شاید سال ها قبل آکواریوم موضوع چندان مهمی نبود. عده ای خاص و بسیار محدود در ایران به خاطر علاقه مندی شخصی در خانه های خود آکواریوم داشتند و ساختمان پلاسکو و چند عرضه کننده معروف ماهی و وسایل و ملزومات آن در تهران تمام بازار این اقلام بودند.
اما اخیرا بازار ماهی های زینتی در کشور رونق گرفته و مشاغل مختلفی را با خود درگیر کرده است. چنانکه در خیابان نواب ، حوالی تقاطع خیابان آذربایجان و میدان جمهوری، چندین دهنه مغازه این منطقه را به قطب خرید و فروش آبزیان زینتی تبدیل کرده است. دیگر مثل آن سال های دهه 60 و 70 آکواریوم داری مهجور نیست!
امروزه شرکت هایی به طور تخصصی در زمینه آکواریوم های آب شور و آب شیرین، سرد آبی و گرم آبی، طبیعی و مصنوعی و ... وارد عرصه شده اند و به مشتریان خود خدمات دوره ای هم ارایه می دهند و برای دکوراسیون ساختمان ها و دفاتر ، سبکی نو از طراحی را ایجاد کرد ه اند؛ گردش مالی بزرگی در این بین وجود دارد.
این ارقام ، عرضه ماهی زینتی در ایران است:
110 میلیون قطعه تولید داخل و 14.5 میلیون قطعه ماهی زینتی وارداتی در سال 1390. به عبارتی به ازای هر ایرانی نزدیک یک و نیم قطعه ماهی زینتی در سال گذشته عرضه شده است؛ اهمیت موضوع تا حدی روشن شد!
به این محفظه های شیشه ای با آن ماهی های رنگارنگ نگاه کنید، شاید شما یکی از آنهایی نباشید که به طور تخصصی دنبال ماهی و آکواریوم هستند و به همین خاطر همه آنها را مثل هم میبینید، اما پشت این آکواریوم ها بازار مالی بزرگی هست، دغدغه ها و نگرانی های زیادی نهفته و یک دنیا اطلاعات، این گزارش درباره ماهی های زینتی است.
ماهی ها و طبقه بندی ها
انواع ماهی های زینتی یا آکواریومی به لحاظ محیط زندگی به دو دسته کلی"آب شور" و "آب شیرین" و "سرد آبی" و "گرم آبی" تقسیم می شوند. از نظر تغذیه هم به "گیاه خوار" و "گوشت خوار" دسته بندی می شوند و از نظر رفتار اجتماعی به "مسالمت جو" و "تهاجمی" تقسیم می شوند.
اولین موردی که مورد توجه دارندگان آکواریوم ماهی های زینتی قرار می گیرد همین طبقه بندی هاست. به ترتیب اولویت باید به محیط زندگی ماهی ها توجه داشت، شرایط نگهداری ماهی های آب شور با ماهی های آب شیرین به کلی متفاوت است و پر واضح است که ماهی آب شیرین را نمی توان در کنار ماهی آب شور نگه داشت! بر همین اساس در فروشگاه های وسایل آکواریوم، این دو دسته ماهی را معمولا در ردیف های جداگانه ای به فروش می گذارند.
بعد از محیط زندگی نوبت به شرایط نگهداری می رسد، ماهی های گوشت خوار و تهاجمی ماهی هایی هستند که آنها را نمی توان به راحتی در کنار سایر ماهی ها رها کرد، این ماهی ها می توانند از سایر ماهی های که رفتار های آرام تری دارند به عنوان غذا استفاده کنند! همچنین بزرگی و کوچکی ماهی ها هم مهم و موثر است، به هیچ عنوان نگهداری ماهی های خیلی بزرگ در کنار ماهی های خیلی کوچک توصیه نمی شود.
دمای زندگی هم اهمیت بالایی دارد، ماهی هایی که در یک آکواریوم نگهداری می شوند باید با دمای آب یکسان هماهنگ باشند، تغییر درجه حرارت آب آکواریوم می تواند خیلی زود به مرگ ماهی ها منجر شود.
بزرگتر و نایاب تر، یعنی گران تر
آنچه در بالا گفته شد، درباره طبقه بندی ماهی هاست، اما آنچه در بازار خرید و فروش ماهی های زینتی حرف اول را می زند اندازه ماهی ها و نایابی آنهاست. به طور معمول قیمت ماهی های آب شور (که اتفاقا نگهداری از آنها خیلی مشکل تر از نگهداری از ماهی های آب شیرین است) بالاتر از ماهی های آب شیرین است.
اندازه ماهی ها تاثیر بالایی بر قیمت آنها دارد. برای مثال قیمت یک طوطی ماهی بزرگ می تواند تا ده برابر قیمت یک طوطی ماهی کوچک باشد.
یا یک دیسکس کوچک را میتوان با نزدیک به 100 هزار تومان تهیه کرد، اما همین دیسکس اگر خیلی بزرگ شود تا یک میلیون تومان هم قیمت گذاری می شود.
یک ماهی گلد عادی قیمت چندانی ندارد، اما اگر نمونه 15-16 اینچی آن پیدا شود ممکن است تا 850 هزار تومان قیمت داشته باشد.
فروشندگان ماهی های زینتی می گویند که آنها نقشی در انتخاب نوع ماهی ها ندارند و وارد کنندگان ماهی های زینتی برای آنها ماهی هایی را می آورند و آنها نیز عرضه میک نند. در چنین بازاری گاه برخی از ماهی ها نایاب میشوند و به تبع این موضوع قیمت آنها بالاتر می رود.
معرفی گران ترین ماهی، به دلایلی که در بالا توضیح داده شد کار آسانی نیست! اما در حال حاضر انواع کوسه ماهی های بزرگ قیمت بالایی دارند، عروس و اسب دریایی را هم اگر در این گروه به حساب بیاوریم این دو نیز جزو گران ترین ها هستند.
برای مثال فروشنده ای از فروش یک کوسه ماهی به قیمت 6 میلیون تومان می گفت، اما اینها همیشگی نیستند. گران ترین ماهی های موجود در بازار معمولا از 500 تا 800 هزار تومان قیمت دارند، اینها هم ماهی هایی هستند که یا خیلی درشت شدند، یا نایاب هستند. قیمت طیف گسترده ماهی های زینتی بین 1500 تومان تا 300 هزار تومان به طور معمول متفاوت است.
سود و هزینه های بزرگ در حاشیه ماهی
اگرچه با شنیدن نام آکواریوم، ذهن مخاطبی که با این مقوله اشنایی ندارد سریعا به سراغ خود ماهی ها می رود، اما باید گفت اتفاقا خود ماهی ه ا اکثراً قیمت چندانی ندارد. لوازم و ادوات نگهداری از آنها همچنین اقلام مصرفی آنها به مراتب قیمت بالاتری دارند.
خود آکواریوم ها با توجه به ابعاد آنها و کابینت هایشان قیمت گذاری می شوند و معمولاً از 80 هزار تومان به بالا قیمت دارند، این "به بالا" از آن جهت است که ممکن است مصرف کننده ای آکواریومی 2 تا 3 متری سفارش دهد که در آن صورت ممکن است قیمت تا چند میلیون هم بالا رود! یک آکواریوم با اندازه استاندارد 100*30*70 با کابینت به قیمت 370 هزار تومان و بدون کابینت به قیمت 250 هزار تومان به فروش میرسد و طبیعی است تجهیزات آن را هم باید تهیه کرد.
نور پردازی داخل آکواریوم خود ماجرای مفصلی دارد، محیط داخل آکواریوم و گیاهان آن نیز فصلی جداگانه است. فروشگاه هایی به طور تخصصی به فروش گیاهان زنده می پردازند، این گیاهان خود مباحث تخصصی جداگانه ای دارند. آب شور و شیرین در اینجا هم مهم است. گیاهان به نور خاصی نیاز دارند که با لامپ هایی خاص تامین می شود، مواد شیمیایی خاصی که باید در آب ریخته شوند و البته خاکی که مخصوص این گیاهان است.
همچنین کپسول های گاز 2COویژه ای که باید به مرور داخل آب شوند و طبیعتا باید به صورت دوره ای خریداری شوند(معمولا سه ماهه) نیاز است ؛این کپسول ها 120 هزار تومان قیمت دارند.
برای یک آکواریوم متوسط 100*30*70 تنها تهیه محیط نگهداری گیاهان طبیعی آب شیرین چیزی نزدیک به 700 هزار تومان هزینه خواهد داشت و البته اگر به سراغ محیط نگهداری آب شور بروید باید بیش از یک و نیم میلیون تومان هزینه کنید.
به تازگی بازار آکواریوم کشور با پدیده جدیدی هم روبرو شده؛ بازهم از چینی ها میخواهیم بگوییم. آکواریوم های چینی در ابعاد مختلف به بازار آمده که پمپ و ابزار تصفیه و تنظیم درجه حرارت آب را به صورت پکیج در خود دارد و قیمت آنها از 80 تا 250 هزار تومان (بنابرابعاد)متغیر است، آکواریوم های ایرانی این تجهیزات را به طور طبیعی ندارند و مصرف کنندگان باید خود این تجهیزات را تهیه و در کنار هم قرار دهند.
انواع خوراک ماهی ها نیز که شامل کرم خونی و میگوی زنده و فریز شده و خشک می شود، مواد تقویتی، ضد عفونی کننده و... خود بازار های حاشیه ای را در کنار ماهی های زینتی ایجاد کردند. حتی داروی ضد افسردگی هم برای ماهیان وجود دارد که در برخی فروشگاه ها عرضه می شود و کسانی که نگران سلامت روانی ماهیانشان هستند ، مشتری این داروهای خاص اند!
ماهی ها از کجا می آیند؟
همان گونه که گفته شد در سال 1390 در سراسر کشور 110 میلیون قطعه ماهی زینتی تولید شده و نزدیک به 14.5 میلیون قطعه ماهی زینتی از خارج از کشور وارد شده است؛ از این رو ، ایران هم اینک یکی از بزرگترین وارد کنندگان ماهی های زینتی به شمار می رود.
اکثر این ماهی ها از کشورهای آسیایی به کشور وارد می شوند.بر اساس آمار گمرک بیشترین ماهی ها به ترتیب از کشورهای: مالزی، تایلند، اندونزی، سری لانکا، چین، کنیا، ترکیه، مالتا و تایوان به ایران صادر شده است.
تجارت ماهی های زینتی در نزدیک به 180 کشور جهان رواج دارد و ارزش این مبادلات سالانه بالغ بر 15 میلیارد دلار است. بر اساس اعلام مسئولان دامپزشکی ایران تولید هر 50 هزار قطعه ماهی زینتی میتواند لااقل برای 15 نفر اشتغال زایی کند.
از سویی در کشورمان توانایی تکثیر نزدیک به 70 گونه ماهی زینتی وجود دارد، بنابراین با توجه به وجود واردات 14.5 میلیون قطعه ماهی زینتی در سال گذشته و 110 میلیون قطعه تولید داخلی به نظر میرسد این صنعت، صنعتی نوپا در کشور است که با استقبال نیز مواجه شده و می تواند بستر مناسبی برای ایجاد اشتغال و فعالیت های اقتصادی باشد.
چنانکه تکثیر و صادرات ماهی های زینتی در سنگاپور به یکی از اصلی ترین تولیدات این کشور طی سال های گذشته بدل شده است.
طبق آخرین گزارشات سازمان خواروبار و کشاورزی FAO کشور سنگاپور با در دست داشتن 18.4 درصد صادرات ماهیان زینتی رتبه اول صادر کنندگان این موجودات زیبا را در اختیار دارد . از دیگر غول های صادر کننده ماهیان زینتی می توان به کشور های ژاپن ، مالزی، جمهوری چک، سریلانکا، تایلند ، ایالات متحده آمریکا، هلند ، اندونزی و اسپانیا اشاره کرد.
اگر صنعت آکواریوم توسط برنامه ریزان اقتصادی جدی گرفته شود ، از آن می توان ماهی اشتغال گرفت.