در سال ۱۹۹۸، توفان میچ (Mitch) در عرض ۳ روز بیش از دو متر باران بر مناطق مرکزی آمریکا ریخت. در پی این توفان، شیوع مالاریا، لپتوسپیروز و وبا افزایش یافت. در سال ۲۰۰۰، باران و ۳ تندباد پی‌در‌پی برای ۳ هفته موزامبیک را در نوردیدند و به دنبال آن، موارد ابتلا به مالاریا ۵ برابر شد. در سال ۲۰۰۳ موجی از گرمای سوزان در اروپا، هزار نفر را کشت، محصولات مزارع را خشکاند، جنگل‌ها را به آتش کشید و ۱۰ درصد از توده یخی کوه آلپ را آب کرد. اینها نمونه‌هایی از تاثیر تغییرات جوی بر زندگی و سلامت ساکنان این کره خاکی است. سال‌هاست که بشر بدون توجه به علل این‌گونه اتفاقات، دست به آلوده کردن محیط زندگی خود می‌زند و سال‌هاست که کسی صدای دانشمندان و محققان را که درباره بروز یک فاجعه اخطار می‌دهد نمی‌شنود. شاید اجلاس تغییرات آب و هوا در کپنهاگ آخرین بارقه امید باشد.
در حال حاضر اکثر فعالان عرصه محیط‌زیست - و در کنار آنها، متولیان سلامت- چشم به کنفرانس کپنهاگ دوخته‌اند. در این اجلاس که ۱۹۰ کشور در آن شرکت دارند، برنامه جهانی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و در رأس آنها، دی‌اکسیدکربن تا سال ۲۰۱۲ اتخاذ خواهد شد. با نزدیک شدن به زمان این اجلاس فعالیت‌های گسترده‌ای در جهت جلب توجه دولتمردان جهان به تغییرات آب و هوایی و به ویژه تاثیر آن بر سلامت انسانها صورت گرفته است. نامه رؤسای ۱۸ انجمن معتبر پزشکی به این اجلاس، نمونه‌ای از این تلاش‌ها بود.
یکی از عواملی که این اجلاس را از موارد قبلی متفاوت ساخته است، تاکید بر مساله سلامت است. در گذشته با شنیدن نام «گازهای گلخانه‌ای» ناخودآگاه تمامی‌نگاه‌ها به مسایلی چون آب شدن یخ‌ها، افزایش دمای هوا و از بین رفتن گونه‌های جانوری معطوف می‌شد. اما در اجلاس کنونی، فعالیت‌های سازمان‌ها و نشریات پزشکی باعث شده است تا ابعاد بیشتری از تاثیر آلودگی آب و هوا بر زندگی بشر روشن شود. البته قسمت اعظم توجه - و البته اعتراض دانشمندان- متوجه دولت ایالات متحده است. امید اصلی دانشمندان آن است که آمریکا در این اجلاس تعهدات خود در مورد کاهش آلودگی زیست محیطی را بپذیرد. شاید بی‌دلیل نباشد که اکثر فعالان محیط‌زیست از این اجلاس تحت نام «هوپنهاگ» – از کلمه hope به معنای امید – یاد می‌کنند.
● EPA، قدمی‌رو به جلو یا اقدامی‌سیاسی؟
سازمان محیط‌زیست ایالات‌متحده – EPA – که در دوران ریاست‌جمهوری جورج بوش به دلیل موضع‌گیری‌های سیاسی و بعضا غیرعلمی‌خود شدیدا مورد انتقاد بود، در آستانه اجلاس کپنهاگ، دست به اقدامی‌زد که از نظر اکثر دانشمندان، نوعی تغییر موضع محسوب می‌شود. این سازمان در یک بیانیه اعلام کرد که براساس شواهد علمی، تجمع گازهای گلخانه‌ای «تهدیدکننده سلامت عمومی‌و رفاه مردم آمریکا» است و ایجاد این آلاینده‌ها – که به‌خصوص در اثر استفاده از سوخت‌های فسیلی به‌وجود می‌آیند – باید تحت قانون هوای پاک، محدود شود. لیزا جکسون، مدیر آژانس محیط‌زیست با اعلام این خبر، سال ۲۰۰۹ را زمانی تاریخی برای آغار مبارزه ایالات‌متحده با گازهای گلخانه‌ای دانست.
این بیانیه آژانس محیط‌زیست آمریکا از چند جهت داری اهمیت است. مهم‌ترین نکته آن است که این اعلامیه، EPA را وادار خواهد کرد تا در جهت حفظ سلامت مردم، با شرکت‌ها و صنایعی که تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستند برخورد کند. دو سال و نیم قبل، دادگاه عالی آمریکا آژانس محیط‌زیست را موظف کرد تا بررسی کند که آیا گازهای گلخانه‌ای خطری برای سلامت انسان به شمار می‌آیند یا نه. در آن زمان، آژانس به این نتیجه رسید که گازهای گلخانه‌ای تهدیدکننده حیات انسان محسوب می‌شوند. اما کاخ سفید و در رأس آن جورج بوش حاضر نشد نتایج به دست آمده را تایید کند و این نتایج تا ماه ژانویه، یعنی زمانی که باراک اوباما ریاست جمهوری ایالات‌متحده را به دست گرفت مسکوت ماند.
این حرکت EPA نوعی بازی سیاسی نیز محصوب می‌شود. سناتور جان کری، یکی از نویسندگان لایحه تقلیل گازهای گلخانه‌ای این بیانیه را پیغامی به کنگره می‌داند. در واقع کنگره آمریکا یا باید منتظر اقدامات آتی آژانس بایستد یا آنکه خود دست به کار شود و قانونی برای کنترل آلاینده‌ها تصویب کند.
از طرفی این بیانیه برای دولت آمریکا نوعی برگ برنده در اجلاس کپنهاگ محسوب می‌شود. جامعه بین‌الملل چنان از موضع‌گیری به ظاهر تغییر یافته آمریکا خشنود است که مقدار اندک کاهش در گازهای آلاینده - که توسط دولت آمریکا پیشنهاد شده است- نیز غنیمت به نظر می‌رسد.
دولت آمریکا پیشنهاد داده است که میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال ۲۰۲۰ به میزان ۱۷ درصد کمتر از سال ۲۰۰۵ برساند. این مقدار، در واقع فقط ۳/۱ درصد کاهش نسبت به میزان تعیین شده در سال ۱۹۹۰ خواهد بود. در حالی که اتحادیه اروپا اعلام کرده است که حاضر است از سال ۲۰۲۰ میزان تولید گازهای گلخانه ای را به ۳۰ درصد کمتر از سال ۱۹۹۰ برساند.
● مسأله مرگ و زندگی
آماری که توسط سازمان‌ها و نهاد‌های حفاظت از محیط‌زیست درباره تاثیر تغییرات جوی بر سلامت انسانها ارایه شده است، چیزی شبیه به فیلم‌های سینمایی ژانر وحشت است. در گزارشی که توسط آژانس محیط‌زیست ایالات متحده درباره تاثیر آلاینده‌ها بر سلامت کودکان منتشر شده است، تخمین زده شده است که سالانه ۱۷۵ میلیون کودک در سرتاسر جهان تحت تاثیر یکی از فجایع محیطی ناشی از تغییرات جوی قرار خواهند گرفت. این فجایع، ترکیبی از توفان، خشکسالی، افزایش دمای کره زمین، آتش‌سوزی جنگل‌ها، افزایش میزان ازن در هوای سطوح پایین جو و افزایش میزان دی‌اکسیدکربن و سایر آلاینده‌ها خواهد بود. برخورد با گاز ازن می‌تواند باعث بروز تنگی نفس، درد قفسه‌سینه، کاهش عملکرد ریه و افزایش موارد عفونت‌های سیستم تنفسی تحتانی شود. تماس کودکان با ذرات جامد معلق در هوا می‌تواند باعث بروز علایم تنفسی، کاهش توانایی ریه‌ها، تشدید آسم و برونشیت مزمن شود. در مناطقی از جهان که میزان آلودگی با ذرات جامد قابل توجه است، موارد زایمان زودرس، وزن کم نوزاد در زمان تولد و مرگ و میر دوران کودکی به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته است.
عوامل بیماری‌زای منتقله از راه آب و غذا نیز به سادگی تحت تاثیر تغییرات جوی قرار می‌گیرند. توفان‌های ناشی از این تغییرات می‌تواند باعث آلودگی منابع آب در بسیاری از نقاط جهان شود. ساده‌ترین بیماری ناشی از این آلودگی‌ها، اسهال عفونی است. گرچه اسهال عفونی برای بزرگسالان تنها نوعی بیماری آزاردهنده و خود به خود کنترل شونده به شمار می‌آید، این بیماری به تنهایی دومین عامل مرگ‌ومیر کودکان در جهان است و سالانه بیش از یک و نیم میلیون کودک زیر ۵ سال در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند.
نمونه‌ای دیگر از تغییرات آب و هوا و اثر آن بر سلامت را می‌توان در زندگی انواع پشه‌ها دید. این حشرات، به ویژه در آفریقا، یکی از عوامل اصلی انتقال بیماری‌ها هستند. مشاهده شده است که افزایش دمای محیط‌زیست این موجودات باعث افزایش سرعت تولید مثل آنها، افزایش فصل جفت‌گیری آنها، افزایش دفعات تغذیه آنها از خون میزبان و افزایش سرعت بلوغ انگل‌هایی که توسط آنها حمل می‌شود خواهد شد. در حال حاضر تصور می‌شود موارد متعدد مالاریا، بیماری لایم و تب نیل غربی که در سال‌های اخیر به وفور در نواحی مختلفی از آمریکا دیده شده است ناشی از همین تغییرات جوی باشد.
● آخرین اخطار پزشکی
در اواسط ماه سپتامبر، دو نشریه معتبر پزشکی جهان، نشریه BMJ و نشریه لانست به‌طور هم‌زمان بیانیه‌ای را از طرف ۱۸ انجمن بزرگ پزشکان دنیا منتشر کردند. این بیانیه که توسط دو تن از بزرگ‌ترین دانشمندان انگلستان نگاشته شده است مستقیما دولتمردان جهان را، در فاصله یک ماه مانده به کنفرانس کپنهاگ مورد خطاب قرار داد. در این بیانیه، نتایج کنفرانس کپنهاگ برای بشریت و آینده تمدن بشری بسیار مهم شمرده شده است. در قسمتی از این بیانیه تاکید شده است که ناتوانی دولتمردان در تصمیم‌گیری مناسب برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و آلودگی‌های محیط‌زیست شرایط را برای بروز یک فاجعه انسانی آماده خوهد کرد.
به نظر می‌رسد پزشکان و سازما‌ن‌های وابسته به نظام سلامت قصد دارند نقشی جدی‌تر از قبل در بازی‌های مرسوم سیاستمداران ایفا کنند. به‌ویژه آنکه در نامه‌ای که در رابطه با همین بیانیه در این دو نشریه چاپ شده است از پزشکان خواسته شده تا از توانایی‌ها و امکانات در دسترس خود استفاده کنند و هر چه بیشتر، دنیا را از خطری که در نزدیکی آنهاست آگاه کنند و در کنار این مطالب، اشاره‌ای نیز به وضعیت تغذیه مردم جهان و نیاز به کاهش رژیم‌های غذایی حاوی کربوهیدرات و تشویق به افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش به چشم می‌خورد.
در راستای همین فعالیت، تعدادی از انجمن‌های پزشکی مانند کالج‌های سلطنتی پزشکی، پرستاری و انجمن‌های دانشجویی فعالیت خود را تحت عنوان انجمن آب و هوا و سلامت آغاز کرده‌اند. شعار این انجمن «آنچه برای آب و هوا مفید است، برای سلامت مفید است» بیان‌کننده نگرش این انجمن به پیوند ناگسستنی سلامت و محیط‌زیست است. آخرین بند منشور این انجمن، نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که در آستانه روبه‌رویی با آن هستیم:
تنها ۱۰ سال برای کنترل وضعیت گازهای گلخانه‌ای زمان باقی مانده است. در غیر این صورت، جهان به نقطه‌ای می‌رسد که دمای کره
زمین بیش از ۲ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد داشت و این نقطه آغاز فاجعه است. ناتوانی بشر در کنترل گازهای گلخانه‌ای به بروز مشکلات عظیمی در دهه‌های آتی منجر خواهد شد.
● هالیوود در کپنهاک
در میان تب و تاب سیاستمداران جهان، فیلم‌سازان نیز بیکار ننشسته‌اند. مایکل نش و جاستین هوگان، در یک جلسه خصوصی، فیلم مستند خود را که قرار است در ماه ژانویه در جشنواره ساندنس اکران شود برای رهبران کشورها و دانشمندان علوم‌زیستی به نمایش درآوردند. این فیلم با نام «آواره‌های آب و هوا»، به وضعیت زندگی مردمی می‌پردازد که در اثر تغییرات جوی و وقایع ناشی از آن، محل زندگی خود را از دست داده‌اند.
مایکل نش بسیار امیدوار است که این فیلم بتواند به دولتمردان کمک کند تا تصمیمات صحیح‌تری در رابطه با مشکل فعلی اتخاذ کنند. پیش از این در سال ۲۰۰۶، فیلم مستند دیگری با نام «یک حقیقت ناراحت‌کننده» درباره مساله افزایش گرمای کره
زمین ساخته شد. این فیلم در واقع نمایشی از تلاش‌های ال گور، نخست وزیر سابق آمریکا برای آگاه‌سازی مردم نسبت به مساله گرم شدن زمین، از طریق سخنرانی است. فیلم «یک حقیقت ناراحت‌کننده» هم از نظر بینندگان و هم از نظر منتقدان مورد ستایش قرار گرفت. فیلم برنده جایزه اسکار بهترین فیلم مستند و بهترین موسیقی متن شد. در آمارگیری دانشگاه آکسفورد، ۶۶ درصد از کسانی که این فیلم را دیده بودند اذعان کردند که دید آنها نسبت به افزایش گرمای جهان تغییر کرده است و ۷۴ درصد از این افراد تحت تاثیر این فیلم، رفتارهای خود در زمینه مصرف انرژی و آلودگی محیط‌زیست را تغییر داده‌بودند