طرفدارن محیط زیست برای جلوگیری از انقراض حیوانات و گیاهان کمیاب، به اجلاس رهبران 185 کشور جهان در ناگویای ژاپن چشم امید دوخته اند.
سازمان ملل در گزارشی اعلام کرد که هیچ کدام از اهداف مقرر برای حفظ تنوع زیستی در دهه نخست هزاره سوم به دست نیامده است. این سازمان تأکید می کند که باید به اقدامی قاطع و عاجل دست زد، و گرنه زمین ششمین انقراض بزرگ گونه ها را تجربه خواهد کرد.
گزارش سازمان ملل متحد در مورد وضعیت تنوع زیستی جهان که با عنوان «دورنمای تنوع زیستی جهانی» منتشر شده است نشان می دهد که جهان از رسیدن به هدف خود یعنی کاهش چشمگیر روند نابودی تنوع زیستی در سال 2010 باز مانده است.
بر اساس این گزارش، نظام های طبیعی که از اقتصاد، زندگی و معیشت در سراسر کره زمین پشتیبانی می کنند، در خطر سریع از هم پاشیدگی و اضمحلال قرار دارند، مگر اینکه اقدامی سریع، بنیادی و خلاقانه در مسیر حفظ و نگهداری و استفاده تاب آوردنی از تنوع زندگی روی زمین رخ دهد.
به گزارش مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران (unic)، پیش بینی این آینده نامطلوب، نتیجه ارزیابی جدید وضعیت موجود تنوع زیستی، دلالت آن بر افت مستمر بهزیستی انسان است.
سومین ویرایش دورنمای تنوع زیستی داده های کلیدی برای مباحث رهبران جهان وسران کشورها در بخش ویژه عالی رتبگان در مجمع عمومی سازمان ملل در 22 سپتامبر خواهد بود. نتایج آن همچنین در مرکزیت مذاکرات دولت های جهان در اجلاس تنوع زیستی ناگویا در ماه اکتبر قرار خواهد داشت.
این گزارش نسبت به هدر رفتن هرچه بیشتر تنوع زیستی هشدار می دهد. در صورت کاهش جدی، بسیاری از خدمات اساسی به جوامع بشری، به سراشیبی سقوط خواهد رسید. در آن شرایط اکوسیستم ها به حالت دیگری تبدیل خواهند شد که وضعیت تولیدی آنها کمتراز آن است که بتوان آن را ترمیم کرد.
در عین حال در این گزارش آمده است چنین پیامدهایی قابل توقف هستند، به شرط آنکه اقدام موثر و هماهنگی برای کاهش فشارهای چند وجهی اعمال شده بر تنوع زیستی انجام شود.
به عنوان مثال برای کاهش آلودگی هایی که منشا زمینی دارند، اقدام عاجل نیاز است. همچنین باید از عملکرد مخرب صید ماهی ها جلوگیری شود، زیرا صخره های مرجانی را تضعیف کرده و موجب آسیب پذیرتر شدن آن ها نسبت به اثرات تغییرات اقلیمی و اسیدی شدن اقیانوس ها می شود.
این سند خاطر نشان می کند، چالش های مرتبط با هدر رفتن تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی باید به وسیله سیاست گزاران با اولویت های برابر و هماهنگی نزدیک و به شرط دوری کردن از اثرات شدید هر یک از آن ها حل شوند.
حفاظت از تنوع زیستی و زیست بوم می تواند کمک به بازسازی کربن بیشتر در خارج اتمسفر و کاهش تولید گازهای گلخانه ای کند. همچنین اگر زیست بوم ها عکس العمل بیشتری در برابر کاهش سایر فشارها نشان دهند، مردم بهتر می توانند با تغییرات آب و هوایی اجتناب ناپذیر، خود را سازگار کنند.
این گزارش تاکید می کند خط مشی جدید امکان پذیر برای کاهش هدر رفتن تنوع زیستی، درس گرفتن از ناکامی ها در رسیدن به اهداف سال 2010 است که شامل حل علل اصلی یا محرک غیرمستقیم هدر رفتن تنوع زیستی مانند الگوهای مصرف، اثرات تجارت افزون و تغییرات جمعیتی است. خاتمه دادن به یارانه های مضر می تواند گام مهمی در این راستا باشد.
سومین ویرایش دورنمای تنوع زیستی جهانی نتیجه می گیرد دیگر نمی توانیم شاهد ادامه از بین رفتن تنوع زیستی به عنوان مسئله ای جدا از ملاحظات جامعه باشیم. زمانی درک هدف هایی مانند مبارزه با فقر و بهبود سلامت، ثروت و امنیت نسل های حال و آینده محقق خواهد شد که نهایتا اولویتی که شایسته آن است برای تنوع زیستی قائل شویم.
در این گزارش آمده با بخشی از پولی که دولت های جهان برای جلوگیری از بحران اقتصادی در سال 2008 و 2009 در نظر گرفتند می توان با جدیت بیشتر و به گونه ای اساسی جلوی از بین رفتن نظام حمایتی حیات کره زمین را گرفت.
21 هدف ناکام
شاید کمتر گزارشی می توانست مانند این گزارش در تشریح وضعیت زیست بوم های جهان گویا باشد.
گزارش سازمان ملل متحد که وضعیت تنوع زیستی جهان را بازبینی کرده گزارشی 100 صفحه ای است که شامل حدود 500 مقاله و 120 گزارش دولتی، آمارهای به روز شده و نمودارهای درخور توجه می شود.
گزارش «دورنمای تنوع زیستی جهانی» نشان می دهد که سازمان ملل به هیچ کدام از 21 هدفی که 8 سال پیش برای حفاظت هر چه بهتر از گونه های زیستی جهان مقرر کرد دست نیافته است.بدین ترتیب امروز نیز همان گونه های جانوری که 8 سال پیش در معرض خطر قرار داشتند، همچنان در معرض خطرند و زیست گاه های طبیعی همانند گذشته کاهش می یابند، بویژه تالاب ها، مناطق مردابی و صخره های مرجانی.
بازگشت به 65 میلیون سال پیش
توماس لاو جوی، مشاور ارشد تنوع زیستی سازمان ملل متحد، می گوید: «آنچه که امروز شاهد آن هستیم ، نشانه هایی است از ششمین انقراض بزرگ در تاریخ زمین».
پنجمین انقراض بزرگ در تاریخ زمین 65 میلیون سال پیش با از بین رفتن دایناسورها و بسیاری گونه های دیگر رخ داد.
لاو جوی معتقد است که پیامدهای مسیر فعلی جهان «فاجعه بار» خواهد بود. کارشناسان همچنین نسبت به «پیامدهای ناگهانی» هشدار داده اند. پاول لیدلی، از دانشگاه پاریس جنوبی، معتقد است که «انقراض های تدریجی فعلی به زیان هایی با ابعاد خانمان برانداز» خواهد انجامید. به عقیده ی او، این پیامدها غیر قابل پیش بینی است و همین مسئله وخامت اوضاع را نشان می دهد.
برآوردهای بیولوژیست ها حاکی از آن است که بقای جنگل های استوایی (بارانی) آمازون تحت تأثیر مجموعه عوامل جنگل زدایی، آتش زدن علفزارها و تغییرات آب و هوایی است. در حالی که به گفته ی لیدلی، هر کدام از این عوامل به تنهایی کافی است تا این سیستم را به سقوط کامل بکشاند.
ضرورت افزایش و تنوع مالیات کربن
گزارش سازمان ملل تأکید می کند که با وجود این «ما امروز با انتخاب های بیشتری نسبت به چند سال پیش روبرو هستیم» اما پیامدهای نابودی تنوع زیستی، همچنان اجتناب پذیر است.
توماس لاوجوی، از نویسندگان این گزارش، می گوید، برای مثال می توان از انواع مالیات بر آلاینده های کربنی نام برد. اگر این مالیات ها تنها محدود به منابع تأمین کننده ی انرژی شوند، نابودی جنگل ها همچنان ادامه خواهد داشت. جنگل ها کماکان نابود می شوند تا زمین های آن زیر کشت موادی بروند که می شود از آنها سوخت زیستی (بیودیزل) تهیه کرد. تنها در صورتی می توان جلوی این روند را گرفت که کشت گیاه برای تهیه بیودیزل نیز شامل مالیات شود.
لاوجوی بر لزوم تغییری جدی در سیاست زیست محیطی تأکید می کند و می گوید ، حفظ و بقای طبیعت باید در صدر اهداف پیمان های زیست محیطی قرار بگیرد. لاوجوی یادآور می شود که تعیین مرز حداکثر 2 درجه افزایش حرارت که در نشست کپنهاگ بر آن تأکید شد صحیح نیست و در صورتی که دمای کره ی زمین 2 درجه افزایش یابد صخره های مرجانی از بین خواهند رفت.
قرار است که گزارش «دورنمای تنوع زیستی جهانی» در ماه اکتبر در «نشست تنوع زیستی ناگویا» مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.
آخیم اشتاینر، رئیس برنامه ی محیط زیست سازمان ملل، معتقد است، باید در کنار شورای آب و هوایی جهانی، شورای تنوع زیستی جهانی را نیز تأسیس کرد. او می گوید، این اقدام موجب می شود که در سیاست گذاری ها ملاحظات حفظ تنوع زیستی در نظر گرفته شود. به باور او، این اقدام بسیار مهم است، چون در این صورت سیاستمداران دیگر نمی توانند بگویند، معذرت می خواهیم، ما با علم سر و کار نداریم، علم برای ما بیش از اندازه پیچیده است
ناگویا فراتر از کپنهاک
در سال 1992، بزرگ ترین نشست رهبران جهان در زمینه محیط زیست در کنفرانس سازمان ملل در ریودوژانیرو با نام اجلاس زمین تشکیل شد. در این کنفرانس تعدادی موافقتنامه بین المللی و از جمله دو موافقتنامه الزام آور به نام معاهده تغییرات آب و هوایی و معاهده تنوع زیستی امضاء شد. معاهده تنوع زیستی نخستین موافقتنامه جهانی در زمینه حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی به شمار می آید.
بیش از 150 کشور سند معاهده تنوع زیستی را در ریودوژانیرو امضا کردند و از آن زمان تا کنون سند مذکور توسط 187 کشور امضا شده است. جمهوری اسلامی ایران براساس قانون الحاق مورخ 6/3/1375 مجلس شورای اسلامی به عضویت این کنوانسیون در آمده و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مرجع فنی ذی صلاح، پیگیری امور مربوطه را به عهده دارد.
هر چند در 14 سالی که از پیوستن ایران به معاهده تنوع زیستی می گذرد، با این حال در همین زمان کوتاه، وضعیت برخی گونه های زیستی کمیاب در ایران، به وضعیت بحران رسیده است که مهم ترین آنها، یوزپلنگ ایرانی است. ویلاسازان و تاجرانی که به جنگل ها حمله می کنند، کارخانه های بزرگ و آلاینده دولتی بویژه پالایشگاه ها، سوخت های کربنی، صید بی رویه، زاد و ولد فراتر تر از ظرفیت طبیعت،صدور مجوزهای بی ضابطه برای شکار و ماهیگیری، افزایش تقاضا برای آب و غذا از طریق تشویق زاد و ولد، ترویج مجصولات تراریخته یا تغذیه شده با مواد شیمیایی و همچنین برداشت بی رویه از آب های شیرین زیر زمینی، از مهم ترین اقدام هایی است که برای کاهش تنوع زیستی به کار می رود.