بروس رایدل

القاعده از فرصت بهار عربی برای ساخت بهشتی بزرگ و باشکوه برای خود در سرتاسر جهان عرب استفاده کرد. از 18 ماه پیش که برای نخستین بار انقلاب های عربی آغاز شد تا به امروز القاعده قدرت بیشتری یافته است. این پیشرفت در حالی انجام گرفته است که اسامه بن لادن رهبر این کشور قریب به یک سال و نیم پیش کشته شد و اقبال عمومی از این گروه شبه نظامی هم به شدت کاسته یافته است.

این گروه نیز درست مانند سایرین در سطح جهانی از انقلاب هایی که دیکتاتورها را از اریکه قدرت در تونس ، مصر، لیبی و یمن پایین کشیدند، شوکه شدند. ایدئولوژی القاعده در توسل به خشونت و جهادگرایی با جنبش های متوسل به ابزارهای عاری از خشونت که شمال افریقا و خاورمیانه را دربرگرفت، به نوعی به حاشیه رانده شد. با اینهمه القاعده از قدرت تطبیق گرایی بالایی برخوردار است. این گروه از ناآرامی ها و نابسامانی های پس از انقلاب برای ایجاد پایگاه های بیشتر در سرتاسر جهان عرب استفاده کرد. در شمال آفریقا ، القاعده در مغرب با گروه تندرویی در مالی به نام انصار الدین متحد شد. نتیجه این اتحاد هم به دست گرفتن کنترل دو سوم از شمال کشور مالی بود. از میان رفتن آثار تاریخی این مناطق نیز درست همان نسخه ای بود که القاعده برای افغانستان تا پیش از سال 20001 میلادی و حمله امریکا به این کشور ، پیچیده بود.

گروه AQIM نیز در سالیان گذشته از شاخه های بسیار ضعیف القاعده بود. این گروه که مشتقی از گروهی تروریستی ایجاد شده در سال 2006 است ، یک سال پس از تاسیس توانست با موفقیت دفتر سازمان ملل در الجزایر را هدف حملات خود قرار دهد. این گروه در اکثر سالهای حضور در منطقه فعالیت های خود را با ربودن توریست های اروپایی در بیابان های الجزایر ، مالی و نیجریه پیش برد. در بهار جاری پس از کودتایی نظامی در مالی ، موسس این گروه با انصار الدین اعلام اتحاد کرده و موفق به بیرون راندن دولت از شمال مالی شدند. رهبران مراکش و فرانسه در حال حاضر مقر جدید AQIM در شمال مالی را اصلی ترین تهدید برای ثبات منطقه ای در یک دهه گذشته می دانند. رهبران این گروه در حال حاضر به راحتی در شهرهای اصلی مالی زندگی می کنند و از تخریب میراث اسلامی و تاریخی این کشور استقبال می کنند. آنها این بناهای تاریخی را در حقیقت نوعی انحراف از جریان اسلام می دانند. این گروه دست در دست انصار الدین ایجاد رعب و وحشت در سرتاسر منطقه را رسالت تعریف شده خود می دانند.

ادغام انصار الدین با Tuareg و AQIM بسیار خطرناک و پیچیده است. تمامی آنها به لطف تسلیحاتی که برای بیرون راندن معمر قذافی به لیبی سرازیر شد، اکنون از جدید ترین نوع تسلیحات برخوردار هستند. این تسلیحات از آب گذشته اروپا و امریکا بودند و بی شک بهترین ها در نوع خود در سطح جهانی.

در مصر که مقر دیگری برای جهادیون القاعده به حساب می آید، القاعده در شبه جزیره سینا باز هم بازی جدیدی را آغاز کرده است. پس از انقلاب ، برخی قبایل دور مانده از قدرت در شبه جزیره سینا با جهادیونی که از زندان آزاد شده بودند گردهم آمدند و حملاتی را علیه تاسیسات امنیتی مصر و خطوط انتقال گاز از مصر به سرزمین های اشغالی هدایت کردند. شبه نظامیان فعال در سینا اتحاد خود را با ایمن الظواهری رهبری مصری الاصل القاعده که پس از مرگ اسامه بن لادن به ریاست این گروه رسید، اعلام کردند. الظواهری شاید هنوز این گروه را رسما به عنوان شاخه فعال القاعده در سینا نپذیرفته است اما از حملات این گروه به منافع رژیم صهیونیستی استقبال کرده است. خیر تسلیحاتی که اروپایی ها و امریکایی ها برای مهار معمر قذافی به لیبی فرستادند به شبه نظامیان سینا نیز رسیده است.

در یمن القاعده در شبه جزیره عربی از سقوط دولت علی عبدالله صالح کمال استفاده را کرد تا مناطقی از جنوب و شرق را به سیطره کنترل خود در آورد. در تابستان دولت مرکزی موفق به بازپس گیری برخی مناطق از القاعده شد اما در صنعا و شهری قابل توجه مانند عدن هنوز هم عملیات های تروریستی مرگ بار توسط القاعده هدایت می شود. AQAP از 2009 تاکنون سه هدف را در خاک ایالات متحده مورد حمله قرار داده است. تنها خوش شانسی و همکاری اطلاعاتی خوب امریکا و بریتانیا با عربستان سعودی بود که خنثی سازی این حملات را ممکن کرد.

جورج بوش رئیس جمهوری پیشین امریکا در جریان افزایش نیروهای امریکایی در عراق در سال 2007 میلادی بنا را بر تخریب کامل مقر القاعده در عراق گذاشته بود. با اینهمه این استراتژی هم جواب نداد. هسته های رهبری این گروه با وجود فشارهای زیاد و حملات مداوم، موقعیت خود را حفظ کرد. در آن زمان قرار بود اقلیت سنی که در عراق احساس به حاشیه رانده شدن داشته و فعالیت های تروریستی را هدایت می کنند، با این عملیات مهار شوند. ماه جاری بود که القاعده مرگ بارترین حمله خود در عراق را پیش برد. القاعده مجددا در عراق بر سرکوب شیعیان متمرکز شده است. رهبر القاعده عراق ابوبکر البغدادی دستور حملات تروریستی بیشتر در خاک عراق و آمریکا را صادر کرده است.

این روزها القاعده عراق رسالت دیگری نیز برای خود تعریف کرده است که گستردن دامنه ناآرامی ها و جنگ داخلی به داخل سوریه است. الظواهری بهار امسال از تمامی شبه نظامیان خواست که به سوریه رفته و در برکناری بشار اسد رئیس جمهوری سوریه و به حاشیه راندن علوی ها با هم متحد شوند. برای القاعده، اسد و علوی ها اهدافی تمام عیار هستند. در میان اهل تسنن هستند گروه هایی که علوی ها را شاخه ای انحرافی از اسلام دانسته و سرکوب آنها را رسالت خود می دانند. شاید القاعده بخش کوچکی از اپوزیسیون در سوریه باشد اما مهارت های جدی در بمب گذاری و هدایت عملیات های انتحاری داشته است. وب سایت های منتسب به القاعده و دیگر گروه های شبه نظامی هر روز لیستی از افرادی را که در عملیات های مختلف در دمشق کشته می شوند و از عربستان سعودی یا فلسطین یا مصر هستند بر روی خروجی خود قرار می دهند. بر اساس اخبار منتشر شده گروه هایی از جهادیون پاکستانی ، بنگلادشی و شهروندانی از دیگر کشورها در سوریه فعالیت دارند. هرچه جنگ داخلی در سوریه طولانی تر شود ، القاعده از ناآرامی ها و چندقطبی شدن جامعه استفاده می کند. گسترش دامنه خشونت که اجتناب ناپذیر هم است و انتقال آن به لبنان ، ترکیه ، عراق و اردن از ایده ال های القاعده است.

موفقیت های القاعده در سرمایه گذاری بر روی تغییرات ناشی از تحولات جهان عربی در حالی صورت می گیرد که این گروه از حمایت آنچنانی برخوردار نیست.القاعده همچنان گروهی تندرو است که محبوب عده قلیلی است. تروریسم هیچ گاه پدیده ای محبوب نبوده است. القاعده امروز بیشتر از هر زمان دیگری در جهان عرب فعال است و پتانسیل های آن برای قوی شدن هم بیشتر است.