گفتگوی جام جم با دکتر دهقانی / دامپزشک و متخصص جراحی
پس از انقلاب اسلامی اولین دوره تخصصی جراحی دامپزشکی در ایران در دانشکده دامپزشکی شیراز توسط اینجانب راه‌اندازی شد و سپس دانشکده دامپزشکی تهران این دوره را راه‌اندازی کرد. اکنون در تمام دانشکده‌های دامپزشکی ایران متخصصان جراحی دامپزشکی که در همین دوره‌های تخصصی جراحی دامپزشکی آموزش دیده‌اند، مشغول فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی در زمینه جراحی دامپزشکی هستند...

حکیم مهر - گفتگوی روزنامه جام با دکتر سیف الله دهقانی ، متخصص جراحی دامپزشکی با عنوان (زبان ‌بسته‌ها زیرتیغ جراحی) و جهت معرفی ایشان به عنوان بنیانگذار رشته تخصصی جراحی دامپزشکی در کشور در ذیل تقدیم می‎گردد :

رشته جراحی حیوانات از آن رشته‌های تخصصی است که دربرخی کشورهای در حال توسعه و بخصوص کشورهایی مانند ایران، به دلیل حاکم بودن باورهای فرهنگی نه چندان دوستانه نسبت به همزیستی انسان و حیوانات دست آموز، آن‌گونه که باید به آن بها داده نمی‌شود. از سوی دیگر، فقر و مشکلات اقتصادی مانع می‌شود که صاحبان دام برای حیوانات بیمارشان هزینه درمانی چندانی اختصاص دهند. با این حال چه باورهای عمومی نسبت به جایگاه حیوانات در جامعه کنونی ما که البته دچار تحولاتی نیز شده است در جهت مراقبت و توجه به حیوانات باشد و چه نباشد، حقیقت این است که حیوانات هم در چرخه تولید غذای ما انسان‌ها نقش دارند، هم در بسیاری موارد خدمتگزار و گاه همدم صاحبانشان نیز هستند، پس کمترین حقشان به گردن ما این است که نگذاریم سلامتشان به خطر بیفتد. اگر با خواندن این مقدمه ذره‌ای احساس حیوان دوستی‌تان برانگیخته شده، توصیه می‌کنیم گفتگوی ما را با دکتر سیف‌اله دهقانی، استاد بخش جراحی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز و بنیانگذار دوره تخصصی جراحی دامپزشکی در کشور بخوانید.



ردپای جراحی روی حیوانات ‌ که قطعا منظورمان حیوانات اهلی است ‌ را در کدام مقطع از تاریخ باید جستجو کرد؟
اولین اثری که در پزشکی و درمان و مداوای انسان‌ها در کاوش‌های باستان‌شناسی یافت شده مربوط به ادوین اسمیت پاپیروس و متعلق به 5000 سال قبل در مصر قدیم بوده است. ولی آثاری که در مورد دام‌های اهلی و حیوانات خانگی یافت شده به 4000 سال در همان مصر قدیم مربوط بوده که مطالعات نشان داده که چشم پزشکی و اعمال جراحی روی چشم گاو و سگ انجام می‌شده است. پس از بررسی فیزیک کره چشم و تأثیر نورها روی عدسی و اعمالی که در راستای اصلاح کردن موارد غیرطبیعی انجام شده این دو حیوان تحت عمل جراحی چشم قرار گرفته‌اند.
پس تکنیک‌های جدیدترجراحی از چه زمان وارد چرخه درمان حیوانات شد؟
چون صحبت از چشم پزشکی روی حیوانات شد،جالب است بدانید چشم پزشکی جدید با تأکید بر چشم پزشکی سگ از سال 1800 میلادی دوباره مورد توجه قرار می‌گیرد و تا سال 1850 منجر به ابداع و اختراع وسایل جدیدتر چشم پزشکی همزمان با پیشرفت آن در پزشکی انسان می‌شود که تا امروز ادامه یافته‌اند. جراحی حیوانات با ابداع داروهای بی حسی موضعی و داروهای بیهوشی عمومی (در سال 1800 میلادی) و از اوایل قرن نوزدهم به اوج خود می‌رسد و اعمال جراحی در حیوانات با گسترش تکنیک‌ها و روش‌های جراحی پیشرفت قابل توجهی می‌کند. به طوری که امروزه در مورد تقریباً هر یک از حیوانات کتاب یا کتاب‌هایی درخصوص تکنیک‌ها و روش‌های جراحی عمومی و اختصاصی همان حیوان به رشته تحریر در آمده است، مانند کتاب‌های جراحی اسب، جراحی دام‌های کوچک، جراحی‌های گاو و نشخوارکنندگان، جراحی پرندگان، جراحی حیوانات وحشی و جراحی موجودات دریایی یا آبزیان.
جراحی در حیوانات از همان ابتدا با چه موانع و مشکلاتی روبه‌رو بود؟
جراحی در حیوانات مانند جراحی در انسان نمی‌توانست براحتی انجام شود، چرا که با مشکلات فراوانی همراه بوده است. ابتدا این که جراح دامپزشک نمی‌توانست با بیمارش مانند جراح‌های انسان ارتباط کلامی برقرار کند؛ بنابراین اغلب اگر حیوانی مثلا دچار شکستگی می‌شد، محکوم به فنا بود؛ بنابراین اولین گام در جراحی دام توانایی مقید ساختن آن بود که بتوان به آن نزدیک شد و کاری انجام داد. سپس مساله ایجاد بی‌حسی یا بیهوشی بود که در طول عمل ناگهان حیوان از جا برنخیزد یا تکان نخورد و به خود یا افراد اطرافش صدمه یا خسارتی وارد نکند.
کشفیات دانشمندانی چون پاستور یا کخ تا چه اندازه توانست به ایجاد تحول در این عرصه کمک کند؟
پس از این که اهمیت رعایت استریلیتی یا روش‌های آسپتیک یا عاری از میکروب در انسان توسط جراح معروف لرد لیستر (در سال 1912 - 1827) کشف شد، انقلابی در انجام اعمال جراحی انسان‌ها به‌وجود آورد که همزمان با کشفیات پاستور (در سال 1895 - 1822) و کخ مورد تأیید قرار گرفت. تصور می‌شد حیوانات به عفونت‌ها مقاوم هستند و همانند انسان نیازی به رعایت این اصول استریلیتی نیست که بعدها با بررسی‌های بیشتر این نتیجه حاصل شد که حیوانات همانند انسان‌ها به عفونت‌ها حساس هستند؛ بنابراین سومین مورد اصول آسپتیک یا استریلیتی یا عاری از میکروب برای آنها نیز ضروری و تعیین‌کننده و تضمین‌کننده سلامت آنها محصوب می‌شود. لذا وقتی این سه مشکل یعنی روش‌های مقید کردن حیوان، روش‌های ایجاد بی‌هوشی عمومی یا بیحسی‌های موضعی، روش‌های جراحی کردن در شرایط استریل و عاری از میکرب حل شد، اعمال جراحی برای حیوانات نیز با سهولت بیشتری شکل می‌گرفت و گسترش می‌یافت. وابسته بودن انسان به حیوانات از هر نوع، ابداع شیوه‌های جدید و تکنیک‌های جدید جراحی، ابداع داروهای هوشبری و بی‌حسی موضعی جدید، ابداع داروهای جدید آنتی بیوتیکی و نیز ابداع وسایل جدید جراحی در گسترش اعمال جراحی در حیوانات در دامپزشکی نقش بسزایی داشته‌اند.
چرا تنها در دسته‌ای از کشورها و عمدتا کشورهای غربی به جایگاه حیوانات و ضرورت توجه و حمایت از آنها بها داده می‌شود؟
کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، قدیمی‌ترین دانشکده‌های دامپزشکی را دارند که نشان می‌دهد از دیرباز حیوانات جزیی از زندگی انسان‌ها را تشکیل می‌دادند و انسان‌ها در جوار استفاده از موهبت‌های این حیوانات نسبت به سلامت آنها احساس مسوولیت می‌کردند و تلاش داشتند از درد آنها بکاهند. عشق به حیوانات و لزوم احساس مسوولیت و تلاش برای بازگرداندن سلامت حیوانات سبب پیشرفت علم تشخیص بیماری، درمان دارویی یا درمان جراحی این حیوانات شد. متأسفانه در کشورهایی که به حیوان به عنوان یک موجود دون پایه نگاه می‌کنند و اهمیت حیوانات خدمتگزار را در تولید غذا، شیر و گوشت، پروتئین، پوست، پشم و در نقل و انتقال و ورزش و تفریح یا نگهبانی از گله، باغ و اموال یا به‌عنوان حیوان همدم در نظر نمی‌گیرند یا به علت فقر، برای دام و حیوان بیمارشان هزینه‌ای نمی‌کنند، لذا نمی‌توان انتظار پیشرفتی داشت.
مسلما صنعت بیمه در این کشورها با رشد دامنه خود،کمک شایانی به رشد و توسعه جراحی دامپزشکی کرده است؟
صنعت بیمه در کشورهای پیشرفته به توسعه، گسترش و شکوفایی روش‌های نوین درمان جراحی کمک کرده است. بدین صورت که تسهیلات بیمه کردن حیوانات انجام شده و مردم تمام دام‌های خود اعم از حیوانات خانگی یا مزرعه را بیمه می‌کنند، بنابراین در مورد حوادث و بیماری‌ها دامپزشکان با اطمینان خاطر بیشتری نسبت به درمان‌های ضروری جراحی دام‌ها اقدام می‌کنند و با شرکت‌های بیمه‌گر تعامل منطقی و متقابلی دارند. البته بعضی از اعمال جراحی روی حیواناتی مانند سگ، گوسفند یا بز، خرگوش و موش به‌عنوان حیوان مدل انجام می‌شود و اگر نتایج رضایت‌بخشی داشت، روی انسان‌ها صورت می‌گیرد. انجام جدیدترین روش‌های جراحی پیشنهادی برای نجات جان انسان‌ها روی این حیوانات نشانگر اهمیت خدمتگزاری این حیوانات به انسان‌هاست.
تازه‌ترین روش‌هایی که چه در دنیا و چه در کشورمان در جراحی روی حیوانات پیاده شده‌اند را برایمان بگویید؟
تازه‌ترین تحقیقاتی که بر روی این حیوانات بدین منظور انجام شده عبارتند از جراحی‌های ارتوپدی و استفاده از سلول‌های بنیادی در ترمیم سریع‌تر شکستگی‌ها، استفاده از سلول‌های بنیادی در ترمیم پارگی وتر یا زردپی، جداسازی سلول‌های بتا از لوزالمعده و تزریق آن در حیوانات دیابتی به منظور تعمیم آن در درمان دیابت انسان‌ها، پیوند تاندون از تاندون گوساله جنینی به تاندون خرگوش، سگ و اسب، استفاده از سلول‌های بنیادی در ترمیم آرتریت پیشرفته در خرگوش، پیوند غضروف جناغ سینه به جای غضروف مفصلی با استفاده از چسب بیوگلو، پیوند پوست خودی و غیرخودی، پیوند استخوان غیرخودی، استفاده از پلاتین‌های استخوانی و میله‌های ساخته شده از استخوان گاو در ترمیم شکستگی‌های سگ،‌ گوسفند، خرگوش، الاغ و پرندگان، استفاده از تحریکات الکتریکی در ترمیم شکستگی‌ها و پارگی‌های تاندون، استفاده از اشعه لیزر در سرعت ترمیم شکستگی استخوان، استفاده از ام.آر.آی در تشخیص ضایعات مفصلی، جراحی انحراف کره چشم در یک راس گاو پرتولید، جراحی برداشت گنادها در ماهی‌های قزل آلای رنگین کمان به منظور افزایش ضریب رشد، جراحی‌های مختلف در شتر مرغ، جراحی‌های قلب در گوساله و گوسفند و سگ، استنت‌گذاری در عروق قلب سگ که جالب است بدانید تمامی این موارد در دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز انجام شده و به طور حتم مواردی دیگر در دانشکده‌های دامپزشکی کشورمان نیز تحقق یافته است. در کشورهایی که در پزشکی و جراحی انسان پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند از این موضوع استفاده کرده و بخش‌های جراحی تجربی حیوانات را در کنار بیمارستان‌ها و مراکز تحقیقاتی خود تأسیس و گسترش داده‌اند که به سبب اهمیت آن جزء جدا نشدنی از مجموعه مراکز تحقیقاتی پزشکی آنهاست.
با توضیحاتی که دادید، لازم است برایمان بگویید باب جراحی حیوانات در کشورمان از چه زمان گشوده شد؟
در ایران باب جراحی حیوانات با تأسیس اولین دانشکده دامپزشکی در تهران و سپس در شیراز شروع شد. دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در سال 1324 و دانشکده دامپزشکی شیراز در سال 1348 راه‌اندازی شد و از همان زمان متخصصان جراحی دامپزشکی نسبت به آموزش و اشاعه علم و هنر جراحی دامپزشکی اهتمام تمام داشتند. پس از انقلاب اسلامی اولین دوره تخصصی جراحی دامپزشکی در ایران در دانشکده دامپزشکی شیراز توسط اینجانب راه‌اندازی شد و سپس دانشکده دامپزشکی تهران این دوره را راه‌اندازی کرد. اکنون در تمام دانشکده‌های دامپزشکی ایران متخصصان جراحی دامپزشکی که در همین دوره‌های تخصصی جراحی دامپزشکی آموزش دیده‌اند، مشغول فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی در زمینه جراحی دامپزشکی هستند. متخصصان و دانش‌آموختگان این رشته شامل دامپزشکان عمومی علاقه‌مند به جراحی دامپزشکی، نسبت به رشته تخصصی جراحی علاقه و تعصب خاصی دارند و تنها رشته‌ای که در حال حاضر انجمن علمی فعالی دارد، انجمن جراحی دامپزشکی ایران است که از سال تاسیس (1376) تاکنون 7 سمپوزیوم جراحی دامپزشکی داخلی و 2 سمپوزیوم جراحی دامپزشکی بین‌المللی برگزار کرده و هشتمین سمپوزیوم جراحی داخلی نیز هفته اول اسفند (1388) در تهران وسومین سمپوزیوم بین‌المللی جراحی حیوانات در سال 1390 در جزیره کیش برنامه‌ریزی و برگزار خواهد شد. همچنین مجله تخصصی جراحی دامپزشکی ایران به صورت فعال و در شمارگان منظم چاپ و منتشر می‌شود که در بسیاری از موسسات بین‌المللی دنیا اندیکس می‌شود و بزودی امتیاز ISI خود را کسب خواهد کرد. همه این دستاوردها مدیون تلاش مجموعه همکاران متخصص جراحی دامپزشکی سراسر ایران است.
شاید جالب ترین بخش این مصاحبه، شنیدن از نمونه‌های جالب جراحی روی حیوانات از زبان بنیانگذار دوره تخصصی جراحی دامپزشکی در ایران باشد، کما این‌که پیوند لنز داخل چشمی یا آب مروارید یا حتی ارتودنسی دندان‌ها از موارد جالبی هستند که شاید کمتر کسی بداند که روی حیوانات قابل انجامند؟
اگر بخواهم از جالب ترین نمونه‌های حیوانات جراحی شده در دنیا بگویم، به‌عنوان اولین نمونه به اسب کورس معروفی در آمریکا اشاره می‌کنم که با وجود قدرت بدنی بسیار خوب ولی با نزدیک بین شدن چشم‌هایش قادر به انجام مسابقه نبود که تحت بی‌هوشی عمومی لنزهایش را خارج و براساس فیزیک مناسب تشخیص داده شده تراش دادند و سپس به محل اولیه بخیه کردند که پس از چند روز بینایی‌اش اصلاح و در اولین کورس برنده جایزه بزرگی شد. جالب‌تر آن‌که اخیراً یک قلاده سگ در اروپا مورد عمل جراحی پیوند لنز قرار گرفته است. از سوی دیگرلاک پشتی که دو پای عقب خود را بر اثر سانحه‌ای از دست می‌دهد، مورد عمل جراحی قرار می‌گیرد و صاحب دو پای مصنوعی چرخدار می‌شود. اسب مادیانی که حامله و دارای کره اسب گران‌قیمتی بود هم در کانادا براثر سانحه‌ای دچار شکستگی مرکب دست راست خود شد که قابل درمان نبود و می‌بایست قطع می‌شد که پس از قطع یک دست مصنوعی برایش نصب شد تا بتواند کره خود را سالم به‌ دنیا آورد.