یاچه ارومیه به نگین سرخ آذربایجان معروف بود. سرخی این نگین بابت وجود آرتمیا در این دریاچه بود، نخستین گونه ای که بابت خشکی دریاچه ارومیه و شوری بیش از حد آن امکان زندگی را از دست داد و نابود شد. پس از آن فلامینگوها، پلیکان ها، پرندگان زمستان گذر و گوزن زرد به واسطه خشکی دریاچه آسیب دیدند. نمک بیش از حد عامل این نابودی است، چیزی که به آن مرگ سفید می گویند.

به گزارش زیست بوم به نقل از گروه محیط زیست خبرگزاری میراث فرهنگی مرگ دریاچه ارومیه نزدیک است، اما این مرگ قریب الوقوع بیش از ۱۰ سال پیش، قابل پیش بینی بود وقتی که آرتمیای دریاچه ارومیه رو به نابودی گذاشت. «آرتمیا ارومیانا»، نخستین تلفات حیات وحش دریاچه ارومیه بابت کم آبی و شوری بیش از حد بود. فلامینگوها، پلیکان ها و پرندگان زمستان گذر دسته بعدی جانورانی بودند که خشکی دریاچه ارومیه بر آن ها تاثیر گذاشت. تصویر جوجه فلامینگوهای به نمک نشسته در دریاچه یکی از غم انگیزترین تصاویر سال های اخیر محیط زیست ایران بوده است. گوزن زرد ایرانی هم که سال ها پیش به جزایر ۹ گانه دریاچه منتقل شده بودند، حال و روز خوشی در دریاچه ارومیه ندارند، هرچند گزارشی در مورد مرگ و میر احتمالی آن ها منتشر نشده است.

مدت هاست که در مورد مرگ دریاچه ارومیه هشدار داده می شود. این هشدار اما از خیلی سال پیش توسط کارشناسان این حوزه داده شده بود. «اسماعیل کهرم»، جانورشناس و متخصص محیط زیست پیش از انقلاب بررسی حیات وحش دریاچه ارومیه را آغاز کرده بود. در همان سال ها فیلمی مستند نیز از بررسی های علمی او در دریاچه ارومیه ساخته شد. فیلمی که به اعتقاد او نشان می دهد که این دریاچه چه بود و در چند سال اخیر چه بر سر آن آمد.

آرتمیا دیگر نیست؛ نگین آذربایجان دیگر سرخ نیست

آرتمیا ارومیانا نابود شد

«کهرم» در گفت و گو با CHN مهم ترین تاثیری که خشک شدن آب دریاچه ارومیه و شوری بیش از حد بر حیات وحش منطقه گذاشته است را بر آرتمیای ارومیه می داند با این توضیح که: «در تمام دنیا ۶ نوع آرتمیا وجود دارد که یکی از آن ها آرتمیا ارومیانا، یا آرتمیای دریاچه ارومیه است. این گونه می توانست در شوری ۸۰ تا ۹۰ گرم در لیتر زندگی می کرد اما به تدریج که شوری آب بالا رفت، آرتمیاها به دلیل فشار اسمزی آب بدن خود را از دست دادند و به توده های سیاه رنگی بدل شده و در نهایت نابود شدند.»

به گفته او، این اتفاق از حدود ۱۰، ۱۱ سال پیش آغاز شد. در سال ۱۳۵۲، در هر مشت آب دریاچه ارومیه حدود ۱۵ آرتمیا وجود داشت اما امروز شاید تنها در حفره هایی که هنوز شوری آن ها به حد اشباع نرسیده باشد، آرتمیا به شکل محدود موجود باشد. آرتمیای دریاچه ارومیه قابلیت استحصال هزاران تنی داشت و به عنوان غذای میگوها و ماهیان خاویاری استفاده می شد.

مرگ شکوفه های رنگ رنگ

کهرم، حدود ۱۴ نوع جلبک را بخش دیگری از حیات وحش دریاچه می داند که زندگی آن ها نیز تابع شوری آب بود و در نتیجه بالا رفتن آن از بین رفتند. او گفت: «این جلبک ها در اعماق دریاچه غوطه ور بودند و هنگامی که شکوفه می کردند، دریاچه به رنگ های مختلف زرد، صورتی و … در می آمد.

جوجه ها به دنیا نیامده، می میرند

جوجه فلامینگوها به نمک نشستند

پرندگان آبزی و زمستان گذران در دریاچه ارومیه، بخش دیگری از جانورانی بودند که در نتیجه خشکی دریاچه به شدت آسیب دیدند. کهرم در این باره می گوید: «دو دسته پرندگان آبزی زاد و ولد کننده و زمستان گذران شامل فلامینگوها و پلیکان ها در دریاچه و در جزایر ۹ گانه زندگی می کردند.»

دسته های فلامینگو دیگر در دریاچه ارومیه پرواز نمی کنند

به گفته کهرم، روزگاری دریاچه ارومیه، زیستگاه ۴۰ هزار فلامینگو و ۲۰ هزار پلیکان بود اما با خشک شدن دریاچه جزیره ها به خشکی پیوستند و کارکرد خود را از دست دادند و در واقع زیستگاه این پرندگان از بین رفت. یکی از تصاویر بسیار غم انگیز که گویی پیش درآمد مرگ دریاچه ارومیه بود، به نمک نشستن جوجه فلامینگوهای تازه از تخم درآمده در دریاچه و مرگ آن ها بود. امروز دریاچه ارومیه مقصد مناسبی حتی برای زمستان گذرانی پرندگان هم نیست. پیش از این ۱۳۰ گونه پرنده در این دریاچه زمستان را سپری می کردند. این گونه ها شامل انواع اردک ها، غازها و حتی قو بود.

جزایر بی آب و علف دیگر زیستگاه گوزن زرد نیستند

گوزن زرد دربدر شد

گوزن زرد ایرانی دیگر گونه ای بود که با خشک شدن دریاچه ارومیه و از بین رفتن زیستگاه، دربدر شد. حالا کار گوزن های زرد به جایی رسیده است که مردم محلی برای زنده نگه داشتن آن ها به آبیاری و علوفه دهی دستی روی آورده اند.

به تازگی سایت سازمان محیط زیست اعلام کرده است که ۳۵۰ راس گوزن زرد در دریاچه ارومیه در معرض خطر تلف شدن هستند و برای نجات خود در حال خروج از جزیره زیستگاه خود هستند. وضعیت فعلی دریاچه موجب شده تا برخی گوزن ها در جستجوی آب از جزیره اشک خارج شوند و به سمت روستاهای مجاور دریاچه بروند. روستاییان مناطق جنوبی دریاچه ارومیه تا امروز با آبدهی و تعلیف دستی از نابودی آن ها جلوگیری کرده اند.

در سال های ۶۰ تا ۶۸ تعداد ۵۸ راس و از سال ۸۵ تاکنون ۳۲ راس گوزن زرد از جزیره اشک به مناطق طبیعی دیگر منتقل شدند . دراین انتقال ها تعدادی از گوزن ها به جزیره کبودان واقع در دریاچه ارومیه نیز منتقل شدند.

بر اساس آن چه «اصغر محمدی فاضل»، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست گفته است، نخستین گروه گوزن زرد بین سال های ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۲ در قالب ۲۳ راس از زیستگاه طبیعی خود یعنی استان خوزستان به جزیره اشک در دریاچه ارومیه منتقل شدند که این تعداد در مدت ۳۵ سال گذشته به ۳۵۰ راس افزایش یافت.

تاکنون گزارشی از تلف شدن گوزن زرد در دریاچه ارومیه منتشر نشده است اما با توجه به شرایط دریاچه ارومیه و فاصله زیاد جزیره اشک با روستاهای جنوبی دریاچه ، ممکن است تعدادی از این گوزن ها بر اثر تشنگی یا گرفتار شدن در مانداب و باتلاقی بودن برخی مناطق خشک شده گرفتار و تلف شوند.

تاثیر خشکی دریاچه ارومیه به زودی بر انسان ها نیز جدی تر می شود

جبیرها، آهوها و گرازها نیز تار و مار شدند

گستره تاثیر خشکی دریاچه ارومیه بر حیات وحش بسیار وسیع است. نمکی شدن زمین های کشاورزی اطراف دریاچه و از میان رفتن کارایی کشاورزی این زمین ها، موجب شد حیواناتی که به نوعی به زمین های کشاورزی وابسته بودند، تار و مار شوند، گونه هایی مانند جبیر، آهو، گراز…

به دلیل شوری بیش از حد دریاچه ارومیه، این دریاچه هیچ گاه زیستگاه جانورانی مانند ماهی، مار و قورباغه نبوده است اما حیات منحصر بفرد آن در نتیجه شورتر شدن از میان رفته است. گفته می شود انسان ها بعد از حیات وحش دریاچه در خطر قرار می گیرند. به گفته کهرم، برآورد می شود ۱۲ میلیون نفر از مردم منطقه بابت شرایط دریاچه آسیب ببینند.