عبارت neuter (اخته کردن) را به معنای خارج کردن اندامهای تناسلی نر می دانیم و مردم در اصطلاح عامیانه این عبارت را برای ماده به صورت spay (عقیم کردن) بکار می برند. در اصطلاح علمی برای نر عبارت castration و برای ماده عبارت ovariohysterectomy بکار می رود. در این نوشتار کوتاه می خواهیم ببینیم که اخته یا عقیم کردن تحت عبارت کلی neutering (این عبارت در انگلیسی گاهاً هم برای نر و هم برای ماده بکار می رود) در خرگوش چه کاربردی دارد؟



دلیل اخته یا عقیم کردن حیوان چه می تواند باشد ؟



- پیشگیری از بارداری : این مهمترین دلیل برای عقیم کردن خرگوش ها است بخصوص اگر هر دو جنس نر و ماده با هم نگهداری شوند.



- پیشگیری از سرطان رحم : این مهترین دلیل پزشکی برای انجام این عمل در ماده هاست. در برخی از جمعیت های خرگوش ها میزان ابتلا به آدنوکارسینومای رحمی به 80 درصد در ماده ها می رسد. این مسئله ثابت شده که بروز این نوع سرطان احتمالاً با ساختار ژنتیکی خرگوش ماده در ارتباط است. اما از آنجایی که پیشینه ژنتیکی اکثر خرگوشها را نمی دانیم و اصولاً کاری در این زمینه انجام نمی شود بهتر است برای پیشگیری از ابتلا به این نوع سرطان به عقیم کردن حیوان روی آورد. این نوع سرطان قادر است به سرعت به سایر اندامهای بدن نظیر کبد ، ریه و حتی پوست دست اندازی کند که متاستازهای خارج رحمی آن قابل درمان هم نیست. گرچه خرگوشهای زیر دو سال به ندرت به این نوع سرطان مبتلا می شوند اما بهتر است قبل از رسیدن به این سن عقیم سازی صورت پذیرد.



- پیشگیری از سایر بیماریهای رحمی : اگر چه مهمترین و شایعترین بیماری رحمی خرگوش سرطان است اما موارد متعددی هم از سایر بیماریها نظیر پایومترا (تجمع عفونت در رحم) ، آنوریسم رحمی (تجمع بیش از حد خون در رحم) و اندومتریت (التهاب و عفونت لایه داخلی رحم) دیده می شوند. مثل سرطان رحم ، این بیماریها هم اکثراً بعد از دو سالگی حیوان را گرفتار می کنند.



- پیشگیری از آبستنی کاذب : خرگوش ماده ممکن است در اثر فعالیت هورمونی تخمدان در حالی که آبستن نیست چهره بارداری از خود بروز دهد. اگر چه این حالت از نظر پزشکی مضر و خطرناک نیست اما می تواند به حیوان استرس زیادی حاصل از فعالیتهایی نظیر لانه سازی ، تولید شیر ، پرخاشگری برای حفظ قلمرو را تحمیل کند. این استرس به شما اجازه نگهداری صحیح و به دور از دغدغه حیوان را نمی دهد. برخی از حیوانات هم در این زمان دچار کاهش اشتها و اختلالاتی در معده و روده خود می شوند.



- پیشگیری از سرطان پستان : سرطان پستان در خرگوش ماده آنچنان رایج نیست اما اگر رخ دهد می تواند به سرعت گسترش یابد و درمان آن هم بسیار دشوار خواهد بود. این بیماری در صورت عقیم کردن حیوان قبل از سن دو سالگی قابل پیشگیری است. این نکته مهم را باید به یاد داشت که اغلب موارد کارسینومای پستان با سرطان رحم همراه است. بیماری مهم دیگر در این زمینه دیسپلازی پستان با غدد سیستیک پستانی است. این بیماری برخلاف نوع قبل ، خوش خیم است و باعث سیستیک شدن غدد پستان میشود. البته این بیماری علیرغم خوش خیم بودن باعث آزردگی حیوان می گردد. مجدداً تأکید می شود که عقیم سازی حیوان قبل از دو سالگی به پیشگیری از وقوع هر دو نوع بیماری پستان خواهد انجامید.



- پشگیری از بروز رفتارهای ناهنجار و عصبی حیوان : هر دو جنس نر و ماده زمانی که در اوج فعالیت جنسی هستند رفتارهای عصبی و پرخاشگرانه ای از خود بروز می دهند. البته اکثر خرگوشها رفتارهای آرامی دارند و مثل یک نوزاد کوچک رفتار می کنند اما در سنین 6 تا 12 ماهگی قدری رفتارهای متفاوت از خود بروز می دهند. عقیم کردن حیوان به کنترل این رفتارها کمک شایانی خواهد کرد.



- پیشگیری از ادرار کردن بیجا : هر دو جنس نر و ماده می توانند روی سطوح عمودی برای تعیین قلمرو خود ادرار کنند و آنرا بپاشند که موضوع خوشایندی نیست. خرگوشهای اخته نشده نر و بالغ حداقل ده برابر ماده ها این کار را انجام می دهند. ضمناً بوی ناشی از ادرار هم برای انسان خوشایند نمی باشد. اگر این رفتار مدت زمانی قابل توجه ادامه یابد متوقف کردن آن کار آسانی نخواهد بود. عقیم کردن حیوان به کنترل این رفتار کمک زیادی می کند.



- پیشگیری از بیماریهای بیضه : هر چند بیماریهای بیضه در خرگوشهای نر معمول نیست اما می تواند رخ دهد. آبسه ها (معمولاً ناشی از گازگرفتگی و گزش سایر خرگوشها) ، هماتوم و سرطان از جمله این بیماریها هستند که با عقیم کردن حیوان بروز آنها منتفی می شود.



سن اخته و عقیم سازی :



بهترین سن برای هر دو جنس نر و ماده قبل یا بلافاصله بعد از بلوغ جنسی است. بر اساس نژاد ، ممکن است این زمان از چهار تا شش ماهگی در نژادهای کوچک تا متوسط الجثه و تا نه ماهگی در مورد نژادهای بزرگ جثه متفاوت باشد. به دلیل اندازه اندامهای تناسلی انجام این عمل قبل از چهار ماهگی توصیه نمی شود ، ضمن آنکه نفعی هم برای سلامت خرگوش در این سن ندارد. قبل از انجام عمل باید از سلامت خرگوش مطمئن شد و به بررسی وجود اندامهایی نظیر بیضه در کیسه اسکروتوم ، فرج ، بلوغ جسمی و تغییرات رفتاری نظیر پاشیدن ادرار روی سطوح و افزایش رفتارهای تهاجمی پرداخت. در مورد خرگوشهای چاق یا دچار بیماری انجام این عمل جراحی چندان توصیه نمی شود چرا که این حیوانات از ریسک بالایی برای عوارض ناشی از جراحی برخوردارند. وزن حیوان قبل از عمل در صورتی که اضافه باشد باید پایین آورده شود و بیماری وی درمان یا کنترل گردد.



چه اتفاقی در اخته و عقیم سازی می افتد؟



وقتی یک خرگوش ماده اخته می شود ، به معنای آنست که بیضه ها کاملاً از بدن خارج می گردند. این کار یا از طریق یک شکاف در جلوی بیضه ها یا با دو شکاف روی هر کیسه اسکروتوم انجام می شود. معمولاً شکافها باز گذاشته می شوند یا اگر شکاف بزرگ باشد یک بخیه کوچک زده می شود. بعد از عمل جراحی به طور طبیعی کیسه اسکروتوم ظرف 24 تا 48 ساعت ورم می کند اما این ورم در عرض یک هفته تا ده روز کاملاً رفع می شود. بعد از آن به تدریج کیسه اسکروتوم جمع و کوچک می شود. حتماً به این نکته باید توجه نمود که خرگوش اخته شده نر نباید حداقل سه هفته در تماس با ماده عقیم نشده قرار بگیرد. دلیل این مسئله اینست که خرگوش نر می تواند هنوز در مجاری تناسلی خود اسپرم داشته باشد که این مجاری ممکن است خارج نشده باشند. اسپرم در کانال دفران می تواند تا دو هفته زنده بماند. از سویی دیگر سطح تستوسترون در خون بعد از اخته کردن به آرامی افت می کند و بنابراین خرگوش نر اخته شده باز هم تا چند هفته سعی می کند تا با خرگوش ماده جفت گیری کند. بعد از سه هفته اسپرم ها از بین می روند و از آنجایی که بیضه ای دیگر وجود ندارد اسپرم جدیدی هم تولید نمی شود و از این زمان به بعد است که می توان نر و ماده را کنار هم نگه داشت.

وقتی یک خرگوش ماده عقیم می شود ، تخمدانها ، اویداکت ها و رحم و اغلب اوقات هر دو شاخ رحمی خارج می شوند. خرگوشهای ماده رحمی دارند که از دو شاخ که در انتها به تخمدان منتهی می شود تشکیل شده و دارای دابل سرویکس (گردن رحم دو شاخه) برخلاف گربه ، سگ ، انسان و بسیاری موجودات دیگر هستند. شکاف در ناحیه ناف و رحم با احتیاط ایجاد می شود و جریان خون در رگهای خونرسان به رحم و تخمدانها با نخ بخیه مسدود می شود و ارگانهای تناسلی خارج می شوند.



بعد از عمل جراحی :



بعد از هر عمل جراحی مناسب است تا صاحب حیوان دو بار در روز محل عمل را از نظر تورم غیرطبیعی ، ترشحات یا بازشدن محل جراحی بررسی کند. اکثر خرگوشها یک روز بعد از عمل هم چیزی نمی خورند اما باید در طی دو تا سه روز بعد از عمل آرام آرام آنها را به جیره غذایی طبیعی بازگرداند. برخی از خرگوشها هم یک یا دو روز بعد از عمل مدفوع نرم ، خیلی کم و با شکل نامعمول دارند. اگر خرگوش بعد از عمل بی تابی کند ، بی حوصله باشد ، اشتها نداشته باشد ، حالتهایی از درد با حرکات خود بروز دهد باید از داروهای مناسب مسکن استفاده کرد. معمولاً بعد از عمل جراحی اخته یا عقیم کردن نیازی به استفاده از آنتی بیوتیک نیست مگر آنکه عوارضی بروز کرده باشد یا بیماری دیگری زمینه بروز یافته باشد.