دوشنبه 14 تير مصادف با 23 رجب سالروز درگذشت فارابي دانشمند بزرگ ايراني معروف به معلم ثاني است.

به گزارش روز يکشنبه ايرنا، "ابونصر محمد بن محمدابن اوزلغ ابن طرخان" ملقب به فارابي، در حدود سال 257 هجري قمري/ 870 ميلادي در دهکده‌ي "وسيج" از ناحيه‌ي پاراب (فاراب) در فرارود (شهر اُترار کنوني در جنوب قزاقستان) يا پارياب (فارياب) خراسان در افغانستان کنوني به دنيا آمد.
فارابي که از بزرگترين فيلسوفان ايراني شرقي سده سوم و چهارم هجري است در سال 338هجري قمري/950ميلادي در سن هشتاد سالگي در دمشق وفات يافت.
اهميت او بيشتر به علت شرح هايي است که بر آثار ارسطو نگاشته و به سبب همين مشروحات او را معلم ثاني خوانده‌اند و در مقام بعد از ارسطو قرار داده‌اند.
وي آثاري نظير "الجمع بين الرايين"، "اغراض ما بعدالطبيعه ارسطو"، "فصول الحکم"و "احصاءالعلوم" را از خود به يادگار نهاده‌است.
در قرون وسطي آثاري چند از او تحت نام Alpharabius, Alfarabi, El Farati, Avenassar به زبان لاتين برگردانده شده اند.
پدر و مادر فارابي از تبار ايراني بودند. در جواني براي تحصيل به بغداد رفت و نزد "متي بن يونس" به فراگرفتن منطق و فلسفه پرداخت.
سپس به حرّان سفر کرد و به شاگردي "يوحنا بن حيلان" درآمد. از آغاز کار، هوش سرشار و علم آموزي وي سبب شد که همه موضوعاتي را که تدريس مي‌شد، به خوبي فرا گيرد.
به زودي نام او به عنوان فيلسوف و دانشمند شهرت يافت و چون به بغداد بازگشت، گروهي از شاگردان، گرد او جمع شدند که "يحيي بن عدي" فيلسوف مسيحي يکي از آنان بود.
در سال 330 هجري قمري/941 ميلادي به دمشق رفت و به "سيف الدوله حمداني" حاکم حلب پيوست و در زمره علماي دربار او درآمد. فارابي در سال 338هجري قمري/950ميلادي در سن هشتاد سالگي در دمشق وفات يافت.
مورخان اسلامي معتقدند که فارابي فردي زهد پيشه و عزلت‌گزين و اهل تامل بود. اعراض او از امور دنيوي به حدي بود که با آن که "سيف الدوله" برايش از بيت‌المال حقوق بسيار تعيين کرده بود، به چهار درهم در روز قناعت مي‌ورزيد.
فارابي در انواع علوم بي همتا بود. چنانکه درباره هر علمي از علوم زمان خويش کتاب نوشت و از کتاب‌هاي وي معلوم مي‌شود که در علوم زبان ، رياضيات ، کيميا ، هيات ، علوم نظامي ، موسيقي ، طبيعيات ، الهيات ، علوم مدني و فقه و منطق داراي مهارت بسيار بوده‌است.
درست است که "کندي" نخستين فيلسوف اسلامي است که راه را براي افراد پس از خود گشود؛ اما او نتوانست مکتب فلسفي تأسيس کرده و ميان مسائلي که مورد بحث قرار داده‌است، وحدتي ايجاد کند. در صورتي که فارابي توانست يک مکتب کامل را بنيان نهد.
"ابن سينا" او را استاد خود مي‌شمرد و "ابن رشد" و ديگر حکماي اسلام و عرب، برايش احترام بالايي قائل بودند.
در سنت فلسفه اسلامي، فارابي را بعد از ارسطو که ملقب به "معلم اول" بود، "معلم ثاني" لقب داده‌اند.
** فلسفه فارابي
از عصر فارابي تا عصر سبزواري، يعني از قرن نهم تا نوزدهم ميلادي، مبحث خلق جهان و حدوث و قدم عالم مهم ترين بحث تفکر اسلامي بود.
فارابي به پيروي از ارسطو معتقد بود که جهان "قديم" است. اما براي آنکه از چهارچوب تعليمات قرآني خارج نشود، سعي کرد بين عقيده ارسطو و مسئله خلق جهان در قرآن راهي بيابد.
به همين سبب سعي مي‌کرد موضوع "فيضان" و "تجلي" را با روش عقلي توضيح دهد. او عقل و انواع آن را ابداع خداوند مي‌داند. اما اظهار مي‌دارد که اين ابداع در زمان اتفاق نيفتاده است. او معتقد است که "عقل فعال" ارسطو همان وحي قرآني است.
فلسفه فارابي آميزه‌اي است از حکمت ارسطويي و نوافلاطوني که رنگ اسلامي و به خصوص شيعي اثني‌عشري به خود گرفته‌است.
او در منطق و طبيعيات، ارسطويي است و در اخلاق و سياست، افلاطوني و در مابعدالطبيعه به مکتب فلوطيني گرايش دارد.
**آثار فارابي
آثار فارابي از اين قرار است:
?) "ما ينبغي ان تعلم قبل الفلسفه" (آنچه شايسته‌است قبل از فلسفه فرا بگيري): در اين کتاب، فارابي منطق، هندسه، اخلاق نيکو و کناره‌گيري از شهوات را پيش نياز پرداختن به فلسفه ذکر مي‌کند و درباره هر يک مطالبي بيان مي‌نمايد.
?) "السياسه المدنيه" (سياست شهري): اين کتاب درباره اقتصاد سياسي است.
?) "الجمع بين رأي الحکيمين افلاطون الالهي و ارسطو طاليس" (جمع بين آراء دوحکيم بزرگ، افلاطون الهي و ارسطو): فارابي در اين کتاب مي‌کوشد بين نظريات افلاطون و ارسطو هماهنگي برقرار سازد.
?) "رساله في ماهيه العقل" (رساله‌اي درباره ماهيت و چيستي عقل): در اين رساله اقسام عقول را تعريف و مراتب آن‌ها را بيان مي‌کند.
?) تحصيل السعاده (به دست آوردن سعادت): در اخلاق و فلسفه نظري.
?) "اجوبه عن مسائل فلسفيه" (پاسخ‌هايي به مسائل فلسفي): پاسخ‌هايي است به برخي پرسش‌ها و مسائل فلسفي.
?) "رساله في اثبات المفارقات" (رساله‌اي در اثبات وجود موجودات غير مادي): در اين رساله، فارابي درباره موجودات غير مادي بحث مي‌کند.
?) "اغراض ارسطو طاليس في کتاب مابعد الطبيعه" (مقاصد ارسطو در کتاب متافيزيک): اين کتاب يکي از مهم‌ترين کتابهاي فارابي است که مورد استفاده ابن سينا هم قرار گرفت.
?) "رساله في السياسه" (رساله‌اي در سياست): فارابي درباره سياست صحبت مي‌کند.
??) "فصول الحکم" (جداکننده‌هاي حکمت): اين کتاب در مورد حکمت الهي و شامل ?? بحث در اين زمينه و مباحث نفس مي‌باشد.