معرفی
شاه مارها و شیرمارها، خزندگانی زیبا و نسبتا سربه راه هستند. این دو مار از نظر خانوادگی با هم ارتباط و نسبت تقریبا نزدیکی دارند و متعلق به گونه «لامپرولتیس» (Lamproletis) هستند و هر دو شامل زیرگونه های مختلفی هستند. در میان زیرگونه های این مارها طرح ها و رنگ های مختلفی دیده میشود اما گاهی الگوهای تصادفی خاصی در میان آنها به صورت کاملا اتفاقی به وجود می آید.
بعضی از این زیرگونه های به عنوان یک مکانیزم دفاعی، هم رنگ مارهای مرجانی سمی هستند که روی بدن خود، نوارهای قرمز، سیاه و زرد دارند. (درمارهای مرجانی نوارهای زرد رنگ در کنار نوارهای قرمز رنگ هستند در حالی که در شاه مارها و شیرمارها نوارهای سیاه رنگ و قرمز رنگ با هم مجاور هستند.) شاه مارها و شیرمارها در قسمت های جنوبی کانادا و به سمت آمریکا تا قسمت هایی از آمریکای مرکزی پراکنده هستند.
این مارها میتوانند اندازه نسبتا بزرگی داشته باشند و در بعضی انواع به ۶ الی ۷ فوت (تقریبا ۱۸۰ الی ۲۱۰ سانتی متر) برسند. آنها غالبا عمری به نسبت طولانی و در حدود ۱۵ الی ۲۰ سال دارند. این مارها از انواع فشار دهنده (منقبض شونده) هستند و با این روش طعمه خود را پیش از خوردن به طور کامل خفه میکنند. آنها در طبیعت از مارهای دیگر، سوسمارها، دوزیستان، جوندگان و پرندگان تغذیه میکنند. انواع مارهای مختلف یکی از غذاهای اصلی آنها محسوب میشوند و شاه مارها و شیرمارها حتی توانایی خوردن مارهای زنگی (Rattle Snake) را به عنوان یکی از غذاهای اصلی خود دارند. در اسارت هر دو نوع شاه مار و شیر مار سعی در خوردن هم قفسی خود خواهند داشت بنابراین باید همواره به تنهایی و در محفظه جداگانه نگهداری شوند.
درکل اصول نگهداری از زیرگونه های مختلف شاه مارها و شیرمارها شبیه یکدیگر است. برای زاد و ولد این مارها نیاز به توجهی دو چندان خواهد بود تا بتوانید محیطی شبیه محل طبیعی زندگی آنها برایشان فراهم کنید. (به عنوان مثال برای خواب زمستانی)
شاه مارها و شیرمارها به راحتی در اسارت تکثیر میشوند بنابراین پیدا کردن یک شاه مار یا شیرمار که در اسارت متولد شده باشد کار چندان دشواری نیست.
مواردی که در مورد سلامت مار باید چک شوند عبارتند از : (همه انواع مارها)
1. بدنی مستحکم و سالم و یکنواخت در تمام جهات
2. چشمان شفاف (در هنگام پوست اندازی ممکن است اندکی کدر به نظر برسد)، نداشتن چشم های بی رمق
3. نداشتن نشانه های وجود کرم (به خصوص اطراف گردن و چشم را بررسی کنید، دقت کنید که لکه های غبارآلود روی بدن مار وجود نداشته باشد و دستهای خود را پس از دست زدن به مار به خوبی بررسی کنید)
4. عدم تنفس با دهان باز یا نفس نفس زدن
5. رنگ صورتی یکنواخت داخل دهان (وجود لکه های قرمز یا حالت کپک زده میتواند نشان دهنده ی عفونت در دهان باشد.)
6. داشتن پوستی با کمی درخشش (بدون زخم و پوست زخم)
7. وجود منافذ تمیز و بدون تورم و برآمدگی
8. داشتن حرکاتی آرام و ملایم و بدون هیچگونه لرزش
یک مار جدید نباید خیلی رام و دست آموز باشد اما باید در هنگام لمس شدن به راحتی و بدون استرس بنشیند. یک مار مضطرب بدن خود را به شکلی موج گونه در هوا حرکت میدهد و سعی در فرار خواهد داشت. بیشتر شاه مارها و شیرمارها پس از مدت کوتاهی، نشسته و خود را به آرامی به دور دست شما حلقه میکنند.
همچنین یک اقدام هوشمندانه در خرید مار این است که مطمئن شوید آن مار به طعمه ای از پیش کشته شده علاقه نشان میدهد. در صورتی که به این مورد شک داشتید میتوانید از فروشنده بخواهید که به شما ثابت کند مار حتما از طعمه از پیش کشته شده تغذیه خواهد کرد.
همواره هر مار جدید نیاز به بررسی شدن در مورد وجود انگل و رفتارهای خاصش را دارد، به همین منظور مراجعه به دامپزشک تصمیم مناسبی است.
محل زندگی
داشتن یک محفظه (محل محبوس مانند تانک آکواریوم) به شدت حیاتی است، زیرا شاه مارها در زمینه امتحان کردن فضاها و فرار کردن از کوچکترین روزنه ها موجودات بدنامی هستند. هر محفظه ای که تهیه میکنید باید از قسمت بالا داری چفت بوده و قابلیت قفل شدن داشته باشد و اگر به دنبال محفظه ای با ایمنی بیشتر هستید باید هزینه بیشتری پرداخت کنید. همیشه این نکته را در ذهن داشته باشید که مارها از منافذ کوچکی که به هیچ عنوان احتمال آن را نمیدهید خارج میشوند. قرار دادن یک لوله پلاستیکی (مانند لوله پمپ هوای آکواریوم) میان لبه تانک تا درپوش میتواند از فرار تا حد زیادی جلوگیری کند.
شاه مارها و همینطور شیرمارها باید به صورت تکی و انفرادی در محفظه نگهداری شوند زیرا آنان برای خوردن هم اتاقی خود حتی لحظه ای درنگ نخواهند کرد.
مارهایی که تازه از تخم خارج شده اند میتوانند زندگی خود را در یک محفظه کوچک (به طور مثال یک تانک ۱۰ گالنی) (یک تانک با ابعاد ۵۰ در ۲۵ در ۳۰ سانتیمتر،حجمی برابر با ۱۰ گالن خواهد داشت و این اندازه استاندارد است) شروع کنند. این در حالی است که مارهای متوسط به فضایی حدود ۲۰ گالن (یک تانک با ابعاد ۶۰ سانتیمتر در ۳۰ سانتیمتر با ارتفاع ۴۰ سانتیمتر) نیاز دارند و مارهایی که کاملا رشد کرده و بالغ شده اند نیاز به فضایی بزرگتر (به عنوان مثال یک تانک ۶۰ گالنی) (۹۰ در ۴۵ سانتیمتر با ارتفاع ۶۰ سانتیمتر) خواهند داشت. شاه مارها و شیرمارها نسبتا فعال هستند و نیاز به فضاهای باز دارند. دراختیار گذاشتن فضای باز برای مار به منظور کش و قوس دادن به بدن میتواند خطر ابتلا به عفونت های تنفسی را تا حد زیادی کاهش دهد.
بسترسازی
به عنوان بستر برای کف محفظه، گزینه های زیادی وجود دارند که میتوانند استفاده شوند. برای مارهای جدید میتوانید از حوله های کاغذی استفاده کنید که نظافت شان ساده است و بر روی آنها میتوانید مدفوع حیوان را تا زمان مشخصی به خوبی مشاهده کنید تا از عدم وجود انگل اطمینان پیدا کنید. بسترهای گوناگونی شامل کارپتینگ (فرش کردن) داخلی و خارجی میتواند مورد استفاده قرار گیرد، از آن جمله میتوان به پوست درختان، برگ و کاه و پوسته سپیدار اشاره کرد. (هرگز از پوست درخت سدر، چوب قرمز یا کاج استفاده نکنید.) اگر از پوست بریده شده درختان برای این کار استفاده میکنید بسیار مهم است که اطمینان حاصل کنید این مواد توسط مار هضم نشوند. فرش کردن داخلی و خارجی (به عنوان مثال آستروتارف (Astroturf)) میتواند گزینه خوبی باشد زیرا شما قادر خواهید بود با در اختیار داشتن دو یا چند قطعه از آنها به محض آلوده شدن یکی از آنها فورا آن را با قطعه جدید جایگزین کنید. (سپس میتوانید قطعه کثیف شده را برای استفاده بعدی تمیز کرده و بشویید.) صرف نظر از جنس موادی که برای بستر استفاده میکنید این مورد بسیار مهم است که همیشه بستر تمیزی در اختیار مار باشد بنابراین از نوع بستری استفاده کنید که تمیز یا تعویض کردن منظم آن برای شما مقدور باشد.
دکور و تزئینات
چند محل برای پنهان شدن باید وجود داشته باشد : نیمه ای از کنده ی یک درخت، صخره های مخصوص پنهان شدن (قابل خریداری)، یک گلدان واژگون شده، نیمه ای از پوست نارگیل و یا حتی جعبه کارت های بازی میتوانند گزینه های خوبی برای پنهان شدن مار باشند. موارد دیگری که میتوانید با آنها محفظه خود را مبله کنید میتوانند از بین صخره ها و شاخه های درختان انتخاب شوند.
دما و رطوبت
مانند تمامی خزندگان دیگر، فراهم کردن شرایط دمایی مناسب، بیشترین اهمیت را در سلامت و سرحال بودن مار شما خواهد داشت. درحالت کلی، شاه مارها و شیرمارها در روز به گستره دمایی حدود ۷۶ الی ۸۶ درجه فارنهایت (۲۴ الی ۳۰ درجه سانتیگراد) و در طول شب به دمایی پایین تر و در حدود ۷۰ الی ۷۴ فارنهایت (۲۱ الی ۲۳ درجه سانتیگراد) نیاز دارند. (این طیف دمایی میتواند در گونه های مختلف دقت بیشتری را طلب کند و به عددی دقیق تر و متفاوت از اعداد بیان شده بالا نیاز داشته باشد.) این طیف دما باید در بعد افقی نیز به اندازه بعد عمودی وجود داشته باشد و همچنین محل هایی برای پنهان شدن حداقل در دو انتهای دمایی (بالاترین دما و پایین ترین دما) قرار بگیرد.
بیشتر فروشنده ها برای تامین گرما غالبا دستگاه های گرمایشی مخصوص کف تانک (پد حرارتی) را به شما توصیه میکنند. (که بهتر است فقط در نیمی از کف محفظه جای بگیرد.) در محلی که از پد حرارتی استفاده نمیکنید باید از صخره های داغ (Hot Rocks) استفاده کنید. اگر تصمیم دارید از روش گرما دادن از بالا (نه از کف) استفاده کنید، منابع گرمایی پرتوافکن (مانند المنت های سرامیکی که در فروشگاه های حیوانات خانگی در دسترس شما هستند) که به صورت لامپ های التهابی هستند خصوصا برای گونه های شب فعال مارها استفاده میشود.
برای تامین رطوبت فراهم کردن یک ظرف آب کم عمق در محفظه میتواند کاملا مناسب باشد. گاهی اوقات ممکن است مارها در ظرف آب خود دفع مزاج کنند که در این حالت باید هر روز ظرف آب آنها تمیز و تعویض شود. شاه مارها و شیرمارها معمولا به میزان رطوبت بالایی نیاز ندارند و رطوبت 40% الی 60% برای آنها کاملا مناسب خواهد بود، البته گاهی اوقات در زمان پوست اندازی، مقداری رطوبت اضافی میتواند برای آنها مفید باشد. اگر مار شما در هنگام پوست اندازی دچار مشکل بود، سعی کنید محیط را از نظر نوردهی تا حدی غبارآلود و مه آلود کنید و یا یک جعبه رطوبتی تهیه کنید. (روش ساخت جعبه رطوبتی به این شکل است که محفظه ای را با پوشش پلاستیکی و کاملا پوشانده شده بسازید، روی درپوش را به اندازه ای کوچک که فقط برای ورود مار مناسب و کافی باشد سوراخ کنید و آن را به وسیله خزه، کاملا مرطوب و نم کشیده کنید.)
نوع تغذیه
شاه مارها و شیرمارها از موش ها (Mice) و بچه موش های صحرایی (Rat) تغذیه میکنند. به عنوان یک قاعده کلی، باید غذایی که به مار میدهید با عرض پهن ترین قسمت بدن مار (البته به استثنای سر مار) مساوی باشد. مارهای جوان باید دو وعده در هفته غذا بخورند. مارهای بالغ میتوانند از موش های بالغ (یا موش های صحرای جوان) هفته ای یک یا دو بار تغذیه کنند. این کار را با هفته ای یک بار آغاز کنید و در صورتی که مشاهده کردید که مارتان لاغر به نظر میرسد (نه فقط دور بدن، بلکه حتی قابل مشاهده بودن دنده ها و ستون فقرات نیز نشان دهنده لاغر بودن است.) این مقدار را به دو بار در هفته افزایش دهید. تعداد زیادی از شاه مارها و شیرمارها در فصل های پاییز و زمستان علاقه کمتری به غذا خوردن نشان میدهند. (اگر مار از نظر بدنی در شرایط خوبی باقی ماند این مورد مشکلی ایجاد نخواهد کرد.)
همانند تمام گونه های دیگر مارها، برای شاه مارها و شیرمارها نیز تغذیه از موش های از پیش کشته شده توصیه میگردد که این امر فقط به دلیل جلوگیری از زخمی شدن و مورد حمله قرار گرفتن مار به وسیله ی جونده مورد نظر است.
دست زدن، لمس کردن و برداشتن
هنگامی که یک مار جدید را خریداری میکنید پس از دو روز که به او فرصت مستقر شدن و آشنایی با محل زندگی جدیدش را دادید میتوانید او را لمس کنید. برای این کار باید با مار کاملا محترمانه و البته مصر برخورد کنید و با چندین بار تکرار این عمل در هر روز تا حدی اعتماد او را جلب کنید. در ابتدا احتمالا مار سعی در فرار خواهد داشت یا حتی ممکن است از غدد دفع خود ماده ای بد بو ترشح کند (این ماده بوی بدی دارد اما مضر نیست.) هرگز نباید برای شروع به مدت طولانی مار را در دست بگیرید زیرا این کار باعث ناراحتی و ایجاد احساس ناخوشایند در مار میشود. به یاد داشته باشید که این مارها (شاه مارها و شیرمارها) مارهای فشاردهنده هستند و احتمالا سعی در گره زدن خود به دور بازوی شما خواهند داشت. (که البته این کار کاملا بی خطر است.) در این زمان میتوانید آنها را از قسمت انتهای دم به آرامی باز کنید (اگر این کار از قسمت سر مار شروع شود باعث تحریک او شده و باعث ایجاد مقاومت بیشتر در مار میشود.)
استفراغ کردن و بالا آوردن غذا در این مارها امری طبیعی است و میتواند نتیجه دست زدن و برداشتن مار بلافاصله پس از وعده غذایی اش باشد. دلایل دیگر این امر ممکن است بزرگ بودن غذا، سرد بودن محفظه محل زندگی و یا بیماری باشد. اگر این اتفاق مجددا پس از برطرف کردن ایرادات محیط و اندازه غذا افتاد باید مار خود را به یک دامپزشک نشان دهید.
مترجم : محمد مسعود کشوری
منبع : exoticpets.about.com