دکتر داود امان اللهی
رئیس اداره آموزش و روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان تهران
http://www.hakimemehr.ir/index6.php?dir=news&id=480&page=mehr
دامپزشکی در بستر تاریخ:
ـ برخي از دانشمندان معتقدند كه زمان پيدايش نباتات و حيوانات در زمين، حدود يك ميليارد و چهارصد ميليون سال پيش است. دوران زندگي بشر به دو مرحله يكي عهد ابتدايي و ديگري عهد حجر تقسيم مي‌شوند. بشر در عهد ابتدايي هيچ‌گونه صنايعي نداشته و تنها از نظر قوه عقل از حيوان برتر بوده است. عصر حجر به سه دوره آغاز سنگي ـ پارينه سنگي يا ميانه سنگي و نوسنگي يا سنگ جديد تقسيم مي‌گردد. اهلي كردن حيوانات كه با اهلي كردن سگ آغاز شده است در دوران نوسنگي يعني 15000سال قبل از ميلاد پيشرفت كرد. انسان در اين عصر به اهلي كردن و پرورش گله‌هاي بزرگ گوسفند، بز، خوك، گاو، كبوتر، غاز و اردك پرداخت. اهلي كردن حيوانات ظاهراً از آسيا آغاز شد.
در عصر نوسنگي انقلاب بزرگي ايجاد شد و آن اينكه انسان در اين عصر از شكارگري به مرحله كشاورزي وارد شد و از خيش چوبي استفاده كرد. در بدو ورود به مرحله كشاورزي انسان به طور كامل به كشاورزي نمي‌پرداخت، مردان به شكار ادامه مي‌دادند و احتمالاً زنان به گردآوري تخم گياهان وحشي و كشت با دست، يا با وسيله سنگي و چوبي مي‌پرداختند تا سرانجام مردان با استفاده از گاو و خيش وارد مرحله اصلي شدند.
نخستين آموزنده پزشكي و دامپزشكي به انسان حيوانات بوده‌اند، چنانكه از محمد ذكرياي رازي آورده‌‌اند: اگر جوجه پرستو يرقان بگيرد پرستو سنگ يرقان را آورده و در لانه‌اش مي‌گذارد و جوجه‌ها بدين وسيله درمان مي‌شوند مردم از اين امر استفاده نموده به جوجه پرستوها زعفران مي‌مالند تا پرستو تصور كند جوجه‌هايش يرقان گرفته‌اند و سنگ يرقان بياورد و بدين ترتيب سنگ يرقان به دست انسان‌ها مي‌رسد.
ابن ابي اصيبه مي‌گويد: اگر عقاب ماده گرفتار سختي تخم‌گذاري شود عقاب نر سنگي به نام قلقل را آورده و در لانه مي‌گذارد كه اين سنگ به سنگ عقاب مرسوم بوده و از درون خود صدا مي‌دهد و سبب آساني تخم‌گذاري مي‌شود به همين دليل مردم اين سنگ را در كنار زائو قرار مي‌دادند.
جالينوس از هرودت نقل مي‌كند لك لك سياه تنقيه را به بشر ياد داده به اين ترتيب كه پرنده پرخور و گنده خور لك لك براي رفع دل درد خود منقار را از آب دريا پر كرده و در مخرج خود فرو مي‌كند و خود را تنقيه مي‌كند تا شكمش كار كند و راحت شود. شواهد ديگر اينكه اگر بازها درد معده حس كنند با شكار و سپس خوردن كبد پرنده‌اي بنام ذريفوس تسکین مي‌يابند و گربه‌ها پس از آسيب دیدن بوسیله حيوانات سمي به طرف چراغ رفته و روغن كنجد يا زيتون آن را خورده و تسكين مي‌يابند و نيز سگها اگر به علت كرم انگل درد شكم يا بند سنبل مي‌خورد تا قي كنند و راحت گردند. در فرهنگ اوستايي آمده است، فريدون اولين كسي بوده كه در پزشكي و دامپزشكي تبحر داشته است زيرا پادزهر مارگزيدگي را ساخت و فيل را هم اهلي كرد.
اولين مدرك دامپزشكي كه مربوط به هزاره سوم قبل از ميلاد و نوشته‌اي به خط هيروگليف بر روي پاپيروس از مقابر مصري به دست آمده است در مورد بيماريهاي چهار پايان توضيح داده است.
حدود 2500 سال قبل از ميلاد تشكيلات اداري منظمي در نواحي سومر و عيلام وجود داشته كه نشان مي‌دهد دامپزشك به عنوان يك شخصيت تخصصي به جراحي حيوانات به خصوص درمان شكستگي مي‌پرداخته است.
معلم اول ارسطو نيز به گواه تاريخ به دامپزشكي نيز مي‌پرداخته است و در زمينه در رفتگي مفاصل، هيدروپيزي گاو و صرع بز و گوسفند مطالبي آورده است. كزاز، مشمشه حاد، اختلالات ريوي، ذات‌الريه، نقرس، جذام و اسهال بيماريهاي بوده كه ارسطو در مكتوبات خود آورده است. همچنين خونبندي با آتش، درمان زخم‌ها به وسيله داغي، فتيله‌گذاري، اخته كردن، بخيه كردن، درمان فتق نافي، فيستول مقعدي و مهبلي و حتي برداشت تخمدان ماده خوك و شتر با شكاف دادن ناحيه زهار از جمله مواردي است كه ارسطو به آن اشاره داشته است.
در زمان ساسانيان، پادشاهان نيز به كار دامپزشكي علاقه نشان مي‌دادند به طوري كه هرمز پسر شاپور دامپزشك بزرگي بود و در شناخت بيماري‌ها و درمان آن به دانش دامپزشكي تسلط كامل داشت. بهرام برادر هرمز نيز چهارمين پادشاه ساساني بود كه به حرفه دامپزشكي عشق مي‌ورزيد.
علت نامگذاري 14 مهر بنام روز ملي دامپزشكي:
در فرهنگ اوستائي و پهلوي، هر يك از سي روز ماه نام يكي از فرشتگان است. روز چهاردهم ماه را جوش يا گوش و گاهي هم حوس گويند. گوش از گائوس اوستائي به معناي گاو، ريشه مي‌گيرد.
ابوريحان بيروني در آثار الباقيه نيز از گوش روز ياد مي‌كند و در مورد احكام رويت مار در روزهاي ماه ذكر مي‌كند كه اگر در روز چهاردهم ماه كسي مار ببيند رزقش تنها از چهارپايان است. در اين روز گويا دعاي مخصوص درواسپا را مي‌خواندند و سلامت حيوانات را آرزو مي‌كردند.
مسئله گوشت روز در فرهنگ اسلامي نيز آورده شده است. ملامحسن فيض كاشاني (1007 ـ 1091 ه.ق) رساله‌اي در نقل روايت معلي‌بن‌خنيس از حضرت صادق (ع) راجع به نوروز و سي روز ماه پارسيان تأليف كرده است. در مورد روز چهاردهم ماه حوس يا گوش گفته شده: چهاردهم حوس، نام فرشته‌ايست موكل بر آدميان و چهارپايان. فارسيان مي‌گويند روزي سبك است و ما مي‌گوئيم روز خوبي است براي هرچه خواهند و ديدن شرفا و علما براي حاجت خواستن در اين روز خوبست و هركس در اين روز بيمار شود به زودي شفا يابد ان‌شاءاله
ـ در سال 1369 شمسي به دنبال پيگيري و تلاش دامپزشكان براي اختصاص روزي از روزهاي سال در تقويم رسمي كشور به نام روز دامپزشكي، جناب آقاي دكتر حسن تاج‌بخش استاد ممتاز دانشگاه تهران و چهره ماندگار دامپزشكي و مؤلف كتاب‌هاي تاريخ دامپزشكي و پزشكي ايران ماه مهر را به عنوان ماهي شايسته به خاطر آغاز سال تحصيلي و روز چهاردهم را به ياد گوش روز كه در ايران باستان روز مباركي بود و در منابع اسلامي هم آمده است پيشنهاد و مطرح نبودند و از طريق مجار ذيربط چهاردهم مهرماه به عنوان روز دامپزشكي معين شد.
در اين روز در تمامي استان‌ها به همت ادارات كل دامپزشكي و نظام دامپزشكي، گردهمائي‌هايي با هدف همدلي، همزباني و همپيماني دامپزشكان و ساير رده‌هاي دامپزشكي در عرصه‌هاي مختلف اجرائي، آموزشي و تحقيقاتي صرف نظر از جايگاه‌هاي دولتي و غيردولتي آنان و از طرفي آشنايي بيشتر جامعه به ويژه مسئولين با وظايف و مسئوليت‌هاي كليدي و اثربخش اين قشر در بهداشت و سلامت دام و فرآورده‌هاي دامي، سلامت غذا و امنيت غذايي و در نهايت بهداشت همگاني برگزار مي‌گردد.
تاريخچه تشكيل سازمان دامپزشكي كشور:
ـ سال 1303 شمسي تأسيس شعبه مخصوص به نام دفع آفات حيواني و سرم‌سازي تحت نظارت مؤسسه پاستور براساس مصوبه ماده واحده در مجلس شوراي ملي
ـ سال 1305 شمسي قرار گرفتن مؤسسه پاستور و دفع آفات حيواني زير نظر وزارت فوائد عامه و در اواخر همان سال تحت نظر وزارت فلاحت
ـ سال 1314 شمسي تصويب قانون تفتيش صحي حيوانات مشتمل بر 9 ماده توسط مجلس شوراي ملي و تأسيس اداره دامپزشكي كل كشور، داير شدن اداره دامپزشكي در مركز استان‌ها و شهرستان‌ها تحت نظر مستقيم اداره دامپزشكي كل كشور
ـ سال 1325 شمسي مصوبه هيئت دولت مبني بر تشكيل بنگاه كل امور دام متشكل از اداره‌كل دامپروري و اداره‌كل دامپزشكي، قرار گرفتن اداره دامپزشكي استان در تشكيلات اداره‌كل كشاورزي و محدود شدن اختيارات آن
ـ سال 1339 شمسي قرار گرفتن كليه ادارت دامپزشكي استان‌ها زير نظر مستقيم مديركل دامپزشكي براساس بخشنامه وزارتي
ـ سال 1346 شمسي به دليل ضرورت مبارزه با بيماري‌ها و به استناد قانون تفتيش صحي حيوانات تصويب آئين‌نامه‌هاي ورود و مصرف داروهاي دامپزشكي، ريشه‌كني سل گاوي و سقط جنين واگير دامي توسط هيئت دولت
ـ سال 1350 شمسي تصويب قانون سازمان دامپزشكي كشور مشتمل بر 21 ماده توسط مجلس شوراي ملي، به موجب اين قانون سازمان دامپزشكي كشور با ذيحساب مستقل وابسته به وزارت كشاورزي جايگزين اداره‌كل دامپزشكي گرديد.
ـ سال 1352 شمسي تصويب آئين‌نامه اجرايي ماده 19 قانون سازمان دامپزشكي كشور در مورد اخذ پروانه تأسيس دامداري و آئين‌نامه اجرايي ماده 18 در مورد بازرسي و معاينه بهداشتي گوشت توسط هيئت دولت
ـ سال 1354 شمسي به تصويب رسيدن تشكيلات سازماني، سازمان دامپزشكي كشور توسط سازمان امور اداري و استخدامي كشور
ـ سال 1361 شمسي تشكيل مراكز خدمات روستايي و كاهش ارتباط مستقيم بين سازمان مركزي و ادارات دامپزشكي استان‌ها و حذف كدهاي بودجه‌اي دامپزشكي استان‌ها
ـ سال 1372 شمسي شناخته شدن سازمان دامپزشكي كشور به عنوان سازمان مستقل وابسته در تشكيلات وزارت جهاد سازندگي و انجام وظيفه رئيس سازمان مستقيماً تحت نظر وزير جهاد سازندگي
هدف از تشكيل سازمان دامپزشكي كشور:
طبق اعلام سازمان جهاني بهداشت (WHO)، از ميان 1709 عامل بيماريزاي شناخته شده، 832 عامل يعني 49 درصد و از ميان 156 بيماري نو پديد شناخته شده در انسان، 114 مورد آن يعني 74 درصد از حيوانات به انسان منتقل مي‌شوند. كه از جمله مهمترين و خطرناكترين آنها هاري ـ جنون گاوي ـ سل ـ تب مالت ـ سياه زخم ـ آنفلوانزاي فوق حاد پرندگان ـ كيست هيداتيد ـ ليشمانيوز ـ تب خونريزي دهنده كريمه و كنگو و تب دره ريفت مي‌باشند که در دهه اخیر خسارتهای جبران نا پذیری به بهداشت جامعه انسانی و اقتصاد جهان وارد نموده است بر همین اساس تأمين بهداشت دام و فرآورده‌هاي دامي و پيشگيري و مبارزه با بيماريهاي دام و طیور از اهداف اصلی تشکیل سازمان دامپزشکی کشور می باشد.
وظايف اساسي سازمان دامپزشكي كشور:
ـ بررسي بيماريهاي دامي، شناسايي مناطق آلوده و راه سرايت و طرز انتشار بيماري‌ها
ـ تأمين بهداشت دام كشور از طريق پيشگيري و مبارزه با بيماريهاي همه‌گير و قرنطينه‌اي دام
ـ همكاري با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در امر مبارزه با بيماريهاي مشترك انسان و دام
ـ تأسيس پست‌هاي قرنطينه و نوار مرزي و داخل كشور به منظور جلوگيري از سرايت بيماريهاي دامي، همچنين كنترل بهداشتي ورود و خروج دام و فرآورده‌هاي خام دامي و نظارت در نقل و انتقال آنها و صدور گواهي بهداشتي دام و فرآورده‌هاي خام دامي كه به خارج صادر مي‌شود.
ـ نظارت بهداشتي چراگاه‌ها، مراتع، آبشخورها، محل نگهداري دام و ساير تأسيسات مربوط به پرورش دام و همچنين نظارت بر كارخانه‌هاي توليد خوراك دام از لحاظ بهداشتي
ـ اظهار نظر و نظارت در مورد ساخت، ورود و صدور و فروش انواع دارو، واكسن، سرم و مواد بيولوژيكي مخصوص دام
ـ مشاركت در كنفرانس‌هاي بين‌المللي دامپزشكي و اعزام نماينده به اين كنفرانس‌ها و همچنين مبادله اطلاعات علمي با مراكز مراجع علمي و دامپزشكي
ـ تأسيس و توسعه شبكه‌هاي دامپزشكي همچنين تربيت كادر فني در مناطق و مراكز دامداري كشور
ـ صدور پروانه اشتغال براي مؤسسات و واحدهاي تهيه كننده مواد مورد مصرف دامپزشكي
ـ صدور پروانه تأسيس بيمارستان‌ها، داروخانه‌ها، درمانگاه‌ها و آزمايشگاه‌هاي دامپزشكي و نظارت بر فعاليت آنها
ـ صدور پروانه اشتغال به كار مايه‌كوبي و درمان دام جهت افراد ذيصلاح
ـ تهيه وسايل و لوازم فني، داروها، واكسن، سرم، مواد بيولوژيك، سموم و مواد ضدعفوني كننده مربوط به مبارزه با بيماريهاي دامي از داخل يا خارج كشور و عرضه آن به مصرف‌كنندگان به قيمت تمام شده يا به صورت بلاعوض
ـ بازرسي و كنترل كيفي بهداشتي فرآورده‌هاي خوراكي دام از مرحله توليد تا توزيع