اسب قره باغ یا به زبان ترکی آذری "قره باغ آتی "یک اسب سواری و مسابقه بوده و خاستگاه آن منطقه قره باغ واقع در جنوب قفقاز است.
اسب قره باغ به دلیل فرمانبرداری عالی ، نجابت و سرعت خوب همواره مورد توجه بوده است. این نژاد از ترکیب نژاد "آخال تکه "،پرشین ،کاباردین و اسب ترکمن به وجود آمده است.
در حال حاضر عمدتاً این نژاد در آذربایجان نگهداری می‎شود.ولی اغلب آنها مخلوطی از عرب _قره باغ می باشند.تعداد این اسب هازیر 1000 راس ومتاسفانه در حال انقراض می باشند.





مشخصات نژادی:
اسبی است پرطاقت، قوی، محکم و ثابت قدم و بی لغزش.
جثه حیوان چندان بزرگ نیست،145 تا 150 سانتی متر.
سر حیوان کوچک اما زیبا بوده و پیشانی پهن دارد که در این پیشانی معمولاً یک لکه سفید که به زبان محلی به آن " قاشقا " می گویند وجود دارد.
سوراخ های بینی قابلیت خوبی برای اتساع دارند. گردن بالا، ارتفاع متوسط و البته ظریف و عضلانی است.
بدن حیوان فشرده و متراکم بوده و عضلانی و خیلی شکیل است. شانه ها راست و عمودی و سینه عضلانی عمیق و کپل سراشیب و پاهایی دراز و زیبا و البته خیلی قوی و مفاصل حیوان کوچک است.
پوست حیوان نازک و نرم و دارای موهایی است که کمی براق هستند.
رنگ
رنگ اعلب اسب های قره‏باغ کهر ،سمند با رنگ طلایی مخصوص و گاهی نیله یا خاکستری است. همواره دارای نشانه های سفید در پیشانی و خط گورخری در محل اتصال دم به تنه می باشد.
اسب قره باغ به داشتن قدرت تحمل زیاد و وفاداری و فرمانبری مشهور است.





تاریخچه نژاد قره باغ:
اسب قره‏باغ قرابت زیادی به (آخال تکه) ترکمنستان و (اسب ترکمن) ایران دارد. برخی از مورخان معتقدند در زمان های دور این اسب ها از یک منشا بوده‏اند و تأثیر بسیار زیادی در توسعه نژاد عربی داشته‏اند.
برخی ازمدارک نشان می دهند "ابراهیم خلیل"، خان خانات قره باغ در سال های 1736 الی 1806 صاحب یک گله 3 تا 4 هزارتایی اسب بوده که اکثر آن‎ها از نژاد قره باغ بوده‌اند.

از قرن19 به بعداین اسب ها در اروپا هم پرورش داده شدند. در یکی از بزرگترین حراجی‎

ها در سال 1823 یک کمپانی انگلیسی 60 راس مادیان خالص قره باغ را از "مهدی – قلی خان " آخرین حکمران خانات قره باغ خریداری کرد.
علیرغم اینکه از تعداد اسب های قره باغ در جنگ ایران و روسیه کمتر شد و خلوص این نژاد دست نخورده باقی ماند بعد از مهدی فلی خان دختر وی "ناتوان خورشید بانو" از این حیوان محافظت نمود و طی قرن 19 در فستیوال‏های مختلف موفقیت های زیادی را کسب کرد. در سال 1867در پاریس اسب "خان" مدال نقره کسب کرد و اسب دیگر به نام "میمون" در فستیوال شوروی دوم شد و اسب دیگر وی به نام "ال یتمز"یا دست نیافتنی در امپراطوری روسیه به اسب امپراطوری سرتیفیکات نام گرفت.

در قرن بیستم دوباره تعداد اسب های نژاد قره باغ به دلیل جنگ های قومی و مذهبی در قفقاز و خصوصاً ناحیه ریالره باغ به سرعت کاهش یافت و در سال 1905 تمام زحمات خان‏های قره باغ و ولیعهدان آنها به باد رفت و فرزندان این اسب‏ها به دلیل تلاقی های ناخواسته دچار تغییراتی ناخوشایند شده و برخی صفات نامرغوب مثل کاهش سایز را متحمل گردیدند.
در سال 1949 پرورش اسب قره باغ با خصوصیات خالص نژادی مجدداً در منطقه " آغدام " آذربایجان مجدداً احیاء شد. در سال 1956 یک سیلمی نژاد قره باغ به نام "زامان" به همراه یک رأس آخال ته که به نام "مه له گوش" از سوی شوروی به ملکه الیزابت دوم اهداء شد.
متاسفانه الان در جمهوری اذربایجان هیچ کار تحقیقاتی در باره این نژاد صورت نمی‏گیرد و اقبال طرفداران اسب به نژادهای اروپایی بیشتر است. در ایران هم بیشتر تیره دیل بوز در اردبیل و آذربایجان شرقی البته با درجه خلوص خیلی کمی دیده می‏شود و با اقبال اسب سواران به نژادهای عربی عراقی این نژاد در ایران هم کمتر مورد توجه قرار می گیرد!

تهیه و تنظیم :
دکتر سید مجتبی مرتضوی