- دهان (دندان ها، زبان و غدد بزاقي)
- حلق
- مري
- معده چهار قسمتي شامل :
• شكمبه Rumen
• نگاري Reticulum
• هزارلا Omasum
• شيردان Abomasums
- روده باريك شامل:
• دئودنوم Duodenum
• ژژنوم Jejunum
• ايليوم Ileum
- روده بزرگ شامل :
• روده كور Cecum
• كولن Colon
• راست روده Rectum
- جگر
- پانكراس (لوزالمعده)
- لب ها
نسبتاً متحرك
نقش مهمي در انتقال غذا به دهان ندارد.
..
- زبان
دراز، نيرومند، متحرك و سفت
به آساني پيرامون علوفه و ديگر خوراك ها مي پيچد.
گاو به كمك دندان ها و آرواره ها غذا را به دهان مي كشد.
...
- دهان
فعاليت هاي دهان :
• مصرف آب
• برداشت خوراك
• مخلوط كردن خوراك
• ترشح بزاق
• مرطوب سازي مواد خوراكي با ترشح بزاق
• بلع مواد خوراكي، آب و بزاق
• انجام عمل نشخوار
• كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي طي فعاليت جويدن دام
..
- دندان ها
32 عدد دندان هميشگي در
گاو بالغ
20 عدد دندان شيري در گوساله
آرواره بالا دندان نيش ندارد.
آرواره بالا سكويي دنداني دارد با بافت پيوندي سخت كه روي آن با بافت پوششي شاخي پوشيده شده.
تمام دندان هاي شيري تقريباً تا 2 هفتگي پديدار مي شوند.
..
- بزاق
گاو بالغ در هرروز حدود 200 ليتر بزاق توليد مي كند.
كمترين ميران بزاق در زماني است كه غذا به پايان رسيده و حيوان در حال استراحت است.
نقش بزاق:
• مرطوب سازي خوراك، آسان سازي جويدن و تسهيل عبور به قسمت هاي پائين تر
دستگاه گوارش
• ايجاد محيط آبي مناسب براي رشد باكتري ها و هضم خوراك
• نقش بافر براي درصد خنثي نگه داشتن pH شكمبه (بافرهاي بزاق نظير فسفات، بي كربنات، اسيدهاي توليدي ميكرو ارگانيسم هاي شكمبه را خنثي مي سازند)
عوامل مؤثر بر ترشح بزاق :
• تحريك فيزيكي دهان حين مصرف
• كشش مري حين بلع
• تحريك زبان طي مصرف خوراك يا نشخوار
• فقدان اكسيژن كه در حين مصرف خوراك به علت كاهش تنفس رخ مي دهد.
• افزايش فشار گاز در شكمبه
• مصرف مواد علوفه اي با اندازه ذرات بلند
غدد اصلي ترشح كننده بزاق:
• بنا گوش Parotid
• زير آرواره اي Sub maxillary
• زير زباني Sublingual
..
- مري
طول 105 سانتي متر
از حلق تا شكمبه
مواد خوراكي به همراه بزاق با حركات ماهيچه اي مري از دهان به شكمبه منتقل مي شوند. در موقع نشخوار از شكمبه به دهان منتقل مي شوند.
حركات ورودي شكل ناشي از انقباضات عضلات مجاري گوارشي مي باشند كه موجي بوده و باعث اعمال فشار به مواد خوراكي در طول لوله
گوارش مي گردند.
..
- شكمبه
بزرگترين بخش معده نشخواركنندگان كه حجمي معادل 40 تا 50 ليتر دارد.
شكمبه بوسيله پرده هاي ماهيچه اي عرضي به نام پيلار به يك ناحيه جلويي و يك ناحيه پشتي، يك ناحيه شكمي و دو ناحيه بين تقسيم مي شوند.
به كمك فعاليت ديواره ماهيچه اي شكمبه، محتويات آن با حركات چرخشي، جابجا شده و به خوبي آميخته مي شود.
پرزهاي ديواره شكمبه كه نزديك به 1cm طول دارند، سطح جذب را افزايش داده و سبب گرم شدن مواد مي شوند.
شكمبه از ديافراگم تا ناحيه لگن سمت چپ حفره شكمي را پر مي كند.
شكمبه يك محيط تخميري مداوم است.
خصوصيات شكمبه:
• اسيديته آن در بين 6 تا 9 است.
• محيط تخميري مداوم بزرگ آبي
• اداره ميكروارگانيسم هاي بي هوازي (باكتري ها، پروتوآزها، قلرچ ها و باكتريوناژها)
• محيط كشت ميكروبي با سرعت عبور معين براي بخش مايع و جامد.
• دماي ثابت در دامنه c°38 و c° 42
• فشار اسمزي ثابت و در حدود 240 تا 300 ميلي اسمز
• 65% كل حجم
دستگاه گوارش
• محتويات شكمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشك دارند.
• در هر دقيقه بيش از 2 بار منقبض مي شود كه سبب مخلوط شدن ميكروب هاي شكمبه با مواد خوراكي و انتقال مواد خوراكي ريز به نگاري و شيردان مي شود.
• در شكمبه حدود 30 تا 50 ليتر در ساعت گازهاي متان و دي اكسيد كربن توليد و با آروغ زدن دفع مي شود.
...
- نگاري
نگاري و شكمبه كاملاً از هم مجزا نيستند (با يك ديواره كوتاه)
سطح دروني داراي بافت لانه زنبوري است.
عملكرد نگاري ذخيره كردن مواد براساس اندازه آن هاست تا قطعات بزرگتر براي هضم بيشتر به شكمبه برگرداند.
اشياء و اجزاء سنگين و خارجي در نگاري تجمع مي يابند.
در درون نگاري شياري وجود دارد كه بين مري و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مري معروف است.( اهميت اين بخش در گوساله مي باشد.)
تفكيك ذرات در نگاري براساس جرم حجمي آن ها است.
ذرات با جرم حجمي كمتر ترجيحاً در داخل شكمبه به عقب بر مي گردند و مواد با جرم حجمي بيشتر در نگاري مي مانند و شانس بيشتري براي خروج از پيش معده دارند.
...
- هزارلا
مواد خوراكي پس از گذشتن از شكمبه و نگاري وارد هزارلا مي شوند.
هزارلا از تعداد زيادي لايه ( برگ مانند) تشكيل شده است.
نقش لايه هاي هزارلا در افزايش سطح جذب به ويژه براي آب مي باشند.
هزارلا 70-60 درصد آبي كه به آن وارد مي شود را جذب مي كنند كه تقريباً برابر 100 ليتر آب در روزخواهد بود.
وجود هزارلا الزامي نيست (شتر و لاما هزارلا ندارند.)
گنجايش هزارلا حدود 20 ليتر است.
...
- شيردان
بخش انتهايي معده نشخواركنندگان معروف به معده حقيقي
بافت آن مي تواند شير معده را توليد كند.
شيردان اسيد هيدروكلريد HCl ترشح مي كند.
محيط شيردان اسيدي است pH=2
شيردان آنزيم هم ترشح مي كند.
رنين در حيوانات جوان ترشح شده و باعث لخته و غليظ شدن شير مي شود.
شيردان
گاو نزديك به 15 ليتر گنجايش دارد.
...
- نشخوار
گاوها 7 تا 10 ساعت از روز را جهت نشخوار سپري مي كنند.
مراحل نشخوار عبارتند از:
1) برگشت مواد خوراكي بلع شده در دهان
از طريق حركات دودي معكوس كه مواد خوراكي را از طريق مري به دهان هدايت مي كند.
2)دوباره جويدن خوراك
مواد خوراكي بيشتر و كامل تر جويده مي شوند.
3)بلع
بلع مجدد مواد خوراكي كاملاً جويده شده.
4)آروغ زدن
...
اهميت نشخوار
• افزايش ترشح بزاق
• افزايش هضم فيبر از طريق كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي و افزايش سطح هضمي آن ها صورت مي گيرد.
• افزايش بازدهي استفاده از منابع علوفه اي
• جلوگيري از ابتلا به بيماري هاي متابوليكي نظير اسيدوز حاد و تحت باليني
• افزايش درصد چربي شير
..
- روده باريك
از دئودنوم، ژرژنوم و ايليوم تشكيل شده است.
محتويات شيردان كه شامل مواد خوراكي است كه به طور جزئي هضم شده و به همراه مواد گوارشي كيموس ناميده مي شوند.
از شيردان به روده باريك راه مي يابند.
ميانگين طول روده باريك 40 متر است كه ظرفيتي حدود 38 ليتر دارد.
روده باريك پرزهايي فراواني دارد كه سطح را افزايش مي دهند.
حركات دودي روده عامل به حركت در آوردن محتويات روده مي باشند.
..
- روده بزرگ
از دو قسمت روده كور و كولن تشكيل شده
عمل اصلي روده بزرگ جذب آب و ذخيره وشكل دهي مواد زائد است.
اگر چه روده بزرگ محل عمده هضم و جذب نيست. ولي جمعيت زيادي از ميكروارگانيسم ها در آن به سر مي برند.
ميكروارگانيسم هاي روده بزرگ مواد مغذي موجود را تخمير و مانند ميكروارگانيسم هاي شكمبه توليد اسيد چرب فرار و پروتئين ميكروبي مي كنند.
اسيدهاي چرب فرار توليد شده در روده بزرگ مي توانند جذب شده و مورد استفاده قرار گيرند.
پروتئين ميكروبي توليد شده در روده بزرگ فابل جذب نيست و از طريق مدفوع دفع مي شود.
___________________
تهیه وتدوین:دکترافسانه زرگر