پديده چشم و هم چشمي از جمله نابهنجاري هايي است که در ميان مردم و به خصوص زنان به شکل گسترده وجود دارد و هر زني دست کم در موردي يا زماني گرفتار اين نابهنجاري اجتماعي شده و از مولفه هاي اساسي آن مي توان به تظاهر، رقابت، احساس خودکم بيني و ارضاي آن به اشکال مادي و ظاهري اشاره کرد. اين افراد مي کوشند چيزهايي را تهيه کنند و نمايش دهند که در چشم ديگران بسيار زيبا باشد. آنها فکر مي کنند به اين ترتيب مي توانند برتري خود را به رخ ديگران بکشند.

الهام حبيبي رفتار شناس مي گويد: چشم و هم چشمي به اين معناست که فرد به بلوغ فکري کامل نرسيده است. در واقع چنين فردي ضعف دروني خود را با ظواهر بيروني جبران مي کند، اما در نهايت هيچ گاه راضي نمي شود. براساس تحقيقات انجام شده در سازمان ملي جوانان25 درصد از زنان دچار چشم و هم چشمي هستند که 10 درصد اين افراد به دليل مشکلات رواني و کمبودهاي دوران کودکي و 15 درصد نيز به دليل حسادت و رقابت منفي چشم و هم چشمي مي کنند. البته کارشناسان مي گويند انجام اين عمل ممکن است در مردان نيز اتفاق بيفتد، اين رقابت موجب بروز پديده "زيرآب زني" مي شود و وضعيت کاري و شغلي آنها را با اخلال مواجه مي کند.

وي ادامه داد: اين پديده گرچه بين همه افراد جامعه مشاهده مي شود ولي در ميان زنان خانه دار که مشغله فکري کمتري دارند، شيوع بيشتري دارد. اين قبيل خانم ها، کمال خود را در وسايل و اشياي اطرافشان مي بينند و تصور مي کنند هر چه وسايل زندگي آنها شيک تر و گران قيمت تر باشد بيشتر مورد احترام و اکرام واقع مي شوند.

دکتر ارسلان مبارکي عضو هيئت علمي انستيتو روان پزشکي تهران دلايل وقوع اين پديده را در برخي از موارد بيانگر نوعي نياز به جلب توجه و تاييد شدن از سوي افراد ديگر دانست. وي در اين باره به نظام آباد گفت: چشم و هم چشمي ارتباط مستقيم با ميزان پذيرفته شدن افراد از سوي خود آنها دارد بدين مفهوم که هرچه افراد وضعيت ظاهري، توانايي هاي فردي و مالي خود را همان گونه که هست، قبول داشته باشند کمتر به چشم و هم چشمي با اطرافيان خود مبادرت مي ورزند.

به اعتقاد اين عضو هيئت علمي انستيتو روانپزشکي تهران، زماني که افراد واقعيات زندگي و توانايي هاي فردي خود را قبول داشته باشند کمتر به نظرات ديگران در مورد خود توجه مي کنند و مي خواهند اطرافيان آنها را همانطور که در واقعيت هستند، بپذيرند.

وي تصريح کرد: همچنين وقتي افراد بيش از حد در پي کسب اطلاع از نظرات ديگران نسبت به خود باشند تلاش مي کنند تا همانطور که ديگران دوست دارند در مقابل آنها ظاهر شوند و از همين طريق نظر مثبت آنها را نسبت به خود جلب کرده و مورد تاييد آنها واقع شوند در اين صورت است که اين افراد از واقعيات شخصيتي و توانايي هاي خود غافل شده و معيار خود را تاييد ديگران قرار مي دهند.

اين روانشناس همچنين يادآور شد: جنبه حسادت هاي فردي نيز در اين زمينه مي تواند نقش داشته باشد چرا که افراد حسود به نوعي در پي همانند سازي با ديگران هستند و تمايلي نسبت به تمايز با اطرافيان خود نداشته و مي خواهند چيزي جداي آنچه مورد تاييد ديگران است، نباشند.

به هر حال وقتي در يک جامعه ارزش ها تغيير پيدا کنند و داشته هاي مادي جاي ارزش هاي معنوي را مي گيرند. افراد براي به دست آوردن جايگاه اجتماعي مي کوشند خود را به ابزار روز مجهز سازند، آنها مي پندارند که داشتن اين ابزار موجب مي شود سريعتر پيشرفت کنند و بيشتر ديده شوند. اگر رسانه هاي صوتي، تصويري و نوشتاري جامعه مفاهيم عميقتر و ارزشمندتري را مورد توجه قرار دهند، مخاطبان نيز به همان اندازه مي کوشند به لايه هاي عميقتري از زندگي توجه کنند اما وقتي همه چيز در سطح باقي مي ماند نبايد توقع داشت که فرزندان ما بازيچه اين داستان نشوند. به تبليغات تلويزيوني نگاه کنيد و ببينيد آيا مروج چشم و هم چشمي نيستند؟ تنها به ذکر يک مثال بسنده مي کنيم; جايي که دو کودک در مورد يخچال خانه شان با هم حرف ميزنند و هر يک سعي ميکند به ديگري نشان دهد که يخچال خانه آنها بهتر است و...دکتر ناصر غفار زاده روانشناس نيز در اين مورد گفت :ناآگاهي، تجمل گرايي، داشتن اعتقادات ضعيف، به دنبال مد بودن، غلبه احساسات بر تعقل، تبعيت از فرهنگ هاي بيگانه بدون شناخت و ارزيابي دقيق از آن فرهنگ، عدم تشخيص نيازهاي واقعي خود، خانواده و جامعه حاصلي جز چشم و هم چشمي ندارد.

وي افزود: نهاد خانواده به عنوان نخستين نهاد اجتماعي بايد مجهز به اطلاعات تربيتي باشد تا بتواند در مقابل اين نوع پديده ها يک رفتار منطقي و عقلاني را به کار گيرد.

به هر حال در اين ميان مسوولان بايد فضاي جامعه را از رقابت هاي ناسالم سطحي و مادي خارج کنند و شاخص هاي موفقيت را با تمام شخصيت ها و عوامل موجود در جامعه از طريق رسانه هاي جمعي و ابزارهاي تبليغي در جامعه رواج دهند تا آحاد جامعه بويژه نسل جوان ارزش را در مسايل سطحي نبينند و درگير چشم و هم چشمي، تجمل پرستي و رقابت هاي ناسالم نشوند.