صفحه-نخست » زیست محیطی

مشکل از همین جا شروع می شود، چون گربه وحشی یکی از پرجاذبه ترین جانوران وحشی به شمار می آید و همه خواهان حفظ آن هستند، اما گربه وحشی واقعاً چیست؟
برای پاسخ دادن به این پرسش نخست لازم است نگاهی به ابتدای تاریخ تعاملات انسان و گربه بیندازیم. گربه وحشی پیش از اهلی شدن از پراکندگی وسیعی برخوردار بود؛ از اسکاتلند تا آفریقای جنوبی و از پرتغال تا قفقاز.
حدود چهار تا پنج هزار سال پیش، هجوم دسته های عظیم رات و موش به انبارهای غله احتمالاً گربه های بسیاری را به سوی سکونتگاه های انسان در مصر کشاند.
فراوانی جوندگان طعمه به معنای آن بوده است که این گربه ها می توانستند به جای قلمروهای اختصاصی، دسته جمعی زندگی کنند.
این امکان وجود دارد که تنها آن عده از گربه های وحشی بر این خوان گسترده نشسته باشند که ذاتاً ترسی از انسان نداشتند و در نتیجه به لحاظ شخصیتی استعداد ژنتیکی اهلی شدن در آنها وجود داشت.
به عبارت دیگر شاید گربه به جای آنکه اهلی شده باشد، خودش را اهلی کرده باشد ، اما اگرچه مسیر دقیقی که طی آن این جانور وحشی با انسان و محیط زیست او سازش یافت همچنان در پرده ای از ابهام است، تردیدی نیست که مصریان گربه را به تعداد زیاد نگاه داشتند و آن را محترم و مقدس شمردند.
در فرآیند اهلی سازی (یا اهلی شدن ) به علت مقیاس زمانی نسبتاً کوتاه (صرفاً چند هزار سال در مقابل میلیون ها سالی که در فرآیند تکامل می گذرد) گونه های جدید ایجاد نمی شوند بلکه در عوض نژادهای جداگانه یا بوم سنخ ها پدید می آیند.
هر چند انسان گربه ها را نگه داشته و تکثیر کرده است اما به نظر می رسد در شکل ظاهری این گربه ها چندان دخل و تصرفی نکرده باشد.
رنگ بندی خاکستری، پلنگی یا سیاه و سفید حاصل از ژن هایی هستند که آنها با خویشاوندان وحشی شان به اشتراک دارند.
گربه های وحشی الگوی یکنواخت خاکستری قهوه ای با راه راه تیره را حفظ کرده اند که علت آن احتمالاً این است که بهترین رنگ برای استتار است.
هر گربه ای که الگوی رنگ بندی متفاوتی داشته باشد از احتمال کمتری برای زنده ماندن تا سن بلوغ و تولیدمثل برخوردار است.
در نتیجه در جمعیت های وحشی ژن های پدیدآورنده رنگ بندی های دیگر به تعداد بسیار اندک از نظر پنهان می شوند (به عبارت دیگر نهفته یا به اصطلاح مغلوب هستند).
اما گربه های اهلی نیازی ندارند که برای زنده ماندن همرنگ محیط و ناپیدا شوند و به این ترتیب می توانند رنگ ها و طرح های بسیار گوناگونی را به نمایش بگذارند.
تا زمان رومیان دیگر گربه اهلی به عنوان حیوان خانگی کاملاً جا افتاده بود، آنها گربه خانگی را با خود به سرتاسر امپراتوری پهناورشان و به جاهایی بردند که تا پیش از آن تنها به تصرف گربه وحشی درآمده بود و اینجا است که مشکلات آغاز می شود.
به مدت بیش از دو هزار سال گربه های اهلی از چنگ انسان گریخته و پا به قلمرو گربه وحشی حقیقی گذاشته اند.
پس اگر گربه ای که به طبیعت وحشی بازمی گردد گربه وحشی است، گربه وحشی چیست؟
پاسخ آن است که در واقع هیچ کس پاسخ این پرسش را نمی داند و این وضعیت نه فقط در ایران بلکه در سرتاسر گستره پراکندگی این گونه وجود دارد.
گربه های اهلی هنگامی که مراقبت انسان را ترک می گویند به آسانی به اصل خود بازمی گردند و به وضعیت وحشی یا فرال (به وحش بازگشته) رجعت می کنند و می توانند به سهولت با افراد دیگری که آنها را به عنوان گربه وحشی می شناسیم تولید مثل کنند.
با این همه اهمیت مساله تعریف گربه وحشی فراتر از علایق آکادمیک است.
در بوته زارهای سیاه خروس اسکاتلند، گربه وحشی به شدت تحت حمایت قانون است اما حیوانات اهلی به طبیعت بازگشته آفت تلقی شده و قانوناً شلیک کردن به آنها آزاد است.
ادعا شده است که طرح پوشش بدنی گربه های وحشی متمایز است، به اندازه معینی می رسند، طول روده شان کوتاه تر است، ریخت شناسی متفاوتی در جمجمه شان نشان می دهند و به لحاظ ژنتیکی با گربه های اهلی فرق می کنند.
همچنین گفته شده که گربه های وحشی نسبت به بعضی بیماری ها آسیب پذیرترند، باروری شان کمتر و فصلی تر است و از گربه های اهلی «درنده تر» هستند و گرایش کمتری به روابط اجتماعی دارند.
اما برخی از ویژگی هایی که برای تشخیص گربه وحشی به کار رفته دقیقاً همان هایی هستند که وقتی یک گربه اهلی وحشی می شود انتظار می رود در آن دیده شود.
کاهش زاد و ولد در گربه های وحشی ممکن است صرفاً پاسخ دیگری به دشواری زندگی دور از ناز و نعمت های انسانی باشد.
برعکس، روده کوتاه تر گربه های وحشی احتمالاً به خاطر آن تکوین یافته است که هزینه حمل شکمی بزرگ به این طرف و آن طرف و رویارویی با خطرات و چالش هایی ناشناخته برای گربه های خانگی دست و پا چلفتی که گوشت کنسروی کافی در اختیار دارند را کاهش دهد.
تلاش برای شناسایی یک جمعیت گربه وحشی با وجود چنین معماهایی همواره چالشی پیش روی دانشمندان بوده است.
با این حال از میان نمونه ای متشکل از بیش از ??? گربه «وحش زی» ، گروهی یافته شد که به طرز معنی داری دست و پاهای بلندتر و در عین حال روده کوتاه تری داشتند و الگوی پوشش بدنشان در بیشتر قسمت ها از نوارهای تیره روی زمینه ای قهوه ای خاکستری تشکیل می شد.
بسیاری از افراد سازنده این گروه در ارتفاعات نسبتاً بالا زندگی می کردند و بنابراین احتمالاً با شرایط محیطی دشوارتری روبه رو بودند.
بنابراین شاید هنوز گربه وحشی متمایز از گربه بازگشته به وحش وجود داشته باشد هر چند صفات ساده انگارانه ای نظیر رنگ بندی بدن ممکن است برای توصیف آن کافی نباشند.
این نتایج به پرسشی مهم می انجامند: با وجود اینکه این گروه ها با یکدیگر تولیدمثل می کنند چه عاملی توانسته تفاوت میان آنها را حفظ کند؟
نرمخویی و آسان گیری گربه اهلی عموماً با درنده خویی و سرسختی گربه وحشی در تضاد بوده و شاید همین تولید مثل آنها با هم را محدود کرده باشد با این حال جالب توجه اینکه این امکان نیز وجود دارد که تفاوت های رفتاری مذکور اساس ژنتیکی داشته و در پیوند با رنگ بندی پوشش بدن باشند و(به عبارت دیگر با هم به ارث برسند).
اگرچه ساز و کارهای فیزیولوژیک آن دقیقاً تبیین نشده اما تصور بر این است که تولید رنگدانه های مختلف در پوشش بدن روی شخصیت یک جانور تاثیر می گذارد.
این ممکن است ناشی از تاثیر رنگدانه ها بر اندازه و کارکرد غده هایی نظیر هیپوفیز، آدرنال و تیروئید و هورمون های رفتاری ترشح شونده از آنها باشد.
آنچه بر وزن این استدلال می افزاید آن است که بعضی انواع رنگ بندی ها (برای مثال غیرببری ها و گل باقالی های لکه دار) در گربه های شهری فراوان تر از جمعیت های روستایی یا به وحش بازگشته است.
اما بسیاری از عوامل محیطی دیگر، همچون ارتباط با انسان و گربه های دیگر در سنین پایین نیز روی رام بودن تاثیر می گذارند.
این هم حقیقت دارد که حتی گربه های اهلی، هنگامی که به طبیعت وحشی که غذا در آن کمیاب است باز می گردند،از قلمرو خویش دفاع کرده و تنها زندگی می کنند.
در مجموع باید گفت که تعریف گربه وحشی همچنان بسیار دشوار است، تردیدی نیست که گربه وحشی وجود دارد، نکته فقط آنجا است که ما به یقین نمی دانیم خط مرزی میان آنها و پسرعموهای اهلی، به وحش بازگشته یا دورگه را کجا باید بکشیم.
حفاظت از مناطقی که می دانیم گربه های وحشی در آن نسبتاً آزاد از مزاحمت های زیستگاهی یا تداخل با گربه های اهلی به حیات خویش ادامه داده اند شاید بهترین راه نه فقط تضمین یکپارچگی خود آنها بلکه در عین حال گونه های وحشی دیگری باشد که حتی هویت آنها از سوی انسان و همراهان جانوری اش تهدید می شود.