در چند دهۀ اخیر تبلیغات بیرویه در مورد فواید مصرف روزانۀ لبنیات باعث شده است که لبنیات در غذای روزانۀ بیشتر مردم دنیا سهم بزرگی داشته باشد حال آنکه پیشگامان علم تغذیه بر این باورند که انسان نهتنها به شیر موجودات دیگر احتیاج ندارد، بلکه مصرف آن و مخصوصاً مصرف زیاد آن برای سلامتی بسیار مضر است.
شیر، چه طبیعی و چه صنعتی، دارای ۵۹ هرمون فعال، مقدار زیادی مواد آلرژیزا، چربی و کلسترول است. مقدار این مواد مضر در سایر مواد لبنی به مراتب بیشتر است. به عنوان مثال، برای تولید یک کیلوگرم پنیرسفت ۱۰ کیلوگرم شیر مصرف میشود بنابراین، ۱۰ برابر آنچه در یک کیلوگرم شیر وجود دارد در یک کیلوگرم پنیرسفت وجود دارد.
به همین ترتیب، هر گرم بستنی ۱۲ برابر و هر گرم کره ۲۱ برابر آنچه در یک گرم شیر موجود است را در خود دارد.
آیا مصرف بالای لبنیات از پوکی و شکنندگی استخوان جلوگیری میکند؟
شیر دارای مقادیر قابل توجه کلسیم است (۳ برابر شیر انسان) ولی این کلسیم به دو دلیل نمیتواند از پوکی و شکنندگی استخوان جلوگیری کند:
۱- برای آنکه کلسیم به خوبی جذب بدن شود، بایستی با مقدار مساوی منیزیم همراه باشد و مقدار منیزیم موجود در شیر بسیار ناچیز است پس مقدار بسیار کمی از کلسیم موجود در شیر قابل جذب شدن در بدن است. به عبارت دقیقتر، تنها ۱۱ درصد کلسیم موجود در شیر جذب بدن میشود. سبزیجات با برگهای سبز، حاوی مقادیر کافی کلسیم و منیزیم هستند.
۲- پروتئین موجود در لبنیات (کاسئین)، باعث دفع کلسیم از بدن میشود. کاسئین، نوعی پروتئین است که در شیر انسان وجود ندارد.
مطالعات نشان دادهاند، میزان پوکی استخوان در کشورهایی که مصرف لبنیات و گوشت در آنها بیشتر است، بیشتر از سایر کشورهاست. سازمان سلامت جهانی به مردم توصیه میکند برای جلوگیری از پوکی و عوارض استخوان، به جای لبنیات از سبزیجات با برگهای سبز مثل براکلی و کلم (که دارای مقادیر مساوی کلسیم و منیزیم هستند) استفاده کنند و از انجام ورزشهای وزنی (تقریباً همۀ ورزشها به جز شنا) دریغ نکنند.
از طرف دیگر، کمبود ویتامین د میتواند باعث پوکی استخوان شود و باید به آن توجه شود. یکی دیگر از موادی که میتواند به جذب کلسیم در بدن کمک کند، ویتامین سی است. مصرف میزان کافی ویتامن سی که در سبزیجات و مخصوصاً مرکّبات به فراوانی وجود دارد، هم جذب کلسیم و هم جذب آهن را افزایش میدهد.
لبنیات عامل سرطانزا و چاق کننده
یکی از ۵۹ هرمون موجود در شیر، نوعی هرمون رشد موسوم به IPG-۱ است. این هرمون که در انسان و گاوها مشترک است، یک هرمون کاملاً طبیعی است که باعث رشد سریع نوزادان و گوسالهها میشود.
در حالی که جمعیت عظیمی از دنیا زیر چاقی و عوارض ناشی از آن کمر خم کردهاند، باید از خود بپرسیم آیا باز هم باید رشد کنیم؟! بد نیست بدانیم که هرمون IPG-۱ به عنوان یکی از عوامل تسریع کنندۀ انواع سرطان مخضوصاً سرطان سینه، سرطان پروستات و سرطان رودۀ بزرگ شناخته شده است.
لبنیات منبع اسیدهای چرب اشباع شده یا کلسترول
اگر قرار باشد همۀ کلسیم مورد نیاز روزانۀ خود را از شیر به دست آوریم، باید در روز ۳ لیوان شیر بخوریم. میزان کلسترول موجود در ۳ لیوان شیر با میزان کلسترول موجود در یک همبرگر بزرگ با یک ظرف چیپس یکسان است. آیا پزشکی را میشناسید که مصرف روزانۀ یک همبرگر بزرگ با یک ظرف چیپس را توصیه کند؟
لبنیات عامل آلرژیزا
شیر از ترکیبات ذیل تشکیل میشود:
۸۷.۳در صد آب
۳.۹درصد چربی شیر
۸.۸درصد چربیهای دیگر
۳.۲۵درصد پروتئین
۴.۶درصد لاکتوز
۰.۶۵درصد مواد مدنی
۰.۱۸درصد آنزیمها، ویتامینها، اسیدها و گازها
۷۵درصد پروتئین موجود در شیر مادهای به نام کاسئین است. کاسئین، در واقع، یک چسب قوی است که در ساخت پلاستیک، مبلمان و ... مورد استفاده قرار میگیرد. این ماده در تولید هزاران مادۀ غذایی پردازش شده (سوسیس، کالباس و...) نیز به عنوان مادۀ چسبنده کاربرد دارد.
کاسئین یک مادۀ آلرژی زاست... یک هیستامین که باعث ترشّح مواد مخاطی میشود.
علاوه بر این، شیر هر یک از ۴۷۰۰ گونۀ پستانداران برای نوزادان همان گونه مناسب است. شیر گاو، حاوی موادی برای تقویت سیستم ایمنی گوساله است. به دلیل متفاوت بودن سیستم دفاعی بدن انسان و گاو، این مواد به عوامل آلرژیزا در بدن انسان تبدیل میشوند.
لبنیات یکی از عوامل دیابت
یکی از پروتئینهای موجود در شیر به نام لاکت آلبومین (lactalbumin) به عنوان یکی ازعوامل اصلی دیابت شناخته شده است و به همین دلیل توصیه میشود از دادن شیر گاو به نوزادان خودداری شود.
لبنیات و بیماری کرون (Crohn’s disease)
برخی از گاوهای پرورشی مبتلا به نوعی بیماری گاوی به نام جانز(Johne’s) هستند. گاوهای مبتلا به این بیماری مرتب اسهال دارند و مدفوع آنها شامل مقادیر بسیار بالای باکتری است. مقداری از این باکتریها نیز همراه شیر دفع میشوند و با پاستوریزه کردن از بین نمیروند. نتیجۀ نوشیدن چنین شیری ابتلا به بیماری کرون است.
بیماری کرون یک بیماری مزمن است که میتواند در بیماران مختلف علائم مختلف ایجاد کند. این بیماری میتواند قسمتهای مختلف دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد. از عوارض شایع این بیماری، درد شکم، اسهال (گاهی خونی)، یبوست و از دست دادن وزن است و حتی میتواند باعث به وجود آمدن بیماریهای غیر گوارشی مانند تحریک پوستی، ورم مفاصل و التهاب چشم شود.
لازم به تذکر است تنها در فنلاند و برخی از کشورهای اروپایی، گاوهای مبتلا به بیماری جانز کاملاً از چرخۀ تولید شیر خارج میشوند ولی در سایر کشورها کسی این مسئله را جدی نمیگیرد!
شیر، غذای آلوده
در بیشتر مواقع، شیر شامل مقداری علفکش، آفتکش، دیوکسین (تا ۲۰۰ برابر مقدار مجاز)، خون، چرک، مدفوع، باکتری و ویروسهاست. در واقع، شیر گاو میتواند رد پای همۀ چیزهایی که گاو خورده است را داشته باشد.
شیر راه را برای مواد سمی به اندامهای بدن باز میکند
ملکولهای بزرگ چربی موجود در شیر نمیتوانند از راه دیوارههای روده جذب خون شوند، به همین دلیل به ملکولهای کوچکتر شکسته شده و در جریان خون قرار میگیرند. به این ترتیب، راه برای ورود مواد سمی (مثل دیوکسین و سرب) بهاندامهایی که در سایر موارد، به خوبی محافظت میشوند باز میشود.
عدم قابلیت هضم لاکتوز
۵۰تا ۹۵ درصد مردم در مناطق مختلف دنیا به جز مردم اسکاندیناوی و برخی از اقوام اروپایی قادر به هضم لاکتوز موجود در شیر نمیباشند.
عدم قابلیت هضم لاکتوز در بسیاری به شکل دل درد، نفخ شکم، ناراحتیهای گوارشی و ... بروز میکند.
بد نیست از خود بپرسیم:
اگر شیر غذایی مناسب برای انسان است، چرا ۵۰ تا ۹۵ درصد مردم دنیا قابل به هضم آن نیستند یا با خوردن آن دچار این همه عارضه میشوند؟
باکتریهای موجود در شیر
شیر حاوی مقدار زیادی باکتری است و تعداد این باکتریها به ازاء هر ۲۰ دقیقه قرار گرفتن شیر در اتاق، ۲ برابر میشوند. به همین دلیل است که شیر به این سرعت فاسد میشود.
لبنیات، منبع چرک
تعداد مجاز سلولهای بدنی (موسوم به چرک) در یک سانتیمتر مکعب شیرصنعتی ۷۵۰۰۰۰ و تعداد مجاز باکتریهای زنده ۲۰۰۰۰ است. در حالی که اغلب این مقادیر کمتر از حد مجاز هستند، به راحتی ممکن است این مقدار از حد مجاز تجاوز کند و با این حال، شیر یا محصول لبنی بر سر میز غذا سبز شود.
لبنیات، عامل تضعیف کنندۀ معده، لوزالمعده، کیسۀ صفری و روده
کاسئین (پروتئین موجود در شیر و مواد لبنی) نمیتواند به آسانی جذب خون شود و به صورت هضم نشده در بالای روده انباشته شده، سخت میشود، مواد سمی تولید میکند و باعث تضعیف معده، لوزالمعده، صفری و روده میشود.
تأثیر منفی لبنیات بر روی غدد
محصولات لبنی بر همۀ اندامها تأثیر میگذارند ولی از آنجا که محصول غدد پستانی هستند، تأثیر آن بر غدد انسان و اندامهای مرتبط، مخصوصاً اندامهای تناسلی بسیار بیشتر است. این غدد و اندامها عبارتند از: سینهها، رحم، تخمدان، پروستات، تیروئید، حفرۀ بینی، غدۀ هیپوفیز، صدف گوش و ناحیۀ مخی احاطه کنندۀ میان مغز.
تأثیرات منفی آن با انباشته شدن مواد مخاطی و چربی شروع میشود و منجر به ایجاد کیستها، تومورها و نهایتاً سرطان میشود. مصرف لبنیات در کنار عوامل دیگر میتواند خطر این بیماریها را افزایش دهد:
- کیستها وتومورها و نهایتاً سرطان سینه
- ترشحات واژن
- کیستهای رحم و تخمدانها
- سرطان رحم و تخمدانها
- کیست در پروستات
- ناباروری
تأثیر منفی لبنیات بر ریهها
تجمع چربی و مخاط در کیسههای هوا میتواند مشکلات تنفسی ایجاد کند. در صورت مصرف توأم دخانیات و لبنیات، لبنیات میتواند مواد قیری و سایر مواد موجود در تنباکو را در ریهها حبس کند و منجر به سرطان ریه شود.
لبنیات، عامل آلرژی زکاممانند و مشکلات شنوایی
بسیاری از افرادی که لبنیات میخورند دارای مخاط انباشته شده در حفرههای بینی و گوش میانه هستند که باعث ایجاد آلرژی زکاممانند و مشکلات شنوایی میشود.
لبنیات، عامل ایجاد سنگ کلیه و کیسه صفری
رسوبات چرب شیر در کلیهها و کیسه صفری باعث پیدایش سنگ در این اندامها میشود.
لبنیات و کندذهنی
از آنجا که بدن برای رساندن هموگلوبین به سلولهای احاطه شده با مخاط (مخاط ایجاد شده توسط لبنیات) به اکسیژن بیشتری احتیاج دارد، مصرف درازمدت لبنیات باعث مشکل در تفکر و کند شدن واکنشهای مغز میشود.
رابطۀ لبنیات با دیابت نوع ۱ و MS
تحقیقات در سالهای اخیر نشان دادند، مصرف شیر و لبنیات خطر ابتلا به بیماریهای دیابت نوع ۱ و MS را در افرادی که به طور ژنتیکی مستعد این بیماریها هستند به شدت افزایش میدهد.
تحقیقات مشخص کردند، اقوامی که لبنیات در برنامۀ غذایی آنها جایی ندارد (اسکیموها، سرخپوستان شمال و جنوب آمریکا، بانتوها (ساکن در شرق آفریقا) و برخی اقوام آسیایی که از خوردن لبنیات پرهیز میکنند) به ندرت دچار بیماری MS میشوند. تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارند.
سایر بیماریها و مشکلات ناشی از مصرف شیر
گرفتگی عضلانی، اسهال، آلرژیهای مختلف، کمخونی در نوزادان و کودکان، حملۀ قلبی، رفتار تهاجمی و غیر مدنی، ورم مفاصل، از دست رفتن اثربخشی آنتیبیوتیکها در بدن، چاقی از سایر اثرات لبنیات در تغذیۀ روزمرۀ ما هستند.
اگر لبنیات برای سلامتی ضرر دارد، چرا این همه در مورد فواید آن تبلیغ میشود؟
جواب این سوال تنها در یک کلمه خلاصه میشود: درآمد!
صنعت شیر و فرآوردههای لبنی در دنیا صنعت بسیار سودآوری است. فروش سالیانۀ شیر و محصولات لبنی در برخی کشورها به چند میلیارد دلار میرسد مثلاً تنها در آمریکا میزان فروش سالیانۀ شیر ۱۱ میلیارد دلار و میزان فروش سالیانۀ پنیر در این کشور۱۶ میلیارد دلار است. صاحبان صنعت لبنیات هر سال چندین میلیون دلار را به خرجهای تبلیغاتی، از جمله دادن باج به مراکز تحقیقاتی وابسته اختصاص میدهند تا در باب مدح شیر و فرآوردههای لبنی داستانسرایی کنند، داستانهایی که توسط صدها و هزاران متخصص مسئول و مستقل بیپایه تلقی میشوند. مثلاً در سال ۲۰۰۳، تولید کنندگان لبنیات در آمریکا (۸۰.۰۰۰ شرکت) ۱۶۵.۷ میلیون دلار را به پروژهای به نام UMP اختصاص دادند که هدف آن جلب اعتماد مشتریان نسبت به محصولات لبنی وضروری جلوه دادن لبنیات در برنامۀ غذایی روزانه بود (و هست). از نقاط اوج این پروژه، ایدۀ عرضۀ شیر با طعمهای مختلف برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال در مدارس بود که باعث شد مصرف لبنیات در آمریکا ۳۵ درصد رشد کند. در حالی که بیش از نصف مردم آمریکا از چاقی رنج میبرند و در حالی که تحقیقات بسیاری در خود آمریکا گوشت و لبنیات را به عنوان مهمترین عوامل چاقی فراگیر در دنیا تشخیص دادهاند، متخصصان وابسته به این پروژه اعلام کردند که مصرف روزانۀ شیر از چاقی جلوگیری میکند!!! نتیجهای که با خشم و مقاومت بسیاری از متخصصان تغذیه و صدها مقالۀ اعتراضآمیز روبرو شد.
در سایر کشورها نیز وضعیت به همین منوال است.
شیر و آلودگی محیط زیست
یک گاو به طور طبیعی از علف تغذیه میکند و میتواند روزانه ۰.۵ تا ۲ کیلوگرم شیر تولید کند. در صنایع لبنی، با اصلاح نژاد و مصرف غلات به جای علف، مقدار شیر تولیدی را ۱۰ برابر افزایش میدهند (تا ۲۳ کیلوگرم در روز).
برای تولید این مقدار شیر، هر گاو شیرده روزانه حدود۱۶۰ کیلوگرم غلات و ۱۴۰ کیلوگرم آب میخورد وحدود ۱۳۵ کیلوگرم ادرار و مدفوع تولید میکند. به این ترتیب، هر سال میلیاردها کیلوگرم آلودگی وارد آب دریاها و رودخانهها میشود بیآنکه در این مورد تدبیری اندیشیده شود.