گوزن ایرلندی (irish elk_irish deer) در اواخر دوران زمین شناسی هولوسن و اوایل پلیستوسن ( در طول عصر یخبندان) در سراسر اوراسیا، از لیرلند تا شرق دریاچۀ بایکال زندگی می کردند.

برای اولین بار حدود 400000 سال پیش آثاری از این گوزن غول پیکر کشف شد و آخرین آثار بدست آمده از بقایای این گوزن نمونه های کربنی متعلق به 5700 تا 7700 سال پیش می باشد. اسکلت های زیادی نیز در باتلاقهای ایرلند از آنها یافت شده است.
 

همچنین تصاویر منقوش بر روی دیوارۀ غارها بیانگر آن است که انسانهای عصر یخبندان با این گوزنها زندگی مشترک داشته اند و بسیار تحت تاثیر عظمت و زیبایی آن بوده اند.

اطلاعات بدست آمده از بقایای گوزن ایرلندی نشان می دهد که این گونه یکی از بزرگترین گوزن هایی است که تاکنون یافت شده است. آنها دارای عضلات انبوه بوده و شاخهایش بزرگرگترین و پهن ترین شاخهای شناخته شده می باشد و بدنشان مانند الک ها (Giant Deer)(گوزن شمالی) از خزی پرپشت، کلفت و قهوه ای که به خوبی از آنها در برابر سرما حفاظت می کرده پوشیده شده بوده است.
 

مشخصات ظاهری گوزن ایرلندی: 
ارتفاع گوزن ایرلندی از شانه تا زمین 2/3 متر بوده است.
فاصله از نوک یک شاخ تا شاخ دیگر حداکثر 3/65 متر و وزنی برابر 40 کیلوگرم داشته است.
وزن الک ایرلندی از 540 تا 700 کیلوگرم تخمین زده شده است که نمونه های بزرگتر با وزن 1000 کیلوگرم نیز وجودش امکان داشته است.

به علت داشتن چنین مشخصات ظاهری به آن لغب گوزن غول پیکر (megaloceros giganteus) را دادند . 

علت بزرگی شاخها:
نظریه های گوناگونی بر علت بزرگی شاخهای الک ایرلندی وجود دارد. یک نظریه این بوده که شاخهای بزرگ دلیلی برای اثبات قدرت جنسی در نرها بوده و هرچه شاخها بزرگتر بودند جنگ هایی که بر سر بدست آوردن ماده ها بین گوزنهای نر صورت می گرفت با موفقیت بیشتری همراه بود و تعداد ماده های بیشتری در گلۀ گوزن نر قرار می گرفتند. در نهایت شاخها بقدری رشد کردند و بزرگ شدند که الک ایرلندی دیگر نتوانست آنها را به صورت طبیعی حمل کند و همین امر باعث انقراضش شد.

تا زمانی که در سال 1974 استیفن جی گلد (stephen jay gould) مقاله ای در مورد (megaloceros) نوشت و به دقت این نظریه را مورد بررسی قرار داد.
گلد در آزمایشاتش به این نتیجه رسید که آهو ها به طور کلی آنها که بدن های بزرگی دارند شاخهایشان به تناسب با بدن بزرگ است. در نتیجه هرچه رشد حیوان بیشتر شود و یا تغییراتی در حجم بدن ایجاد شود به همان نسبت توسعه شاخها بیشتر می شود و به همان اندازه رشد می کنند. پس الک ایرلندی نیز خارج از این آزمایش نمی تواند قرار بگیرد و پیش بینی می شود که حجم رشد او نیز مانند بسیاری از جانداران و آهو ها باشد و این به آن معنی است انتخاب جفت هیچ نقشی در بزرگ شدن شاخهای ایفا نمی کند. 

همچنین گلد به این نتیجه رسید که بزرگی اندازۀ شاخ و موقعیت قرارگیری شاخها برروی جمجمه به شرایط جسمی و رشد جنسی الک بستگی داشته است.
مورفولوژی (ریخت شناسی) نامناسب دلیلی برای مبارزه بین الک های نر بوده. آنها از شکل شاخهای خود جایگاه خود را در دید گروه بدست می آوردند و این شاخها ایدآل ترین وسیله برای ترساندن رقیب و یا تحت تاثیر قرار دادن ماده ها به حساب می آمده است. گوزن غول پیکر اما برخلاف دیگر گوزن ها حتی برای اثرگذاری بیشتر برروی هم نوعان خود نیاز نداشته سر خود را به این سو و آن سو تکان دهد. او می توانست این کار را به سادگی با نگاه کردن به سمت جلو و مستقیم نگاه داشتن سر انجام دهد.
 

الک ایرلندی برخلاف اسمش منحصرا ایرلندی نبوده و بااینکه از نظر ظاهر بسیار شبیه الک های کنونی می باشند اما از لحاظ ژنتیکی و تکامل به هیچ یک از این گونه های زنده مربوط نمی شوند و از اجداد آنها نمی باشند. این حیوان یک گوزن غول پیکر بوده که نسلش به طور کامل منقرض شده است.

1_گوزن شمالی کانادا (canadensis cervus)
2_ گوزن شمالی آمریکا (caribou)
3_گوزن الاسکا (موس) (moose_ alces alces)
4_ گوزن زرد (fallow deer)

اما آنچه که مشخص است این گوزن به احتمال زیاد تکامل یافته از گونه M.antecedens می باشد و طی گذشت 7700 تا انقراض شاخها کوچکتر شده اند و گوزن غول پیکر بوجود آمده است. اسکلت کامل آن در موزۀ تاریخ طبیعی دوبلین وجود دارد.

دلایل انقراض گوزن ایرلندی
فرضیه های گوناگونی دربارۀ ناپدید شدن ناگهانی جمعیت آنها وجود دارد، بحث علت انقراض الک به اندازۀ علت بزرگی شاخهایشان زیاد است. دو فرضیه اصلی شکار و بزرگی جثه و شاخهای آنها می باشد.

یکی از عللی که مورد بررسی قرار دارد شکار بیش از حد این موجود توسط انسان است و آن را دلیل اصلی انقراض الک ایرلندی می دانند.

استوآرت وهمکارانش در سال 2004 به طور آزمایشی نشان دادند که آثری از حضور انسان در امتداد رودخانه در مناطق مرتفع وجود داشته می توانسته باعث کاهش کیفیت زیستگاه الک ایرلندی گردد. هر دو زیستگاه این جانور برای زندگی انسانها مناسب بوده و می توانسته تحت فشار قابل توجه ای از سمت شکارچیان قرار گرفته باشند.
اما پراکندگی این موجود بسیار گسترده بوده و عجیب است که در تمام این مناطق شکار بی رویه صورت گرفته باشاد زیرا در بسیاری از این سرزمینها انسان ها ساکن نبوده اند!
 

 

فرضیۀ دیگر بزرگی شاخها و گیر افتادن الک به علت بزرگی آنها در شاخهای درختان و یا بهم گره خوردن شاخهای دو الک در جنگ قدرت برای بدست آوردن ماده بیان شده است و این نیز نمی توانسته باعث نابودی یکبارۀ آنها باشد.

پژوهشهای اخیر نشان داده است که مقادیر بالایی از ترکیبات شاخها کلسیم و فسفات است، بنابراین الک ایرلندی به مقادیر بالایی از این مواد معدنی برای سازه های عظیم شاخهایش نیاز داشته است.

گوزن های نر به طور کلی این بخش از نیاز استخوان های خود را از گیاهان و موادی که در زمان رشد شاخها دور ریخته می شود تعمیین می کنند. در اسکلت های بجا مانده از گوزن غول پیکر مشاهده شده است که آنها در مرحلۀ رشد شاخها از بیماریی شبیه به پوکی استخوان رنج می بردند.
به احتمال زیاد در اواخر دورۀ یخبندان پوشش گونه های گیاهی در زیستگاه آنها تغییر کرده و مقدار گیاه ها برای تمام گیاهخواران کافی نبوده و مواد معدنی موردنیاز حداقل در بخش غربی بسیار کم شده است.
نمونه های جدید بدست آمده از گوزن غول پیکر در شمال سیبری که مطعلق به 8000 سال پیش و پس از پایان آخرین دورۀ یخبندان بوده است نشان می دهد که هنوز هیچ اثری از تغییرات آب و هوایی که باعث تغییرات پوشش گیاهی شده باشد وجود ندارد!
________________
ترجمه و تدوین: سارا رنجبر