پرشکستگان بی‌تقصیر


دیده بان حقوق حیوانات/ فرناز حیدری-علیرضا هاشمی*: انسان‌های شهرنشین امروزی چنانچه مولانا جلال‌الدین می‌گوید از اصل خویش دور مانده‌‌ و در فغان روزگار وصل حتی افسار را از دیگر موجودات نیز ربوده‌اند. تنهایی، بی‌همزبانی و گاه نیاز به دور بودن از هماوردان سخن‌دان، نکته‌سنج و ریزبین باعث شده که بسیاری ترجیح دهند کنج عزلت خود را با حیوانات بی‌آزار و زبان‌بسته‌یی همچون پرندگان پر کنند.


در این میان کم نیستند والدینی که تنها راه‌ ارضای کنجکاوی‌های بجا و ستودنی فرزندان خود درباره طبیعت و حیات‌وحش را در ساده‌ترین راه‌حل ممکن یعنی ابتیاع و همجواری با آنها جست‌وجو کرده‌اند. در این مبحث مختصر غرض نقد نیست بلکه بر آنیم تا با شناخت بهتر، مسوولیت‌ها و تاثیرات تصمیمات خود را در این وادی محک بزنیم.

یک ‌میهمان خوش‌آب و رنگ


طوطی‌ اجتماعی طوق صورتی یا همان «ملنگو» به گواهی تاریخ یکی از قربانی‌های همیشگی این مصاحبت اجباری بوده‌. حتی در همین شهر تهران پس از کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹، سید ضیاء‌الدین طباطبایی مقررات بلندبالایی را منتشر ساخت که در یکی از بندهای آن آمده کبوتربازی اکیدا قدغن و نگهداری از پرندگان دیگر از قبیل طوطی، بلبل و قناری و سره باید دور از انظار عموم باشد…


طوطی‌های سبزرنگ و دم‌دراز طوق صورتی از جمله پرندگان درختی هستند که احتمالا جمعیت‌هایی از آنها به طور طبیعی در جنوب شرق و سپس سایر نواحی جنوبی کشور ما شکل گرفته اما رها شدن از قفس و توانایی سازگاری با محیط دلیل مشاهده آنها در سایر نقاط کشور از جمله تهران است. طوق صورتی‌ها در چندین سال گذشته موفق به سازماندهی جمعیت‌هایی در بخش‌های مختلف شهر تهران شده‌اند. چنانچه اندک باغ‌های کهن باقیمانده پایتخت و بالاخص پارک‌های قدیمی شرایط زیست آنها را تاحدودی فراهم می‌کنند.


تعیین تاثیرات زیست‌محیطی چنین معرفی‌های ناخواسته‌یی هرچقدر هم که در نظر برخی شهروندان مطبوع جلوه کند، به دلیل عدم انجام ارزیابی‌های کارشناسانه در حال حاضر میسر نیست. بسیاری باور دارند که حضور پرندگانی از این دست می‌تواند بر سرزندگی و رونق کلانشهرها بیفزاید اما ابعاد این مساله با توجه به حضور بیش از ۱۵۰ گونه پرنده در تهران و حومه زمانی بهتر مشخص خواهد شد که احتمال تاثیرپذیری گونه‌های بومی از نظر دور نماند. بالطبع در هر معادله چندمجهولی نباید تاثیرات بالقوه مستقیم، غیرمستقیم، کوتاه‌مدت و بلندمدت را از خاطر برد.



بار سنگین مسوولیت

ظاهرا سازگاری بهتر طوطی‌ها با محیط‌های مسکونی در قیاس با سایر پرندگان از جمله قناری و بلبل بر میزان تمایل به خرید و نگهداری آنها تاثیر بسزایی دارد اما واقعیت این است که امکان زنده ماندن طوطی‌های وحشی نسبت به آنهایی که در اسارت متولد می‌شوند، بسیار بسیار کمتر است. قیمت طوطی‌های ملنگو در بازار متفاوت است ولی با توجه به منبع عمده غذایی آنها یعنی تخمه می‌توان چنین اظهارنظر کرد که هر خریدار حداقل در ظرف ۶ تا ۱۰ ماه باید معادل ارزش خود طوطی برای آن غذا خریداری کند.


البته باید در نظر داشت که پیروی از یک الگوی تغذیه تک‌پایه‌یی نظیر تخمه آفتابگردان نه‌تنها توجیه‌پذیر نیست بلکه با تغذیه مناسب و طبیعی پرنده نیز فاصله زیادی دارد. شرایط اقتصادی و عدم توانایی بیشتر افراد در نگهداری از طوطی‌های جفت، تاثیر بسزایی بر آمار خرید طوطی‌های تک داشته و این در حالی است که برخی طوطی‌های ماده در اسارت و به دور از جفت گاه صاحب تخم‌هایی بدون نطفه می‌شوند. 

عدم آگاهی صاحبان در این شرایط حتی موقعیت را برای پرنده بینوا سخت‌تر هم می‌کند چنانچه برخی از آنها در این حالت روزها به امید سر بر آوردن تخم‌ها غذا نمی‌خورند و سرانجام بعد از یک انتظار بی‌حاصل به‌شدت بیمار و آسیب‌پذیر می‌شوند. به علاوه طوطی‌های تک معمولا به‌شدت به صاحبان خود وابسته هستند لذا اگر تنها و مهجور بمانند، عصبی شده و شروع به رفتارهای هیستریک از جمله کندن پرها می‌کنند. این مساله که ریشه در عصبی شدن پرنده‌ دارد چنانچه بسیاری تصور می‌کنند تنها یک عادت نیست بلکه به‌تبع آن آسیب‌پذیری طوطی نیز در مقابل انواع بیماری‌ها شدت می‌گیرد.


از مرز شنیده‌ها تا واقعیت

هنگام خرید طوطی‌های طوق صورتی معمولا جملاتی نظیر اینکه نگهداری آنها آسان‌تر است یا اینکه آنها به دلیل علاقه وافر به آب تمیز هستند و بیماری ندارند، زیاد شنیده می‌شود. اما آیا واقعا ملنگوها بیماری خاصی ندارند؟ نظر آقای دکتر مهران گرامی به عنوان یک دامپزشک به‌این شرح است: 


«بیماری‌هایی که می‌توانند طوطی‌ها را درگیر کنند، متفاوت هستند از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به آبله، آنفلوآنزا، عفونت‌های پارامیکسو ویروس، هرپس‌ویروس‌ها (که می‌توانند انسان‌ها را هم درگیر کنند)، سالمونلوز، بیماری باکتریایی کلی‌باسیلوز، پسی‌تاکوز ، پاستورلوزی، عفونت باکتریایی زودوموناس، بیماری‌های قارچی آسپرژیلوس و . . . اشاره کرد. 

در مواردی نیز نقرس، دیابت، کم‌کاری تیرویید، کمبود آهن، مسمومیت با فلزات سنگین، مسمومیت با گیاهان خانگی، چاقی مفرط و نارسایی قلب، انسداد طبیعی پیش معده و حتی پرکنی مشاهده شده که مورد آخر اغلب ناشی از استرس، جابه‌جایی، حمل و نقل، تغییر محیط، عدم توجه صاحب یا تعویض صاحب اول است.»


زیبایی‌ واقعی در دامان طبیعت زیبایی هر پرنده‌یی را آزادی معنا می‌کند. بدون اغراق آوازخوانی، جست و خیز و پرواز هر پرنده ارزش واقعی خود را در طبیعت بازمی‌یابد. اگر کودکان ما مشتاق شناخت دنیای اعجاب‌آور طوطی طوق صورتی هستند، راه‌حلش ساده است: آشتی با طبیعت و نه لزوما اسارت. تعداد کودکانی که بعد از چند روز نگهداری از پرندگان در قفس خسته شده‌اند، کم نیست. 

از طرف دیگر پیش از باز کردن درهای قفس روی هر پرنده‌یی باید زنجیره‌های به هم پیوسته طبیعت و احتمال تاثیرات غیرمستقیم بر زندگی سایر گونه‌های بومی را نیز به خاطر آورد. حتی عودت پرنده به مراکز خرید هم اغلب دردسرساز است، در این اثنا راه‌هایی نظیر واگذاری به مراکز نگهداری حیوانات و… کم نیستند اما همه اینها پاک کردن صورت مساله است. 


واقعیت این است که پرندگان نگهداری شده در اسارت نه‌تنها به آسانی توان بقا در طبیعت را ندارند بلکه نگهداری آنها در اسارت هم زندگی ناخوشایندی را برای آنها رقم می‌زند. پرندگان اسیر به محکومانی می‌مانند که چه در اسارت و چه حتی در صورت آزادی، محکوم به زجر و ناراحتی همیشگی هستند.