در جستجوی شب‌های تاریک

دانش > نجوم - آلودگی نوری، یکی از بدترین انواع آلایندگی صنعتی است که پس از اختراع لامپ روشنایی توسط ادیسون، گریبانگیر شهرها و حومه‌های شهری شده است. از بین رفتن تاریکی شبانگاهان نه‌تنها بر زندگی انسان‌ها، که تمام موجودات زنده تاثیر منفی گذاشته است.
محمود حاج‌زمان: نورهای مصنوعی در شب می‌توانند هر چیزی را، از مطالعه ستارگان توسط اخترشناسان گرفته تا توانایی راه‌یابی حیوانات مهاجر مختل کند. تاثیرات نورهای مصنوعی بر حیات وحش، موضوع اصلی یکی از نشست‌های بیست‌وچهارمین همایش بین‌المللی زیست‌شناسی و حفاظت از منابع طبیعی بود که در تاریخ سوم تا هفتم جولای / دوازدهم تا شانزدهم تیر ماه در ادمونتون کانادا برگزار شد. اما بر خلاف روال معمول، هزینه‌های این نشست از سوی انجمن سلطنتی ستاره‌شناسی کانادا که متشکل از ستاره‌شناسان حرفه‌ای و آماتور است، تامین شده بود.
به گزارش نیچر، این نشست آخرین نمونه از همکاری رو به رشد بین ستاره‌شناسان و طرفداران حفاظت از منابع طبیعی است که می‌کوشند با روشنایی‌های غیر ضروری شبانگاهان مبارزه کنند. ستاره‌شناسان می‌خواهند آسمان شب را بهتر ببینند، در حالی‌که طرفداران حفاظت از منابع طبیعی می‌خواهند حیوانات را از تاثیرات گیج‌کننده و مخرب آسمانی که در تمام ساعات شبانه‌روز روشن است، در امان نگاه دارند.

مدت‌های زیادی است که دانشمندان پی برده‌اند نور موجود در آسمان شب، باعث سردرگمی پرندگان مهاجر می‌شود. برخی از این پرندگان با آسمان‌خراش‌های پر نور، فانوس‌های دریایی و سکوهای نفتی دریایی برخورد می‌کنند. از طرف دیگر درخشش نور شهرها که در افق به چشم می‌خورد، باعث گمراهی بسیاری دیگر از این پرندگان می‌شود.
این نورهای درخشان همچنین بچه لاک‌پشت‌های دریایی را که تازه سر از تخم در‌آورده‌اند، گمراه می‌کند. در حالت عادی، این جانوران تاریکی تپه‌های شنی ساحلی را ترک می‌کنند و به سمت مهتاب یا نور ستارگان که از سطح آب دریا منعکس می‌شود، رهسپار می‌شوند. اما در حضور نورهای مصنوعی درخشان، آن‌ها در جهت نادرست حرکت می‌کنند و در ساحل سرگردان می‌شوند.
به هم ریختن آهنگ زندگی
محققانی که نتایج کارهای خود را در نشست ادمونتون ارائه کردند، نمونه‌هایی از گونه‌های جانوری دیگر را مثال می‌زنند که به طرق مختلف تحت تاثیر این روشنایی قرار می‌گیرند. برخی از آنها مانند لاک‌پشت‌ها و پرندگان مهاجر از نظر بصری سردرگم می‌شوند، در حالی‌که در برخی دیگر از جانوران مانند موش‌های صحرایی، افزایش مصنوعی طول روز باعث به‌هم خوردن نظم زندگی شبانه‌روزی یا فصلی آن‌ها می‌شود که منجر به افزایش سطح هورمون‌های استرس در بدن آن‌ها می‌شود.
سخنرانان این نشست همچنین شواهدی ارائه کردند که نشان می‌داد سرعت رشد شفیره حلزون‌ها و قورباغه‌ها در نور طبیعی و مصنوعی متفاوت است. همچنین موش‌هایی که در باراندازهای سواحل روشن زندگی می‌کنند، مجبورند برای در امان ماندن از شر شکارچیان، منطقه زندگی خود را محدود کنند. سمندرها نیز میل چندانی برای ترک مخفی‌گاه خود در زیر درخشش نور مصنوعی ندارند. برخی از گونه‌های خفاش‌ها نیز در مناطق روشن پرواز نمی‌کنند که باعث افزایش زمان پرواز آنها برای تهیه غذا می‌شود.
البته تمام نورها نیز اثرات یکسانی ندارند. به عنوان مثال، ستاره‌شناسان و طرفداران حفاظت از منابع طبیعی به دقت محبوبیت روزافزون لامپ‌های ال.ای.دی را دنبال می‌کنند. لامپ‌های ال.ای.دی نسبت به سایر گزینه‌ها مصرف انرژی کمتری دارند و از این نظر دارای منافع زیست‌محیطی هستند. اما نور لامپ‌های ال.ای.دی که تمام طول‌موج‌ها را شامل می‌شود، نسبت به لامپ‌های سنتی بیشتر به نور خورشید شباهت دارد و بنابراین، مشکلات بیشتری برای بسیاری از گونه‌های جانوری ایجاد می‌کنند.
مهتاب همیشگی
تراویس لانگ‌کور، رئیس گروه زمین‌های بایر شهری واقع در لس‌آنجلس و سازمان‌دهنده نشست ادمونتون می‌گوید: «شما درباره یک تغییر جهانی صحبت می‌کنید، یکی از واضح‌ترین تغییرات صد سال اخیر روشنایی شب‌ها است. این کار بشر مثل این است که هلال ماه را به یک ماه بدر دائمی، یا حتی چیزی بیش از آن تبدیل کنیم.»

لانگ‌کور همچنین با انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، واقع در شهر توسکان آریزونا، جهت اشاعه سیاست‌های حفاظتی گروه در شهرها، پارک‌ها و سایر مناطق همکاری می‌کند. به گفته سخنگوی این انجمن، جوانا دوفیک، هزینه‌های این انجمن از سوی دو نفر از ستاره‌شناسان آریزونا تامین می‌شود. این انجمن در ابتدا تنها ستاره‌شناسان را به عنوان عضو قبول می‌کرد، اما در دهه اخیر درهای این انجمن به روی طرفداران حفاظت از منابع طبیعی نیز باز شده است.
دوفیک درباره عضویت طرفداران حفاظت از منابع طبیعی می‌گوید: «این کار به هدف ما کمک می‌کند. در گذشته ما با افرادی روبه‌رو می‌شدیم که می‌گفتند ما که ستاره‌شناس نیستیم، پس اینکه شما نتوانید ستارگان را ببینید برای ما چه اهمیتی دارد؟»
دوفیک بر صرفه‌جویی انرژی لامپ‌های هوشمند تاکید می‌کند و می‌گوید که میزان نور کمتر در نواحی شهری می‌تواند واقعا ایمن‌تر باشد. وی می‌گوید: «با استفاده از حفاظ لامپ، شما می‌توانید درخشندگی زیان‌بار افق را برای عابران و اتومبیل‌ها حذف کنید. این کار پاداش اضافه‌ای نیز دارد: شما می‌توانید آسمان شب را به خوبی ببینید.»
سازمان دیگری به نام ابتکار استارلایت که در لاپالمای جزایر قناری مستقر است، در اعلامیه خود که در سال 2007 / 1386 منتشر شد، تاکید کرده است: «یک آسمان شب پاک و ناآلوده که امکان تامل و لذت بردن از آسمان را فراهم می‌کند، باید به مانند تمام حقوق زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی، به عنوان یک حق لاینفک بشریت در نظر گرفته شود. چنین آسمانی تاثیر مهمی بر پیشرفت تمام بشریت و همچنین حفاظت از تنوع زیستی زمین دارد.»
لانگ‌کور که خود در شهر پر از نور لس‌آنجلس زندگی می‌کند، مجبور است منتظر اتفاقات خاصی مانند مهمانی رصدخانه‌ها باشد تا بتواند یک دل سیر به آسمان نگاه کند. اما به مانند مردم سراسر دنیا، وی نیز لذت چندین ساعت خیره شدن به آسمان شب و ستارگان آن را داشته است. وی می‌گوید: «من در ایالت مین (ایالتی در شمال شرقی ایالت متحده) بزرگ شده‌ام. من می‌توانستم به حیاط پشتی خانه خود بروم و روی چمن‌ها دراز بکشم و از لذت این تجربه جهانی بشر برخوردار شوم.»