ماهی تینوپوما ، مهمانی از آفریقا
از لحاظ تکاملی این که چه عاملی باعث شده ویژگی هایی مانند دارا بودن عضو فرا آبششی یا لابیرنت در ماهیان یک زیر راسته ولی با فاصله زیادی مثل از آسیا تا آفریقا ظاهر شود بسیار مهم و موضوع بحث های تخصصی ماهی شناسان است .



به غیر از ماهیان معمول و رایجی که در بازار آبزی دانی جهانی وجود دارند ، گونه های کمتر متداولی نیز یافت می شوند . یکی از این ماهیان که از خویشاوندان ماهیان گورامی و فایتر می باشد ماهی تینو پوما است .
شاید تفاوت عمده آنها این باشد که بیشتر گورامی ها از آسیا برخاسته اند ولی تینوپوما ها بومی آفریقا هستند .
از لحاظ تکاملی این که چه عاملی باعث شده ویژگی هایی مانند دارا بودن عضو فرا آبششی یا لابیرنت در ماهیان یک زیر راسته ولی با فاصله زیادی مثل از آسیا تا آفریقا ظاهر شود بسیار مهم و موضوع بحث های تخصصی ماهی شناسان است .
برخی از گونه های جنس تینوپوما در تجارت آكوآریوم وارد شده اند و بی شك اطلاعات موجود در مورد آنها بیشتر از سایر گونه های این جنس است .
یكی ازاین گونه ها ، Ctenopoma acutirostre یا تینوپومای خال خالی است .
این ماهی به نام های تینوپومای پلنگی و سوف راه رونده خال خالی آفریقایی نیز خوانده می شود و به تازگی به بازار آبزیدان فروشی ایران نیز وارد شده است .
طبق معمول در این کشور هر کس اسم عجیب و غریب من در آوردی به این ماهیان می دهد . راستش را بخواهید خود من نام بازاریش را نمی دانم ولی عکسش را آورده ام و نام علمی و عمومی جهانیش را برایتان می نویسم تا اگر روزی این ماهی را دیدید بدانید که مثلا اسمش ننه قمر نیست و تینوپوما است !؟
● سیستماتیک (رده بندی ) ماهی تینوپوما
ماهیان این جنس در راسته سوف ماهی شکلان ، زیر راسته Anabantoidei و خانواده Anabantidae جای دارند .
جنس Ctenopoma در سال ۱۸۴۴ توسط Peteres پیشنهاد شده است .
نام این جنس از دو واژه Ktenos به معنی شانه و Poma به معنی پوشش تشكیل شده و اشاره به خاردار بودن سر پوش آبششی در این ماهیان دارد .
باید اشاره كنم كه در تلفظ نام جنس این ماهی ها ، حرف C در ابتدای واژه Ctenopoma تلفظ نمی شود و این جنس را " تینوپوما " یا تینوپومر ،( teen-o-pomer ) می خوانیم .
نام عمومی این ماهیان معمولا سوف راه رونده آفریقایی و یا Bushfish است .
● این جنس امروزه دارای ۲۰ گونه است كه نامشان را در زیر می آوریم :
۱ - Ctenopoma acutirostre , Pellegrin, ۱۸۹۹
۲ - Ctenopoma argentoventer (Ahl, ۱۹۲۷)
۳ - Ctenopoma ashbysmithi , Banister & Bailey, ۱۹۷۹
۴ - Ctenopoma breviventrale (Pellegrin, ۱۹۳۸)
۵ - Ctenopoma ctenotis (Boulenger, ۱۹۲۰)
۶ - Ctenopoma garuanum (Ahl, ۱۹۲۷)
۷ - Ctenopoma kingsleyae , Günther, ۱۸۹۶
۸ - Ctenopoma machadoi (Fowler, ۱۹۳۰)
۹ - Ctenopoma maculatum , Thominot, ۱۸۸۶
۱۰ - Ctenopoma multispine , Peters, ۱۸۴۴
۱۱ - Ctenopoma muriei (Boulenger, ۱۹۰۶)
۱۲ - Ctenopoma nebulosum , Norris & Teugels, ۱۹۹۰
۱۳ - Ctenopoma nigropannosum , Reichenow, ۱۸۷۵
۱۴ - Ctenopoma ocellatum , Pellegrin, ۱۸۹۹
۱۵ - Ctenopoma oxyrhynchum (Boulenger, ۱۹۰۲)
۱۶ - Ctenopoma pellegrini (Boulenger, ۱۹۰۲)
۱۷ - Ctenopoma petherici , Günther, ۱۸۶۴
۱۸ - Ctenopoma riggenbachi (Ahl, ۱۹۲۷)
۱۹ - Ctenopoma togoensis (Ahl, ۱۹۲۸)
۲۰ - Ctenopoma weeksii , Boulenger, ۱۸۹۶
● خاستگاه ماهی تینوپوما
بیشتر گونه های جنس تینوپوما ساكن حوزه رود كنگو و یا نواحی غربی آفریقا هستند . بر خلاف سایر گورامی ها ، عضو لابیرنت در گونه های تینوپوما رشد چندانی نداشته و ابتدایی است با این همه ، ماهی از آن در تنفس سود می جوید .
این ماهیان دارای دهان و چشم بزرگ بوده و بر عكس بیشتر گورامی ها كه باله پشتی كوچكی دارند ، باله پشتی تینوپرماها دراز است . به همین دلیل در نگاه اول ، خانواده سیكلیده را به یاد می آورند .
از لحاظ ویژگی های اكولوژیك ؛ آب شیرین و كمی اسیدی را پسندیده و نیمه گرمسیری (۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد ) محسوب می شوند .
● تینوپومای پلنگی
ماهی Ctenopoma acutirostre با نام عمومی تینوپومای پلنگی (Leopard Ctenopoma) یا سوف راه رونده خال خال آفریقایی (Spotted Climbing Perch) ، همان طور كه پیش تر اشاره كردم , خاستگاهش حوزه رود كنگو در آفریقاست و ساكن آبهای شیرین تمیز ، شفاف و كند جریان جنگلی كنگو می باشد .
بدنش از لكه های زرد و قهوه ای متناوب پوشیده شده .
به نظر می رسد كه نخستین بار در ۱۹۵۵ به بلژیك وارد شده و به تجارت آكوآریوم راه یافته است و گویا همان گونه ایست که در ایران وجود دارد .
دمای مورد پسند آن ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد و p .H مناسبش ۶ تا ۸ درجه است .
آب سبک باعث بهینه شدن زیست این ماهی می گردد .
بیشینه درازای تینوپومای پلنگی ۱۵ سانتی متر است و در محیط زیست طبیعی از نرم تنان ، كرم ها و ماهیان ریز تغذیه می كند .
به طور کلی نگهداریش مانند سایر گورامی هاست .
● تکثیر ماهی تینوپومای پلنگی
از لحاظ گوناگونی دو جنس ، می توان گفت كه ماهی ماده گردتر و در عوض ماهی نر كشیده تر است . یكی از تفاوت های بسیار مهم که بین دو جنس وجود تعداد بیشتر خارهای سرپوش آبششی (و سایر نقاط بدن ) در جنس نر است كه حتی با لمس كردن ماهی ها می توان به نر یا ماده بودن آنها پی برد !
به همین دلیل شكار این ماهی با تور كار درستی نیست زیرا خارهای سر پوش برانشی ماهی در تور گیر كرده و جدا كردن آن دشوار است . همین واقعیت سبب شده كه ورود این ماهیان به تجارت آكوآریوم محدود شود زیرا جدا كردن تور از ماهی دست كم باعث آسیب دیدگی شدید درسرپوش آبششی و هجوم بیماری ها و قارچ ها به وی می گردد .
تینوپومای نر از این خارها برای گرفتن و ثابت نگه داشتن ماهی در زمان تولید مثل استفاده می كند .
همچنین ماهیان نر این گونه دارای رنگهای جذاب تر و درخشان تری هستند .
بلند و نوک تیز تر بودن باله ها نیز بر نر بودن ماهی گواه است .
بر اساس گزارشات ، تینوپومای خال خالی ( و در واقع هیچ یك از گونه های تینوپوما ) اقدام به ساختن لانه حبابی نکرده و مراقبتی نسبت به تخم ها یا نوزادان اعمال نمی كند.
اگر هم لانه ای از حباب بسازند بدقواهره بوده و به درد نگهداری از تخمها نمی خورد . تخم ها در بستر به وسیله ماهی ماده رها شده و سپس به سطح آب می روند .
هماوری این ماهی حدود ۱۰۰۰ عدد و یا كمتر است .
یكی دیگر از ماهیان این جنس ، C . maculatum است كه ماهی است با رنگ قهوه ای و لكه خال مانندی در پشت سر پوش آبششی .
ویژگی های زیستی این گونه مانند گونه قبل است .
بر طبق گزارشات ، هر وقت كه این ماهی احساس خطر كند ، خودش را به مردن می زند و با توجه به رنگش مانند یك تكه برگ كهنه در بستر قرار می گیرد !
اگر این گزارش صحیح باشد این ماهی یکی از معدود ماهیانی است که از این ترفند رفتاری جهت گمراه کردن شکارچی اش استفاده می کند .
در زمان تولید مثل ، در كنار تكه چوب یا درون غاری ، ماهی نر ماهی ماده را در آغوش گرفته و گاهی به قسمت شکمی آن نوك می زند .
سپس ماهی ماده بی حركت می ماند و این در حالی است كه هنوز جنس نر به دورش حلقه زده است .
پس ز مدت كمی تخم های شفاف و سبكی از ماهی رها می شود كه به علت دارا بودن گویچه روغن ، به سطح آب می رود سپس نر و ماده از هم جدا می شوند .
هماوری C . maculatum بین ۱۰۰۰ تا ۷۰۰ عدد تخمین زده شده است .
دوره انكوباسیون تخم ها در دمای ۲۳ درجه سانتی گراد یك روز بوده و سه روز بعد لاروها شروع به شنای آزاد می كنند .
لاروا كه در این زمان فقط ۳ میلی متر طول دارند به شدت از نور گریزانند .
زمانی كه طول لاروها به ۴ میلی متر رسید ، لكه روی بدنشان ظاهر می شود .
در یك مورد تجربی ، پدر و مادر پس از سه هفته دوباره اقدام به تولید مثل نمودند .
آن گونه كه دکتر اكسلرود در شماره ژون سال ۱۹۷۴ مجله T.F.H شرح می دهد ، هیچ مراقبت والدینی در تینوپوما ماكیولاتوم دیده نشده است .
● آرایه گری (دکوراسیون) و تغذیه
نگهداری ماهیان تینوپوما در آبزی دان بسیار ساده است زیرا مانند خویشاوندانشان كم توقع هستند . اما آنچه در مورد این ماهیان اهمیت دارد تغذیه آنها با انواع غذاهای زنده و یا فریز شده و لارو حشرات (كرم خونی ) است . در غیر این صورت ماهی گوشه گیر و بد رنگ به نظر می آید .
نكته دیگر این است كه این ماهی عادت به خوردن ماهیان ریز و كوچك دارد ، به همین دلیل باید انواع تینوپوما را با ماهیان هم نوع و یا غیر همنوعان بزرگتر از خود نگهداری كرد .
تكاپوی تغذیه ای تینوپوماها به هنگام غروب و در شب آغاز می شود .
از نقطه نظر دكوراسیون ( آرایه گری ) ، پس زمینه و سنگ های كف آبزی دان بهتر است تیره باشد تا ماهی در بهترین رنگش ظاهر شود . همچنین باید مخزن این ماهی را از ریشه ها و گیاهان آبزی و محل های اختفاء آكند و گیاهان شناور را در سطح آبزی دان قرار داد .
از آن جا كه خوگیری این ماهیان به محیط به كندی صورت می گیرد ، تا جایی كه امكان دارد باید از جابجایی آنها از یك مخزن به مخزن دیگر پرهیز كرد و گرنه ماهی برای مدت ها منزوی و خجالتی به نظر می آید .