تشخیص آبستنی در پستانداران خانگی: سونوگرافی یا رادیوگرافی؟



یکی از تجربیات جذاب و به یاد ماندنی درنگهداری پستانداران خانگی، باردارشدن این حیوانات و سپس به دنیا آمدن بچه های کوچک و دوست داشتنی آنها است. سوالات زیادی در این زمان برای صاحب حیوان مطرح میشوند که اولین و اصلیترین آنها این است که " آیا حیوان من واقعا باردار است؟" و سوالات دیگری که متعاقبا پیش خواهند آمد: اگر حیوان باردار است، چه مدت از آن میگذرد؟ آیا جنینها زنده هستند؟ کی باید منتظر تولد نوزادان باشیم؟ سونوگرافی بهترین روش برای پاسخ دادن به این سوالات میباشد. هر چند گاهی فقط رادیوگرافی میتواند برخی سوالات را در این زمینه پاسخگو باشد که در این یادداشت به پاسخ این پرسشها میپردازیم. در ادامه اولین زمان تشخیص قطعی آبستنی به کمک سونوگرافی در حیوانات مختلف آمده است. در نتیجه لزومی ندارد برای اطمینان از بارداری حیوان خود، قبل از این روزها به رادیولوژیست مراجعه کنید. دقت کنید که این زمانها بستگی زیادی به نوع و امکانات دستگاه سونوگرافی و مهارت سونولوژیست دارد. 

گونه حیوان اولین زمان تایید آبستنی (روز)
فررت 12
جربیل 12
خوکچه هندی 10
موش 7
خرگوش 6-4
رت 8
سگ 25-23
گربه 18-16

اولین علامت سونوگرافی درتشخیص آبستنی مشاهده کیسه آبستنی (gestational chamber ) به همراه رحم می باشد. نکته دیگر تشخیص زنده بودن جنین است که با مشاهده ضربان قلب جنین بعد از شکل گیری آن انجام می شود. بعلاوه به کمک سونوگرافی می توان مراحل تکامل جنینها و تشکیل اندامهای مختلف را بررسی کرد.

دو استثنا درمورد کاربرد سونوگرافی قابل توجه است: در Degu از آنجایی که دستمالی حیوان (حتی حیوان اهلی بسیار آرام) باعث سقط جنین می شود، امکان انجام سونوگرافی وجود ندارد. استثنای دوم همستر طلایی است. در این نژاد همستر، رحم آبستن زیر سکوم (Cecum) قرار می گیرد که به علت گاز موجود در سکوم امکان انجام سونوگرافی تا اواخر بارداری وجود ندارد. 
روش دیگرتشخیص آبستنی، رادیوگرافی است که علاوه بر سگ وگربه، فقط در مورد دو پستاندار خاص خانگی یعنی خوکچه خندی و چینچیلا برای تشخیص آبستنی، آنهم در یک سوم انتهای بارداری کاربرد دارد. در بقیه موارد مانند خرگوش به علت استخوانی شدن ضعیف اسکلت جنینها فقط در روزهای آخر نزدیک زایمان می توان از رادیوگرافی برای تشخیص بارداری کمک گرفت. در سگ و گربه معمولا از روز 42 به بعد می توان اسکلت استخوانی جنینها را با رادیوگرافی تفکیک کرد. در این زمان میتوان با شمردن جمجمه ها و یا ستون مهره های جنینها به تعداد آنها پی برد که این یکی از موارد برتری رادیوگرافی به سونوگرافی محسوب می شود. در خوکچه هندی اتفاق جالبی که می افتد و با رادیوگرافی قابل دیدن است باز شدن فیزیولوژیک سمفیز لگنی دو هفته قبل از زایمان است. به این ترتیب کانال زایمان باز شده و مقدمات تولد راحت جنینها فراهم می شود. یک روز پس از زایمان لگن به حالت قبل خود باز می گردد.
از طرف دیگر رادیوگرافی نزدیک زمان زایمان در گونه هایی که اسکلت جنین به اندازه کافی استخوانی می شود، در تشخیص سخت زایی بسیار کاربردی است. با مقایسه قطر سر و بدن جنین با ابعاد لگن و موقعیت قرارگرفتن جنین در کانال زایمان می توان پیش بینی کرد که آیا زایمان طبیعی خواهد بود یا به جراحی نیاز دارد؟


سایت جامع حیوانات ایران