صفحه-نخست » خزندگان

خزندگان در جریان تکامل تاریخی خود به روش های گوناگونی حرکت می کرده اند و بیشتر انواع حرکتی که در سایر مهره داران دیده می شود در خزندگان نیز به کار می رفته است. امروزه خزندگان در دریاها یا آب های شیرین زندگی می کنند و برحسب زندگی درون آب شنا می کنند.
























خزندگان در جریان تکامل تاریخی خود به روش های گوناگونی حرکت می کرده اند و بیشتر انواع حرکتی که در سایر مهره داران دیده می شود در خزندگان نیز به کار می رفته است.



امروزه خزندگان در دریاها یا آب های شیرین زندگی می کنند و برحسب زندگی درون آب شنا می کنند. انواعی دیگر می توانند بر روی خشکی بدوند. برخی نیز درون خاک نقب می زنند. گروهی از خزندگان از درختان و صخره ها بالا می روند و یا حتی برخی دیگر از طریق سُریدن در هوا حرکت می کنند که شبیه پرواز کردن است.



خزندگان قدیمی نیز دارای حرکات متنوع بودند. پتروسورها که در دوران مزوزوئیک (دورانی از تاریخ زمین شناسی) زندگی می کردند دارای قدرت پرواز در هوا بودند. انواعی دیگر که ایکتیوسور نامیده می شوند و در دریاها زندگی می کردند دارای دست و پایی به شکل باله های ماهی بودند که به کمک آنها شنا می کردند. همچنین گروهی از خزندگان وجود داشتند به نام پلزیوسورها که دارای اندام های حرکتی پارو مانند برای شنا در دریاها بودند.



بهترین نمونه از اندام های حرکتی در خزندگان امروزی در بیشتر مارمولک ها دیده می شود.
اغلب مارمولک ها دارای اعضاء حرکتی به صورت زوج که یک جفت در ناحیة سینه و یک جفت هم در ناحیة لگنی وجود دارد. معمولاً هر عضو حرکتی شامل دست ها و پاها دارای پنج انگشت است که هریک از آنها دارای ناخن و یا چنگال است. بسیاری از مارمولک ها قادر هستند تا با سرعت زیاد روی زمین بدوند.


برخی از مارمولک ها نیز هستند در هنگام دویدن تنها از اندام های حرکتی عقبی خود استفاده می کنند. مانند دراگون استرالیایی که بر روی دو پا می دود. این نوع از مارمولک ها ناحیة پیشین بدن خود را از زمین بالا نگه می دارند و بر روی دو پای خود می دوند. از این نوع حرکت دوپایی در گروهی از دایناسورهای ابتدایی وجود داشت که پرندگان نیز از این گروه از خزندگان مشتق شده اند.



بسیاری از مارمولک ها علاوه بر حرکت سریع بر روی زمین می توانند از سطوح عمودی نیز به آسانی بالا روند. وجود چنگال های تیز به آنها در بالا رفتن کمک می کنند. البته مارمولک هایی که بر روی تنة درختان و یا دیوارة صخره ها دیده می شوند دارای چنگال های تیز و تخصصی هستند. مارمولک هایی که در سطوح صاف صخره ها و بر روی سقف غارها و یا زیر صخره های برآمده حرکت می کنند پاهایی با انگشتان تغییر شکل یافته دارند که در زیر انگشتان بادکش ها و بالشتک های فراوان دیده می شود که به کمک آنها به سطوح صاف می چسبند.


این ویژگی در مارمولک های خانگی به نام جکو نیز وجود دارد که به راحتی می توانند از شیشه های پنجره ها و بر روی سقف ها حرکت کنند. البته نوعی از مارمولک های خانگی از همان انواع جکو وجود دارد که انگشتان پاهای آنها دارای ناخن است و به کمک آنها می توانند بر روی دیوارهای صاف حرکت کنند. مارمولک ها یا سوسمارهای پرنده از جالب ترین مارمولک هایی هستند که در هندوستان و مالایا زندگی می کنند.





این مارمولک ها با نام علمی دراکو یا Draco هستند که پوست گستردة پرده مانند بزرگی دارند و از طریق بدن به طرف خارج کشیده شده است. اما به اندام های حرکتی متصل نیست. این اندام شبه بال به وسیله گسترش دنده ها نگهداری می شود و این نوع از مارمولک ها به کمک این نوع پوست می توانند مسافت های کوتاهی را در هوا پرواز کنند.





آن هم از درختان بزرگ تری به درخت کوچک تر صورت می گیرد. معمولاً همه مارمولک ها دارای دو جفت اندام حرکتی شامل دست و پا نیستند و همة آنها دارای پنج انگشت در دست و پا نیستند. در بعضی از آنها ممکن است یک یا دو جفت از اندام های حرکتی وجود داشته باشد و یا برخی از آنها فاقد دست هستند و اغلب آنها را مارهای شیشه ای می نامند.
تیره ای از این مارمولک های بدون دست و پا به نام Anguidae وجود دارد که اینها خزندگانی هستند که در ظاهر شبیه به مار و فاقد اندام های حرکتی خارجی هستند. چنین انواعی از مارمولک ها اغلب در زیرزمین زندگی می کنند. دو گونه از خانواده Anguidae نیز در ایران در شمال کشور یافت می شود. تمساح ها یا کروکودیل ها قادر به حرکت بر روی زمین و نیز شنا در آب هستند. گرچه انگشتان بعضی از آنها پرده دار است اما جابجایی سریع جانور در آب توسط حرکت نوسانی بدن و دم صورت می گیرد.





از خزندگان کنونی لاک پشت های دریایی با زندگی در آب سازش بیشتری یافته اند. اندام های حرکتی لاک پشت های دریایی به صورت پاروهای شنا تغییر شکل یافته اند و چنگال های آنها نیز کوچک شده و یا از بین رفته اند. از طرف دیگر لاک پشت های خشکی زی دارای دست و پاهایی بسیار قوی هستند و جانور قادر است به کمک آنها بدن نسبتاً سنگین خود را حرکت دهد. لاک پشت مردابی می تواند در سطح آب شناور بماند یا اینکه در کف مرداب یا استخر جا به جا شود، احتمالاً این تغییر وزن بدن به کمک تغییر حجم هوای شش ها و افزایش یا کاهش مقدار آب موجود در کلوآک (حفره انتهایی روده ها) انجام می گیرد.





مارها فاقد اندام های حرکتی هستند و بنابراین به صورت خزیدن جا به جا می شوند. به طور کلی مارها به چهار طریق بر روی زمین می خزند که این چهار نوع حرکت به نام های موجی افقی، خطی مستقیم، مارپیچی و پیشروی از پهلو توصیف شده اند. ردپای ماری که با حرکت موجی افقی به جلو می رود به صورت خطی موجی است. زیرا بدن جانور در طول یک سری از امواج می لغزد و هر بخش از بدن از همان رد پا که بخش قبلی بر جای گذاشته است عبور می نماید. در این نوع حرکت ردپای جانور در خاک نرم یا ماسه به صورت میله ای نوک تیز که از بلندشدن یا فشرده شدن خاک یا ماسه به بالا و در جهت عکس محور حرکت به وجود آمده است برجای می ماند.



در موقع پیشروی از طریق حرکت به خط مستقیم، محور بدن مستقیم است و جابجایی به وسیلة حرکات متناوب پلاک های شکمی و خود بدن انجام می گیرد. در این حالت حرکتی موجی، پلاک های پوستی شکم را بلند می کند و آنها را به جلو می راند و به زمین می چسباند. در دنبالة این عمل بدن ظاهراً تا اندازه ای به جلو می خزد تا آنکه دوباره در امتداد پلاک های پوستی شکم قرار گیرد. حرکت مارپیچی عبارت از جمع شدن و بازشدن متناوب بدن است. این نوع حرکت سریع تر از حرکت به خط مستقیم است و گاهی اوقات هنگامی که جانور به آرامی در تعقیب طعمه است از آن استفاده می کند.پیشروی یا حرکت از پهلو بیشتر در مارهای بیابانی به ویژه افعی ها دیده می شود.





مارهای زنگی، افعی های شاخدار ایرانی از پهلو حرکت می کنند. نوعی مار زنگی در آمریکای شمالی و نوعی افعی شاخدار در جنوب غربی ایران یافت می شود که نام علمی سراستس (Cerastes) را به علت همین شیوة حرکتی بر آنها گذاشته اند. این لغت لاتین به معنی پهلورو است. این حرکت اصولاً شامل یک سری حرکات مارپیچی پهلویی که در آن تنها نیرویی عمودی به کار برده می شود و در یک زمان تنها دو نقطه از بدن مار با زمین در تماس است. رد حرکت این نوع مارها با این شیوة حرکتی مانند یک سری علامات موازی، مورب شکل است.غیر از افعی های پهلورو، ممکن است که یک گونه مار از روش های ذکر شده بسته به شرایط و موقعیت های زیستی خود استفاده کند. ولی برخی از گونه ها تنها یک شیوة حرکتی دارند.