برای رسیدن به یکی از مراکز پرورش ماهیان زینتی استان البرز، باید از کوچه پس کوچه‌های شهریار عبور کنی. دیوارهای گلی، درختانی که هنوز نیمی از شکوفه‌های بهاری را بر شاخه‌های خود دارند و برگ‌های سبز روشن از لابلای شکوفه‌ها سر برآورده‌اند و نسیم ملایم بهاری، به یادت می‌آورد که فصل بهار است و رویش.

در این فصل که یکی از پرکارترین فصول، برای پرورش‌دهندگان ماهی زینتی است، برای بازدید از مزرعه مسعود صالحی رییس اتحادیه پرورش دهندگان ماهی زینتی استان البرز، از او وقت می‌گیرم. عمده پرورش‌دهندگان ماهیان زینتی در ایران از استخر برای پروش ماهی استفاده نمی‌کنند. آنها عمدتا ماهی آب شیرین را در آکواریوم‌ها پرورش می‌دهند، همین طور در ذهنم یک مرکز پرورشی با آکواریوم‌های بزرگ را تداعی می‌کنم که به در مرکز مورد نظر می‌رسم.

داخل کارگاه پرورش ماهی از هوای بهاری خبری نیست. هوا گرم و نم گرفته است. دمای سالن حدود 20 تا 25 درجه است. تبخیر آب‌های درون چهار ردیف آکواریوم موجود در این کارگاه، رطوبت محیط را به نزدیک 70 درصد رسانده و ماندن در محیط را سخت می‌کند.

ناهار سلف سرویس ماهی‌ها

صالحی بین آکواریوم‌ها راه می‌رود و غذایی را به آب آنها اضافه می‌کند. به بعضی از آکواریوم‌ها دو تا سه قاشق غذا اضافه می‌کند، بعضی را ندیده می‌گیرد و به بعضی ترکیبات دیگری می‌دهد. می‌گوید «اینجا سلف سرویس عمل می‌کنم، به بعضی‌ها که جثه بزرگتری دارند، غذای بیشتری می‌دهم و به بعضی کمتر، برخی هم باید آرتمیا بخورند».

به آکواریوم‌ها با دقت نگاه می‌کنم، جثه بعضی ماهی‌ها بزرگتر است. بچه ماهی‌ها به سرعت شنا می‌کنند. اصلا آرام و قرار ندارند. ماهی‌های بالغ هم در حال تخم‌ریزی هستند. صدای قل قل آب و کمی بوی ماهی، فضا را پُر کرده است. روی ماهی‌های قرمزی که نامشان «فلاور گلد» است و در یک آکواریوم قرار دارند، نوشته شده «سال نو مبارک».

صالحی می‌گوید که از روش‌های مختلفی برای رنگ‌آمیزی ماهی‌ها استفاده می‌کند. توضیح می‌دهد که رقابت با تولیدکننده خارجی مجبور به این کارش کرده و ادامه می‌دهد: «بعضی از ماهی‌های بالغ رنگ‌های قشنگی دارند اما در بچگی رنگشان زیبا نیست. برای اینکه بتوانیم این ماهی‌ها را در سایزها و سنین پایین‌تر بفروشیم باید آنها را با روش‌های مختلف رنگ کنیم، درست مثل جوجه‌های یکروزه!»

وقتی با تعجب نگاهش می‌کنم، با لحنی که حاکی از دلسوزی برای جوجه‌های یکروزه است، می‌گوید: «جوجه‌های یکروزه، جوجه خروس‌هایی هستند که باید معدوم شوند، چون در تولید مصرفی ندارند، به نظرم رنگ کردنشان از مردن جوجه‌ها بهتر باشد».

با لبخند می‌گویم: «این تقصیر من نیست که جوجه خروس‌ها در تولید به هیچ دردی نمی‌خورند و معدوم می‌شوند».

با لحنی تلافی جویانه جواب می دهد: «تصادفا در صنعت پرورش ماهی زینتی ماده‌ها تقریبا...، معمولا نرها در ماهی‌های زینتی رنگ‌های جذاب‌تری داشته و زیباترند. برای همین به غذای آنها هورمون تستسترون اضافه می‌شود تا غدد جنسی نر رشد بیشتری داشته باشند. در واقع نر کاذب می‌سازیم تا خوب فروش کنیم».

در سالن تتوی ماهی‌ها

در زمانی که درباره راهکارهای رنگ‌آمیزی ماهی‌های زینتی توضیح می‌دهد، همواره تاکید دارد که این مساله در زندگی حیوان تاثیری ندارد و تولید مثلش به شکل طبیعی انجام می‌شود. «اینجکشن»، «تتو» و «غذای رنگ» راه‌هایی است که برای پررنگ‌تر شدن ماهیان آب شیرین و در واقع رقابت‌پذیرکردن آنها با انواع ماهیان آب شور، در صنعت پرورش ماهیان زینتی به کار می‌رود.

صالحی می‌گوید:«غذای رنگ‌ سبب می‌شود که رنگ‌های طبیعی بدن ماهی پررنگ‌تر شود. با قطع غذای رنگ، رنگ ماهی تا 20 روز دوام می‌آورد اما به تدریج کم رنگ‌تر می‌شود».

وی مدام در صحبت‌هایش به این نکته تاکید می‌کند که انسان نیز در زندگی روزمره از غذای رنگ استفاده می‌کند. مثلا می‌گوید که کره سفید رنگ است اما با استفاده از ترکیبات شیمیایی به صورت زرد رنگ در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. یا تخم‌مرغ‌هایی که زرده‌های پررنگ دارند، با افزودن غذای رنگ به رژیم غذایی مرغ، به این شکل درمی‌آیند.

رییس اتحادیه ماهیان زینتی البرز تتو را نسب به اینجکشن دارای درد کمتری برای ماهی توصیف می‌کند. اگرچه توضیح دقیقی درباره نحوه رنگ‌آمیزی ماهی‌ها نمی‌دهد اما می‌گوید که در تتو مشابه آنچه در انسان رخ می‌دهد، رنگ به پوست ماهی تزریق می‌شود. از این روش برای اکثر گونه‌های ماهی می‌توان استفاده کرد. ماندگاری آن نیز بستگی به سرعت رشد و جثه ماهی دارد. معمولا حدود 8-7 ماه دوام می‌آورد.

رنگ‌آمیزی دردآور

صالحی اینجکشن را روشی همراه با درد برای ماهی توصیف کرده و می‌گوید:«اگر فلس ماهی خیلی بزرگ باشد، نمی‌توان از این روش استفاده کرد. همین طور اگر واکنش ماهی به مواد شیمیایی خیلی سریع باشد، نمی‌توان آن را رنگ‌آمیزی کرد».

وی همواره در صحبت‌های خود تاکید می‌کند که رقابت با خارجی‌ها مجبورش کرده که به رنگ‌آمیزی ماهی‌ها رو بیاورد. تاکید می‌کند که «اگر من هم این کار را نمی‌کردم، واردکنندگان، ماهی‌های رنگ شده را به بازار ایران سرازیر می‌کردند و فقط تولیدکننده داخلی از گردونه رقابت خارج می‌شد».

می‌گوید که سه سال از عمرش را برای بدست آوردن فرمول رنگ‌آمیزی ماهی‌ها صرف کرده است. و چون رشته اصلی تحصیلی‌اش، شیمی بوده، توانسته به این موفقیت دست یابد.

مرکز پرورش ماهی را در حالی که هنوز دو دل هستم که روش‌های رنگ‌آمیزی برای ماهی‌ها مضر هست یا نه، ترک می‌کنم. اگرچه انسان از بسیاری از این روش‌ها برای زیباتر شدن استفاده می‌کند، اما به هر حال انسان موجودی با شعور است و با انتخاب خود این کار را انجام می‌دهد، اما آیا ماهی هم دوست دارد که برای زیباتر شدن رنگ شود؟

لیلا مرگن