تنوع فوق العاده ای از ماهی در جهان وجود دارد. هرگونه به نوعی با زندگی وفق پیدا کرده است. با بررسی شکل بدن ماهی، آکواریست می تواند چیز های زیادی از محل زندگی او یاد بگیرد.

شکل کلی بدن

شکل بدن، یکی از بهترین شاخص ها در تعیین محل زندگی ماهی است. ماهی هایی که در سطح آب زندگی می کنند، دهانی رو به بالا و پشتی صاف دارند. آنهایی که بدنی دراز و از پهلو فشرده دارند، مانند آنجل و دیسکس، با زندگی در آب هایی که جریان کمی دارند سازگار شده اند. ماهی های بلند و باریک و به شکل اژدر، در آب های پر جریان تکامل یافته اند. ماهی های کف زی شکمی پهن و دهانی رو به پایین دارند. برخی از کف زی ها کیسه شنای تغییر شکل یافته دارند، به طوری که به جای شنا، بر روی بستر می خزند.

سر

به طور کلی، سه مکان برای دهن در ماهی ها وجود دارد که عموما، نشان دهنده ی عادات غذایی ماهی است. ماهی هایی که از سطح تغذیه می کنند، معمولا دهانی رو به بالا دارند تا بتوانند حشرات را بهتر شکار کنند. ماهی هایی که از میانه ی آب تغذیه می کنند، دهانی در جلو دارند، که معمولا به عنوان شکل نرمال دهان در نظر گرفته می شود. ماهی های شکارچی معمولا دهانی عریض دارند، در حالی که دهان ماهی های همه چیز خوار کوچک تر است. گونه هایی که از کف آب تغذیه می کنند، معمولا دهانی تحتانی دارند. این ماهی ها اغلب به سیبیلک هایی مجهز شده اند که به عنوان اندام حسی و چشایی عمل می کنند و در پیدا کردن غذا در آب های گل آلود و تیره به ماهی کمک می کنند. برخی از ماهی های کف زی، خصوصا لوریکارید ها، دهانی مکنده و فنجانی شکل برای مکیدن جلبک ها، چوب ها، گیاهان و یا گل (برای یافتن بی مهرگان کوچک) دارند.

باله ها

باله ها برای حرکت، ثبات، لانه سازی، تخم ریزی، و به عنوان ارگان های لمسی استفاده می شوند. باله ها می توانند تک یا جفت باشند. بسیاری از ماهی های زینتی ای که بیشتر مورد توجه قرار می گیرند، باله هایی بلند و کشیده دارند، که از طریق تولید مثل انتخابی توسعه یافته است. این ماهی ها در طبیعت یافت نمی شوند.

باله دمی یا دم برای حرکت به جلو مورد استفاده قرار می گیرد. ماهی هایی که باله ی دمی چنگالی دارند، معمولا شناگرانی سریع اند. آنهایی که باله های دمی گردی دارند، قادر به انجام عکس العمل های سریع هستند، مانند ماهیان شکارچی. باله های بزرگ و طویل غالبا برای جفت یابی است.

باله ی تکی مقعدی در زیر بدن و درست جلو تر از باله ی دمی قرار دارد. باله ی مقعدی، به حفظ ثبات ماهی در هنگام شنا کمک می کند. باله های مقعدی که مواج هستند، به حرکت ماهی کمک می کنند.

زوج باله های لگنی یا شکمی در جلو باله مقعدی قرار دارند. باله های شکمی به حفظ ثبات بیشتر در شنا کمک می کنند. گاهی این باله ها مانند یک اندام حسی، به شکل باله های دراز و رشته ای در آمده اند. باله های شکمی در گربه ماهی های کوریدوراس برای نگه داشتن تخم ها در زمان تخم ریزی مورد استفاده قرار می گیرند.

زوج باله های سینه ای در نزدیکی پوشش آبشش قرار گرفته و برای مانور ماهی استفاده می شوند. در برخی از گونه های کف زی، این باله ها به گونه ای تغییر شکل یافته اند که ماهی با استفاده از آنها می تواند بایستد و یا حتی در آب راه برود. گاهی اوقات باله های سینه ای با تیغ هایی برای دفاع مجهز شده اند.

باله پشتی بر پشت ماهی واقع شده است و به حفظ تعادل ماهی در شنا کردن کمک می کند. رگه های این باله اغلب تیز و خار دار است.

پوشش بدن

بدن بیشتر ماهی ها از فلس پوشیده شده و وظیفه ی آن محافظت از بدن است. برخی از ماهی ها، مانند گربه ماهی، دارای صفحات استخوانی اند که به همان منظور به کار می رود. گونه های دیگر فلس های کوچک دارند یا اصلا فلس ندارند.

رنگ آمیزی

اگرچه تولید مثل انتخابی، رنگ ها و الگو های غیر طبیعی زیادی را به وجود آورده است، اما ماهی های وحشی نیز رنگارنگ اند. "رنگ" نقش مهمی را برای ماهی ایفا میکند. برخی از گونه ها با استفاده از رنگ قهوه ای یا خطوط راه راه خود پنهان می شوند یا شکارچی ها را گمراه می کنند. برخی از گونه ها با رنگ آمیزی جذاب خود جفت یابی می کنند و برخی دیگر، از "نقاط چشمی" برای گمراه کردن شکارچیان استفاده می کنند.


رنگ از طریق رنگدانه های ماهی و بازتاب نور مشخص می شود. ماهی هایی که رنگ آنها تیره است، معمولا رنگ دانه دارند، در حالی که گونه هایی با رنگ های نقره ای و روشن، به بازتاب نور اتکا دارند. برخی از ماهی ها قادرند رنگ خود را عوض کنند، در حالی که برخی دیگر در شب رنگ دیگری به خود می گیرند.

ماهی های سالم تقریبا همیشه از یک ماهی ناسالم رنگارنگ تر هستند. برای نگه داشتن ماهی در بهترین شرایط رنگ آمیزی حفظ شرایط مطلوب آب، تنوع در تغذیه و نگه داری با هم مخزنی های سازگار، همواره لازم است. برخی از غذاهای افزایش دهنده رنگ می توانند رنگ های خاصی را در ماهی بیرون بکشند. در طول نمایش قلمرو طلبی، در فصل تخم ریزی و در هنگام تخم ریزی، رنگ اکثر گونه ها ارتقا می یابد.

آبشش ها

آبشش اندامی است که وظیفه ی جابجا کردن گاز ها را بین ماهی و آب اطرافش بر عهده دارد. ماهی ها از طریق آبشش قادر به جذب اکسیژن و دفع کربن دی اکسید هستند. مانند ریه ها، آبشش ها یک ناحیه ی بزرگ برای تبادل گاز دارند. برخی از گونه ها آبشش های تغییر شکل یافته و اندام های دیگری دارند که می توانند اکسیژن را از هوای جوی استخراج کنند.

به دلیل شرایط محیطی که ماهی های آب شیرین در آن زندگی می کنند، و به خاطر خاصیت اسمزی، آب همواره در حال عبور از بدن آنهاست. اسمزی، حرکت آب از ناحیه ای که نمک کمتری در آن حل شده است، به سمت ناحیه ای با نمک محلول بیشتر است. به همین دلیل آب همواره در حال عبور از بدن ماهی است. آب محیط، برای رقیق کردن غلظت بالای نمک در بدن ماهی تلاش می کند. بنابراین، ماهی های آب شیرین همواره در حال خارج کردن آب از طریق آبشش های خود هستند و برای حفظ غلظت نمک هرگز آب نمی نوشند.

خط جانبی

اندام خط جانبی یک سری مجاری پر از مایع است که درست در زیر فلس های ماهی قرار گرفته است. سیستم خط جانبی ارتعاشات آب را ثبت می کند. از این طریق ماهی قادر است که شکارچی را تشخیص دهد، غذا بیابد و بهتر جهت یابی کند. بسیاری از گونه های ماهی می توانند بدون دید در تاریکی یا آب گل آلود جهت یابی کنند. ماهی کور غار به طور کامل بر روی سیستم خط جانبی خود متکی است.

کیسه ی شنا

کیسه ی شنا، کیسه ای پر از هواست که ماهی را در نوعی تعادل و ثبات قرار می دهد به صورتی که ماهی نه غرق می شود و نه به روی آب می آید. به این طریق ماهی می تواند در میانه ی آب بخوابد. گونه های متعددی کیسه ی شنا را به تناسب عادات زندگی خود تغییر داده اند. برخی از گونه ها می توانند هوا را به داخل کیسه ی شنای خود بکشند تا در آنجا اکسیژن آب استخراج شود. این انطباق برای زنده ماندن در آب های کم اکسیژن مناسب است.


منبع: fish.mongabay.com
ترجمه: میلاد