کلیسای تاتائوس یا به زبان محلی
قره کلیسا نهمین اثر کشور در ردیف آثار جهانی اولین کلیسای جهان بود که توسط حواریون عیسی مسیح(ع) بر
مقبره طادی مقدس و سه هزار و 500 نفر از پیروان این دین در زمان
اشکانیان در چالدران بنا شد.
به گزارش خبرنگار مهر در ارومیه، در سال 43 میلادی دو شخص به نامهای تاتائوس و بارتقیموس برای ترویج آیین مسیحیت وارد شمال غربی ایران می‌شوند، در آن زمان اشکانیان در ایران حکومت می‌کردند و بسیاری از مردم زرتشتی بودند و بسیاری نیز به آیین مهر روی آورده بودند.
پس از دعوت شاگردان مسیح به این آیین در ایران سه هزار و پانصد نفر مسیحیت را می‌پذیرند که از جمله آنان سانتروک یا سنادوک پادشاه ارمنیان به همراه دخترش ساندوخت بودند، پس از مدتی کوتاه، پادشاه از ایمان به مسیح روی گردان می‌شود و دستور می‌دهد که تمام افرادی که به این دین روی آورده‌اند را بکشند و حتی ساندوک دخترش را نیز در این راستا از دم تیغ می‌گذراند.
بیش از دو قرن بعد در سال 301 میلادی و در زمان حکمرانی تیرداد پادشاه اشکانی تبار ارمنستان آیین مسیحیت دین رسمی این کشور اعلام شده و به سبب
مقدس بودن کلمه شهید نزد مسیحیان در سده‌های سه تا شش میلادی
قره کلیسا با استفاده از سنگهای سفید و سیاه بنا شد.
در طول دوران مختلف به علت جنگهای فراوانی که در منطقه روی می‌دهد کلیسا دچار آسیبهای فراوانی شده واز جمله پس از حمله چنگیز مغول در سال 1230میلادی به این مناطق، بیشتر قسمتهای کلیسا تخریب می‌شود ولی بعدها در زمان فرمانروایی هلاکو خان، کلیسا توسط خواجه نصیرالدین توسی دوباره بنا می‌شود.
بنابر باور مسیحیان ارمنی نژاد؛ کلیسای تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده و آنها هر سال در هفته آخر تیر وهفته اول مردادماه که مصادف با شهادت تاتائوس، مراسم خاصی در این کلیسا برپا می‌دارند.
قره کلیسا آیینه ای از تاریخ ایران و جهان
اگر کمی دقت کنیم هنوز هم بر دیوارهای
قره کلیسا می‌توان جای گلوله های جنگهای تاریخی را که در این منطقه رخ داده است، ببینیم.
قره کلیسا حوادث زیادی را در طول تاریخ بر خود دیده است. جنگها اولین و شاید آخرین علت در مورد آسیب دیدن این بنای پس از زلزله بوده اند.
بر اساس کتیبه ای که کنار محراب به خط ارمنی قدیم نگاشته شده است، کشیشی به نام
زاکاریا در سال ۱۳۱۹ میلادی به زلزله مهیبی اشاره می‌کند که کلیه بنای
قره کلیسا را تخریب می‌کند تا جایی که هیچ اثری از بنای اولیه باقی نمی‌ماند.
اما زاکاریا تصمیم می‌گیرد در عرض ۱۰ سال کلیسای ویران شده را بازسازی و مرمت کند و چیزی که اکنون از این کلیسا باقیمانده ماحصل تلاشهای این کشیش بوده است.
جنگهایی که در دوره های مختلف تاریخی همچون ایلخانی، صفوی و جنگ هایی که مابین ایرانیان و عثمانیان در این منطقه رخ می‌دهد باعث می‌شود این بنا هر بار مورد آسیب قرار بگیرد.
جالب‌تر آنکه این بنا در دوره یورش مغولها نیز آسیب جدی دیده، اما هر زمان که ارامنه احساس امنیت کرده، آنرا مرمت و بازسازی می‌کردند.
آخرین تعمیرات این بنا بازمی‌گردد به زمانی که مرز ایران و ارمنستان به وسیله رود ارس از یکدیگر جدا و اسقفی ارمنی برای گسترش بنای کلیسا راهی ایران می‌شود.
وی می‌خواست در واقع با الگوبرداری از کلیسای بزرگ که نزدیک ایروان بوده این بنا را به عنوان یک کلیسا و مکانی برای تعلیم احیا کند.
وی آن زمان راهی تبریز می‌شود و با درخواست از عباس میرزا که آن موقع به عنوان ولیعهد فتحعلی شاه بر تخت نشسته بوده است قسمت عظیمی از کلیسا را بازسازی می‌کند و از آن زمان بخش سفید کلیسا به وجود می‌آید.
وی در واقع در آن زمان با تلفیق و الحاق بخش قدیم (کلیسای سیاه) با بخش نو (کلیسای سفید) شاهکاری از معماری را در این نقطه رقم می‌زند.
این موضوع را کتیبه که بر سر در کلیسا موجود است، تایید می‌کند که در آن شاعری به زبان فارسی الحاق بخش سفید را به بخش سیاه توضیح می‌دهد.
داستانهای شاهنامه بخشی از تزئینات قره کلیسا
بخش سیاه
قره کلیسا تزیینات کمی دارد و در واقع در بازسازی که از سوی اسقف زاکاریا صورت گرفته است، وی با تعدادی سنگ سفید نقوش هندسی را روی طوق گنبد کلیسای قدیمی یا سیاه ایجاد می‌کند اما در مقابل این امر تزیینات بخش سفید در نقطه مقابل تزیینات بخش سیاه قرار می‌گیرد تا شاهکارهایی در زمینه تزیینات یک بنای تاریخی در
قره کلیسا خلق شود.
این تزیینات به واسطه آن که سنگ‌هایش همگی از سنگ های آهکی و به راحتی قابل تراش و حجم سازی بوده اند، بسیار بدیع است و حتی در جای خود می‌تواند در جهان منحصر به فرد به شمار رود.
گل بوته های فراوان به همراه چهره های حواریون مسیحی و حتی حضرت مسیح (ع) و حضرت مریم از جمله تصاویری هستند که در این کلیسا به چشم می‌خورند. جالب آن که در بخشی از این تزیینات می‌توان داستان هایی از شاهنامه را که مصور شده اند نیز مشاهده کرد.
معماری اصلی کلیسا به صورت بازلیک نوع خاصی از معماری کلیسایی است. این کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک است. بخش قدیمی‌بنا با سنگ های تراشه های سیاهرنگ و بخش جدید آن با سنگهای سفید ساخته شده است.
کلیسای سیاه در بخش خارجی دارای طرحهای زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری‌هایی از بنای اولیه کلیساست اما در بخش کلیسای سفید حجاری های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیف‌های تزیینی زیادی دارد که ملهم از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است.
کتیبه هایی به خط ارمنی در قسمتهای داخل و خارج بنا روی سنگ کنده شده که مربوط به تعمیرات یا به صورت یادگاری مربوط به بازدیدکنندگان گذشته دور است.
در قسمت مرکزی کلیسا چهار ستون سنگی به ابعاد ۱.۲۰ متر ساخته شده و هر دو ستون به وسیله یک قوس به یکدیگر متصل می‌شوند.
این کلیسا در داخل خود دارای مکانی برای غسل تعمید است و همچون بسیاری از کلیساهای جهان محرابی دارد که در شرق کلیسا واقع شده است و در ورودی آن در قسمت غرب قرار دارد.
برج ناقوس این کلیسا به زیباترین شکل طراحی شده است که متاسفانه عملیات بازسازی آن در دوره قاجاریه ناقص مانده است و تنها در یک طبقه خلاصه می‌شود. براساس برخی منابع، گویا قرار بوده است دو طبقه دیگر نیز به این برج ناقوس اضافه شود.