صور این که یک پرنده کوچک بتواند یک هواپیمای غول‌پیکر را زمین‌گیر کند خیلی عجیب است اما یکی از مهم‌ترین عوامل به وجود

آورنده حوادث هوایی جهان همین پرنده‌های کوچکی هستند که گهگاه سر از موتور هواپیماها در می‌آورند یا شیشه آنها را می‌شکنند. البته در این میان بسیاری از این پرندگان نگون‌بخت حادثه‌ای ایجاد نمی‌کنند و تنها ضررشان صدایی است که از برخورد با بدنه‌ هواپیما به گوش می‌رسد. به گزارش ایران سال گذشته هواپیمای غول‌پیکری در امریکا مجبور شد به خاطر از کار افتادن موتورها، ناشی از ورود یک پرنده داخل موتور روی رودخانه هادسن فرود بیاید. داستان‌هایی از این قبیل کم نیستند. تازه‌ترین داستان آسیب زدن پرندگان به یک هواپیما هفته گذشته ۱۱ اردیبهشت ماه در ایران رخ داد و کاپیتان فلاح، خلبان پرواز ۶۷۷ هما مجبور شد هواپیمایش را چند دقیقه بعد از بلند شدن از دبی در فرودگاه بندرعباس بنشاند چرا که در پی برخورد یک پرنده با شیشه سمت چپ کابین خلبان و ترک خوردن این شیشه هر لحظه امکان شکستن شیشه می‌رفت. البته این داستان با خونسردی کادر پروازی ختم به خیر شد و مسافران سرانجام با یک پرواز جایگزین به تهران برگشتند.

پیش از هر چیز خودتان را معرفی کنید و این که چرا حرفه خلبانی را انتخاب کردید؟
علیرضا فلاح هستم، ۵۳ سال دارم. از ۱۸ سالگی وارد حرفه خلبانی شدم، این شغل را هم فقط به خاطر علاقه شخصی‌ام انتخاب کردم و حتی تحصیلاتم هم در همین زمینه است. لیسانس مهندسی هوا وفضا دارم.
نخستین‌بار کی پرواز داشتید؟
وقتی وارد دوره‌های خلبانی شدم، از همان ابتدا باید پرواز با هواپیماهای تک موتوره را تجربه می‌کردم اما بار نخست که به عنوان کمک‌خلبان در یک پرواز رسمی با مسافر بودم ۲۰ سال سن داشتم که تجربه خیلی جالبی بود.
از اتفاق هفته گذشته که باعث شد پروازتان به مشکل بربخورد بگویید؟
من خلبان پرواز ۶۷۷ هما در ۱۱ اردیبهشت ماه بودم. این پرواز از تهران شروع شد که از آنجا به بندرعباس رفتیم و از آنجا به دوبی، پس از توقف از فرودگاه دوبی بلند شدیم تا به سمت تهران پرواز کنیم، در فرودگاه دوبی به خاطر شلوغی ترافیک هوایی هواپیماها نمی‌توانند بلافاصله بعد از بلند شدن به ارتفاع مناسب برسند بلکه باید منتظر باشند تا مرحله به مرحله ترافیک را رد کنند.
در ترافیک هوایی این اتفاق افتاد؟
بله، حدوداً در ارتفاع ۱۳ هزار پایی بودیم که صدای ضربه‌ای را شنیدم، معمولاً وقتی یک جسم خارجی با هواپیما برخورد می‌کند در ارتفاع پائین چیزی جز پرنده نیست. این اتفاق بیشتر اوقات در زمان بلند شدن یا نشستن هواپیما رخ می‌دهد اما موارد نادری هم وجود دارد که در ارتفاعات بالا یک عقاب یا پرنده دیگری به هواپیما بخورد اما اتفاق بعیدی است و این برخورد بیشتر در ارتفاعات پائین رخ می‌دهد.
همان لحظه‌ای که صدای برخورد آمد متوجه جریان شدید؟
نه، آن شب مهتاب نبود و آسمان تاریک بود، در تاریکی فقط صدای ضربه را شنیدم و از آنجایی که این اتفاق که پرنده به بدنه هواپیما برخورد کند زیاد رخ می‌دهد و اگر شیشه جلوی هواپیما هم آسیبی ببیند من می‌بینم روال عادی وقوع چنین اتفاقی را طی کردیم. قاعده این است که خلبان در این گونه موارد باید بررسی کند که در وضعیت عادی هواپیما مشکلی پیش آمده است یا نه؟ من همه سیستم‌ها را چک کردم و از آنجا که در روند عادی هواپیما تغییری به وجود نیامده بود هواپیما را به ارتفاع بالاتر ارتقا دادم.
پس همان لحظات نخست متوجه ترک خوردن شیشه نشدید؟
نه، زمانی که تغییر ارتفاع دادیم و به ارتفاع حدود ۱۹ هزار پایی رسیدیم تصمیم گرفتم شیشه‌های پشت سرم را هم چک کنم که همان لحظه دیدم شیشه شکسته است. از آنجا که در پرواز شب نور کابین خلبان خیلی کم است تا بیرون دیده شود نور را اضافه کرده و شیشه را با دقت چک کردم و متوجه شدم پرنده به شیشه خورده و ترک برداشته است.
وقتی ترک شیشه را دیدید چه اقدام‌‌هایی انجام دادید؟
زمانی که چنین اتفاقی می‌افتد یک سری دستورالعمل کاری وجود دارد، اصولاً وقتی داخل هواپیما اتفاقی می‌افتد وظیفه خلبان این است که در مرحله نخست بررسی کند که این اتفاق واقعیت دارد یا خیر؟ اگر این اتفاق رخ داده بود باید وارد فاز دیگری شد و دیگر نمی‌توان کار‌ها را نرمال انجام داد. من بعد از این که از واقعی بودن اتفاق مطمئن شدم نخستین کارم این بود که سرعت را که حدود ۵۰۰ کیلومتر بود کم کردم و به ۳۵۰ کیلومتر در ساعت رساندم تا خطر باز شدن شیشه کمتر شود.
آیا در فشار هوای داخل کابین تغییری رخ داده بود؟ احتمال شکستن شیشه وجود داشت؟
هنوز فشار هوای داخل کابین تغییری پیدا نکرده بود ولی احتمال این که شیشه بشکند وجود داشت چراکه فشار هوای داخل کابین خیلی از بیرون آن بیشتر است بنابراین اگر سوراخی به وجود بیاید ممکن است شیشه دیگر نتواند فشار را تحمل کند بنابراین ارتفاع را بالاتر نبردم و چند دقیقه صبر کردم.
چرا در فرودگاه دوبی فرود نیامدید و بندرعباس را انتخاب کردید؟
مرز هوایی میان امارات و ایران خیلی کم است. برگشت به دبی با رفتن به بندرعباس فرقی نداشت بنابراین مصلحت بر این بود که به دبی برنگردیم و در خاک خودمان فرود بیاییم. در میان فرودگاه‌‌های نزدیک بندرعباس بهترین گزینه بود چرا که یک فرودگاه بین‌المللی بود و در آن ساعت همه امکانات را در اختیارمان می‌گذاشت در حالی که فرودگاه قشم در آن ساعت تعطیل بود.
یعنی نیاز ضروری به فرود در همان لحظه وجود نداشت؟
در مورد اتفاقاتی که برای هواپیما می‌افتد وضع به ۳ شکل است، عادی، غیرعادی و اضطرار. اتفاقی که برای پرواز ۶۷۷ افتاد یک وضع غیرعادی بود که مدیریت کردنش مهم بود چراکه این اتفاق غیرقابل پیش‌بینی بود.
به مسافران اطلاع دادید که چه اتفاقی افتاده است؟
وقتی آمدیم بندرعباس، نزدیک به ۵ دقیقه روی فرودگاه چرخیدیم تا برای فرود آماده شویم، به مسافران هم اطلاع دادیم و به آنها اطمینان خاطر دادیم که این وضع طوری نیست که بترسند و برای احتیاط در بندرعباس می‌نشینیم تا بعد از فرود با ترتیبات خاص به تهران منتقل شوند. معتقدم که به روش درستی به مسافران اطلاع‌رسانی شد. البته در این پرواز نقشه پروازی هم برای مسافران قابل رؤیت بود و می‌دیدند که به کجا می‌رویم.
از لحظه‌ای که پرنده به شیشه خورد تا زمانی که هواپیما در فرودگاه بندرعباس نشست چه قدر طول کشید؟ آن لحظات چگونه گذشتند؟
نزدیک به ۱۵ دقیقه طول کشید. هر اتفاقی که می‌افتد وظیفه خلبان این است که بر ترس خودش غلبه کند و مسائل آموزشی‌ای که دیده را مو به مو اجرا کند که همین اتفاق هم افتاد و یک فرود عادی داشتیم.
اگر شیشه می‌شکست چه اتفاقی می‌افتاد؟
اگر شیشه می‌شکست چون ارتفاع پائین و سرعت هم کم بود صدمه‌ای به مسافران و هواپیما وارد نمی‌شد اما هجوم هوا و صدا به کابین خلبان استرس زیادی را به وجود می‌آورد. هواپیما ۱۵۴ مسافر داشت که در میان آنها افراد مسن و کودک هم بودند که ممکن بود این فشار و استرس برایشان مشکل ایجاد کند. در هر حال زمانی که یک وضع غیرعادی به اضطراری تغییر پیدا می‌کند میزان صدمه مشخص نیست.
چرا قبول نکردید به راهتان ادامه دهید و در تهران فرود بیایید؟
اگر ارتفاع را بالاتر می‌بردم، هوای داخل هواپیما فشرده‌تر می‌شد و پنجره می‌شکست، به هیچ عنوان نمی‌شد که فشار بیشتری به آن شیشه شکسته آورد و براساس استاندارد‌ها چنین امکانی وجود ندارد.
تا به حال مشابه این حادثه برایتان رخ داده بود؟
این که یک پرنده به هواپیما برخورد کند اتفاق نادری نیست و بار‌ها برای خود من هم در پرواز‌ها اتفاق افتاده بود اما این که یک پرنده به شیشه بخورد و شیشه ترک بردارد یا بشکند برایم اتفاق نیفتاده بود. این جریان آنقدر زیاد است که براساس قوانین هوانوردی در ارتفاع زیر ۱۰ هزار پا سرعت نباید از حدی بالاتر برود چرا که احتمال برخورد پرنده به هواپیما زیاد است.
پس این امر یک پدیده جهانی است؟
بله، حتی سازمان هواپیمایی جهانی قاعده‌ای گذاشته که براساس آن همه هواپیما‌هایی که با پرندگان برخورد می‌کنند باید به سازمان هواپیمایی کشور خودشان مورد را با مشخصات گزارش کنند تا به اطلاع آنها برسد. در کشورمان نیز به همین شکل است.
با توجه به کبوتربازی در شهرها احتمال وقوع چنین حوادثی در کشورمان بالاتر نمی‌رود؟
سالها پیش در طول پرواز در مناطق اطراف فرودگاه مهرآباد چنین مواردی را می‌دیدیم اما مدتهاست که دیگر چنین چیزی وجود ندارد، شاید به خاطر برخورد سازمان هواپیمایی و پلیس است که چنین پدیده‌ای از بین رفته.
چه هواپیماهایی در برخورد پرندگان آسیب بیشتری می‌بینند؟
این یک حالت تصادفی است و بستگی به مواردی مانند سایز پرنده، نوع پرنده، طبیعت موجود و سرعت هواپیما دارد.
خدمه این پرواز چند نفر بودند؟
۱۰ خدمه پروازی در پرواز ۶۷۷ حاضر بودند و کمک خلبان پرواز هم آقای رجایی‌پور بود، پس از بروز مشکل هم خدمه پرواز کارشان را به نحو ‌احسن انجام دادند. من معتقدم که یکی از باتجربه‌ترین خدمه پروازی دنیا را در کشورمان در اختیار داریم و می‌توان ‌گفت عملکرد خدمه پروازی در برخورد با اینگونه حوادث بالاتر از سطح استاندارد است.
هواپیمای زمین‌گیر شده را خودتان برگرداندید؟
بله، بعد از فرود در بندرعباس نزدیک به ۲۹ ساعت طول کشید تا هواپیما تعمیر شد و بعد آن را برگرداندم. البته این انتظارها ناآشنا نیستند و حتی موردی بوده که در فرودگاه مسکو نزدیک به ۴۸ ساعت منتظر مانده‌ام تا هواپیما را برگردانم.
پس از فرود برای مسافران هم تسهیلاتی در نظر گرفته شده بود؟
نیازی نبود، همه آمادگی کامل داشتند، مسافران هم با آرامش پیاده شدند و بعد از ۴ ساعت با یک پرواز جایگزین به تهران برگشتند.
هواپیما در دنیا نسبت به دیگر وسایل حمل و نقل عمومی به عنوان یک وسیله امن شناخته می‌شود. آیا می‌توان گفت در ایران هم اینگونه است؟
میزان امنیت صنعت هوایی ما در داخل کشور از استانداردهای منطقه‌ای و بین‌المللی کمتر نیست، نمی‌گویم که بهترین هستیم اما نسبت به بسیاری از کشورها استاندارد بالایی داریم.
تا به حال با چه هواپیماهایی پریده‌اید؟
به عنوان مهندس پرواز با بوئینگ ۷۲۷ و بوئینگ ۷۰۷، به عنوان کمک خلبان با بوئینگ ۷۲۷، بوئنگ ۷۰۷ و بوئینگ ۷۴۷ و به عنوان خلبان با هواپیماهای بوئیـــنگ ۷۳۷، ۷۲۷، ۷۰۷، فوکر ۱۰۰، ایرباس ۳۰۰، ۳۱۰ و ۳۲۰٫
برنامه پروازیتان چگونه است؟
برنامه‌های پروازی ماهیانه هستند و به فصل و پرواز بستگی دارند. نزدیک به ۱۰ پرواز در ماه دارم.
به عنوان سؤال آخر می‌شود یکی از شوک‌آورترین خاطرات سال​های خلبانی‌تان را بگویید.
خاطرات زیادی برای یک خلبان وجود دارد. اما خاطره‌ای که هیچ وقت از ذهنم بیرون نمی‌رود مربوط به چند سال پیش است که خلبان یک ایرباس ۳۱۰ بودم و به سمت رم پرواز داشتم. در ارتفاع ۳۶ هزارپایی پرواز می‌کردم از آنجا که روز بود و هوا هم صاف بود نقطه سیاهی را از دور دیدم که گمان کردم یک هواپیما است که از دور نزدیک می‌شود. در هواپیما راداری وجود دارد که از یک فاصله خاص هواپیماهای دیگر را نشان می‌دهد. اما هر چقدر که شی‌ء ناشناس نزدیکتر می‌شد چیزی در صفحه رادار مشخص نمی‌شد وقتی شی‌ء ناشناس خیلی نزدیک شد چون همه چیز غیرعادی بود هواپیما را از مسیری که در آن حرکت می‌کرد خارج کردم و چرخیدم چرا که شی‌ء ناشناس مستقیم به سمت هواپیما حرکت می‌کرد. وقتی از کنارش رد شدیم دیدم که یک بالن هواشناسی خاکستری و بزرگ است. مطمئناً اگر به آن بالون برخورد می‌کردیم هیچ کس از آن پرواز جان سالم به در نمی‌برد. این اتفاق را گزارش کردم و به مرکز کنترل ایتالیا اطلاع دادیم و مشخص شد که یک ساعت پیش این بالن هواشناسی به آسمان فرستاده شده اما به دلیل وزش باد تا آن ارتفاع بالا آمده است.

_____________________