباید روزتان را به افکار آزاردهنده بگذرانید که مانع خواب می‌شوند. گاهی اوقات، استراحت کردن ذهن را از این افکار خالی می‌کند.
باید در روز یاد بگیرید که استراحت کنید تا شب بتوانید راحت تر به استراحت بپردازید.
اگر عامل بی خوابی تان نگرانی و اضطراب است، روان درمانی پیشنهاد می‌شود.
 

داروهای خواب آور
این داروها باعث خواب می‌شوند اما فرد سریع به آنها عادت می‌کند و پس از مدتی با برهم زدن چرخۀ بیداری- خواب، مجدداً بی خوابی بازمی‌گردد.
باید از باربیتوریک ها که چندین نسل افراد بی خواب از آن استفاده کرده اند، اجتناب کرد و دیگر نباید تجویز شوند.

بنزودیازپین ها می‌توانند برای یک دورۀ بسیار کوتاه برای آرام کردن نگرانی های گذرا تجویز شوند. گاهی اوقات، ضد افسردگی ها، با دُز پایین، می‌توانند به خوبی بی خوابی نیمه شب به بعد را درمان کنند، این داروها عوارض جانبی هم ندارند.
نسل سوم خواب آورها، داروهای مناسبی هستند که چرخۀ خواب را مختل نمی‌کنند، این داروها خوابی نیروبخش برای فرد به وجود می‌‌آورند بدون اینکه فرد در طول روز احساس خواب آلودگی بکند.
 

نباید بی وقفه دارو تجویز شود
داروی خواب آور، هرچه که باشد، باید به مدت کوتاه و به شکل محدود و فقط برای چند روز تجویز شود تا فرد به آنها خو نگیرد و به تدریج ترک شان کند. پزشکان به هیچ وجه، این داروها را برای بچه ها تجویز نمی‌کنند.
وقتی که بی خوابی، مزمن شود، درمان دارویی بی فایده و استفاده از داروها بیشتر می‌شود، در این شرایط مشورت با یک متخصص ضروری است.
 

برای حفظ سلامتی
مسلماً، پس از چند شب نخوابیدن، بی خوابی بر روی فعالیت های روزانه و خاق و خو اثر می‌گذارد؛ بعضی اوقات، علت بی خوابی مشخص است. نباید این موضوع را بزرگ کرد. شب ها، زمان قبل از خواب را باید با آرامش گذراند، نباید خیلی زود به رختخواب بروید، تشریفات خواب و ریتم خواب را مجدداً از سر بگیرید. باید سعی کنید که علت را بفهمید و به بدن تان زمان بدهید که عادت کند. یک داروی خواب آور می‌تواند برای پشت سر گذاشتن این شرایط گذرا و البته دشوار کمک کننده باشد، اما مصرف این داروها نباید از چند روز فراتر رود. این تجویز باید در موارد خاص و استثنائی انجام شود.