تا به حال شده وقتی یك لیوان آب خنك می‌خورید، دندان‌تان درد بگیرد و چنان ضعف برود كه از آب خوردن پشیمان شوید؟
یا وقتی یك تكه شكلات خوشمزه را داخل دهان می‌گذارید، دندان درد، لذت شیرینی آن را از شما بگیرد؟ در این مواقع چه كار می‌كنید.
احتمالا با خودتان می‌گویید مشكل مهمی نیست؛ چراكه درد دائم در دندان‌تان حس نمی‌كنید و ظاهر دندان‌هایتان هم تغییری نكرده است، اما دندانپزشكان می‌گویند این رفتار بسیار اشتباه است و می‌تواند سلامت دندان‌ها را به خطر بیندازد؛ به همین دلیل آنها توصیه می‌كنند حتی اگر هیچ مشكلی هم ندارید، در فواصل زمانی منظم به پزشكتان مراجعه كنید. اما چرا دندان‌ها خراب می‌شود؟ این پوسیدگی‌ها را چطور باید تشخیص داد و در صورت ایجاد شدن چه باید كرد؟
دكتر محمد اثنی‌عشری، متخصص درمان ریشه دندان با اشاره به اهمیت محافظت از دندان‌ها به جام‌جم می‌گوید: قسمت خارجی لثه كه افراد می‌توانند آن را ببینند، تاج دندان نام دارد و قسمت زیرین كه داخل استخوان و بافت‌های نگه‌دارنده قرار گرفته، ریشه دندان نامیده می‌شود. تاج دندان از داخل به خارج شامل مغز یا پالپ دندان، عاج و میناست و ریشه دندان نیز از سه بخش تشكیل شده؛ در قسمت خارجی ریشه بافتی به نام سمان وجود دارد، داخل سمان عاج و داخل عاج هم پالپ ریشه قرار گرفته است.
وی درباره مواردی كه موجب آسیب بافت پالپ دندان می‌شود، توضیح می‌دهد: پوسیدگی‌های دندان، ضربه‌هایی كه باعث شكستگی دندان می‌شود و كارهای دندانپزشكی وسیع و پیشرفته ازجمله عللی است كه به پالپ دندان‌آسیب می‌زند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با تاكید بر این كه مهم‌ترین عامل آسیب دیدن پالپ دندان، پوسیدگی است، یادآور می‌شود: پس از صرف غذا، لایه‌ای بیرنگ و چسبنده به نام پلاك دندانی روی سطح دندان‌ها تشكیل می‌شود. این پلاك‌ها در بعضی نقاط مانند طوق دندان، سطح جونده و فاصله تماس بین دندان‌ها بهتر و بیشتر شكل می‌گیرد. البته اگر به صورت منظم و حداقل دو بار در روز مسواك بزنیم، پلاك‌ها و میكروب‌ها از روی سطح دندان جابه‌جا می‌شود كه این كار مانع اسیدی شدن بزاق دهان خواهد شد.
به گفته دكتر اثنی‌عشری، حدود 30 دقیقه پس از صرف هر وعده غذا، مواد قندی توسط میكروب‌هایی كه داخل دهان به شكل اسید درآمده و حدود 20 دقیقه نیز این حالت اسیدی در دهان حفظ می‌شود؛ بنابراین با توجه به صرف سه وعده غذا و سه میان وعده در روز، حدود 120 دقیقه دهان انسان اسیدی است.
مسواك و نخ دندان فراموش نشود
با توجه به آنچه گفته شد، مشخص است كه اگر فرد مسواك نزند و از نخ دندان استفاده نكند، شرایط بسیار بدتر خواهد شد، اما اگر شما هم جزو آن گروه هستید كه فقط مسواك می‌زنند و استفاده از نخ دندان را چندان مهم نمی‌دانند، باید بدانید بسیاری از پوسیدگی‌ها در فاصله میان دندان‌ها ایجاد می‌شود.
دكتر اثنی‌عشری در این مورد توضیح می‌دهد: در صورت استفاده نادرست از نخ دندان، پلاك میكروبی در محل تماس دندان‌ها باقی می‌ماند و بتدریج با تشكیل اسید و فعالیت‌های مخرب میكروب‌ها، مینای دندان تخریب و پوسیدگی دندانی ایجاد می‌شود و كم‌كم پیشرفت می‌كند تا به عاج دندان برسد.
البته نباید انتظار داشت در صورت مسواك نزدن یا استفاده نكردن از نخ دندان، پوسیدگی در عرض یك یا چند روز به عمق دندان نفوذ كند. به گفته این پزشك متخصص، پیشرفت پوسیدگی به زمان نیاز دارد و بسرعت اتفاق نمی‌افتد.
دكتر اثنی‌عشری می‌افزاید: پوسیدگی پس از مینا به عاج دندان می‌رسد و در این قسمت با سرعت بیشتری گسترش می‌یابد و بافت را تخریب می‌كند؛ به طوری كه در برخی مواقع ممكن است فرد حتی متوجه پوسیدگی دندانش نشود، ولی هنگام غذا خوردن ناگهان دندان بشكند؛ در واقع زمانی كه پوسیدگی به عاج دندان می‌رسد، با فشار ناشی از جویدن غذا هم دندان می‌تواند بشكند.
به گفته وی، در برخی موارد گرما و سرما یا ترشی و شیرینی مواد غذایی و مایعات نیز باعث درد دندان می‌شود كه اگر چنین علائمی وجود داشت، هرچه زودتر باید به دندانپزشك مراجعه كرد تا دندان پوسیده در مراحل اولیه درمان شود.
وقتی پوسیدگی از عاج هم می‌گذرد
پس از این كه پوسیدگی به قسمت داخل عاج رسید، سرعت پیشرفت آن بسیار بیشتر می‌شود و به همین دلیل باید قبل از این مرحله برای درمان اقدام كرد.
دكتر اثنی‌عشری با اشاره به این كه لازم است بیماران به علائم هشداردهنده مانند حساسیت به گرما و سرما دقت كنند، می‌افزاید: در صورت درمان نكردن بموقع، هر قدر پوسیدگی افزایش یابد، اقدامات درمانی هم باید گسترده‌تر شود؛ در چنین شرایطی متاسفانه میزان ماندگاری ماده پركننده كمتر خواهد شد. بنابراین مراجعه بموقع و در مراحل اولیه نكته مهمی است كه مردم نباید آن را فراموش كنند.
وی با اشاره به اهمیت سلامت ریشه دندان، با تاكید بر این كه اولین اصل در معالجه این بخش، پیشگیری است، توضیح می‌دهد: اگر در مراحل اولیه آسیب مینا، برای درمان اقدام شود، حتی می‌توان بدون پركردن و به كمك شیوه‌هایی مانند استفاده از دهان‌شویه‌های مناسب یا فلوراید موضعی، آن را برطرف كرد. در پوسیدگی‌های جزئی هم با پركردن ساده دندان‌ها، مشكل براحتی حل می‌شود، ولی در شرایطی كه پوسیدگی دندان خیلی گسترده شده باشد، نه‌تنها منطقه پركردن وسیع‌تر می‌شود، بلكه ماندگاری آن نیز كاهش می‌یابد. علاوه بر این، همان طور كه قبلا نیز گفته شد، اقدامات دندانپزشكی پیشرفته یكی از عللی است كه موجب درگیری پالپ دندان می‌شود.
زمانی كه پوسیدگی به مغز دندان نزدیك می‌شود، برآمدگی داخل پالپ ایجاد می‌شود كه در مراحل اولیه قابل برگشت است، اما اگر بیمار به دردهای هشداردهنده توجهی نداشته باشد و برای درمان اقدام نكند، بافت پالپ بتدریج دچار مشكلات برگشت‌ناپذیر خواهد شد.
دكتر اثنی‌عشری می‌گوید: در چنین شرایطی، بیمار درد شدیدی دارد كه او را ناچار به مراجعه خواهد كرد. در این مواقع مشخص می‌شود پالپ دندان دچار مشكلات غیرقابل برگشت شده و در نتیجه درمان ریشه باید آغاز شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به اهمیت مراجعه منظم به دندانپزشك می‌گوید: در برخی موارد و البته بندرت ممكن است فرد در این مراحل هم درد نداشته و متوجه پوسیدگی دندان نشود. با توجه به این موضوع توصیه می‌شود حتما هر شش ماه یك بار یا حداكثر سالی یك مرتبه به دندانپزشك مراجعه كنید.
بهداشت دهان و دندان در ماه رمضان
دكتر اثنی عشری با اشاره به این كه در ماه مبارك رمضان، بهداشت دهان و دندان اهمیت بیشتری دارد، توصیه می‌كند: در این ماه پس از صرف وعده سحر و افطار حتما باید دندان‌ها را مسواك بزنید و از نخ دندان هم استفاده كنید؛ چراكه شست‌وشوی دهان با آب خالی كافی نبوده و نمی‌تواند سلامت دندان‌ها را حفظ كند.
وی می‌افزاید: با توجه به فاصله زیاد میان سحر و افطار، مواد غذایی و باكتری‌های موجود در پلاك دندانی فرصت كافی دارند تا با تجزیه مواد قندی، اسید بیشتری تولید كنند و این اسید در تخریب مینا و عاج دندان و ایجاد پوسیدگی نقش موثری دارد.
به گفته این دندانپزشك، برای پیشگیری از بوی بد دهان طی روز می‌توان دهان را چند مرتبه با آب شست‌وشو داد، البته باید مراقب باشید آب را نبلعید. علاوه بر این، استفاده از لیموترش در وعده سحری و مصرف كمتر سیر و پیاز نیز به كاهش بوی بد دهان كمك می‌كند.