صفحه نخست » دامپزشکی » با دامپزشکی » با دکتر هومن » پرندگان

● تاریخچه در هزاران سال پیش که بشر متوجه اهمیت پرندگان شکاری شد ، بیشتر به عنوان وسیله ای برای تهیه شکار و غذا از آنها استفاده می کرد و نگهداری از آنها فقط برای این منظور بود.اما با گذشت زمان و افزایش ابزارهای گوناگون شکار ، پرورش این گونه از پرندگان برای شکار تفریحی کاربرد پیدا کرد. جالب است بدانید که تربیت پرندگان شکاری از مشرق زمین آغاز و نهایتا به کشورهای غربی ختم گردیده است. در ایران سلاطین صفویه بیش از سایرین به این حرفه علاقه نشان می دادند، به گونه ای که بیش از ۸۰۰ پرنده شکاری توسط آنها نگهداری می شد که هر کدام یک خدمه و مسئول مجزا داشته است، اما با روی کار آمدن سلسله نامبارک قجری تقریبا این حرفه رو به فراموشی گذاشته شد و متاسفانه علیرغم اهمیت فراوان آن امروزه در ایران تقریبا منسوخ شده است. با این وجود افراد علاقه مندی هنوز وجود دارند که به صورت پراکنده به این کار مشغول هستند و با صرف هزینه حاضرند که این کار را ادامه دهند. البته به خاطر مسائل مختلف قوانین قاطع و سخت گیرانه ای در این زمینه وجود دارد که باید حتما به آنها توجه کرد.
● قوشبازی چیست؟ قوشبازی در حقیقت هنر پرورش و نگهداری پرندگان شکاری است به گونه ای که به واسطه دست آموز کردن این پرندگان، می توان از آنها به عنوان ابزاری برای شکار پستانداران و یا سایر پرندگان استفاده کرد. قوش بازی کلمه ای است که قدمت چندانی ندارد و در واقع ترجمه کلمه hawking به فارسی است. اما در فارسی باستان کلماتی مانند «بازداری» و یا «شاهین داری » متداول بوده است و کسی که برای این منظور استخدام می شده را «بازدار» می خواندند. در زبان انگلیسی کسی که پرنده شکاری را نگهداری می کند austringer نامیده می شود.
● شرایط کلی پرورش مهمترین مسئله ای که در ابتدا ی « صنعت پرورش پرندگان شکاری» باید مد نظر قرار گیرد، میزان علاقه افراد در مورد این گونه خاص از پرندگان است.اگرفردی علاقه، امکانات و همچنین شناخت کافی در این زمینه نداشته باشد یقینا با صرف هزینه های مادی فراوان از ادامه این مسیر دلسرد شده و نمی تواند راه خود را ادامه دهد. انتخاب پرنده شکاری مناسب که با شرایط محیطی مورد نظر تطبیق کافی را داشته باشد جزء مهمترین قدم های بر داشته شده در این حرفه است. حتما پرنده اتنخاب شده را باید چندین بار مورد آزمایش قرار داد و از سلامتی آن اطلاع کامل پیدا کرد.
● شرایط کلی سلامت نحوه نشستن، رنگ قرنیه چشم و شادابی و بشاش بودن از مهمترین عوامل فنوتیپی مطرح بوده که باید به آن توجه کرد. صرف نظر از بررسی این علائم کنترل وضعیت بالها نیز بسیار مهم و حائز اهمیت است. به گونه ای که پرنده را مجبور به پریدن از یک نشیمن به نشیمن دیگری کرده و یا اینکه تکه گوشتی را در هوا پرتاب کرده و او را وادار به گرفتن آن بنمائیم. در این وضعیت چرخش بالها را به خوبی می توان چک کرد. یکی از مهمترین تفاوتهای میان پرندگان شکاری و سایر گونه های پرندگان، مسئله برگردان غذا و یا همان استفراغ است. در تمام گونه های سلسله پرندگان ، تنها موادی مصرف می شود که دستگاه گوارش حیوان قادر به هضم کردن آن بوده و یا به هضم غذا کمک نماید، اما این مسئله در خصوص پرندگان شکاری به گونه دیگری است. بخش بزرگی از خوراک پرندگان شکاری را سایر پرنده ها و یا پستانداران کوچک جثه از جمله جوندگان تشکیل می دهند. این پرندگان پس از بلعیدن شکار و گوارش آن، استخوان ها، دندان ها، ناخن ها و موها را از راه دهان به شکل دوکهای تیره رنگ دفع می کنند که« ریمه» نامیده می شوند. لذا از این خاصیت مهم می توان در تشخیص پرنده سالم استفاده کرد، به گونه ای که انتهای بال های پرنده را همراه با پا های آن در دست گرفته و پرنده را به سمت جلو و عقب حرکت بدهیم تا پرنده مجبور به خروج «ریمه» شود.اگر حیوان توانست «ریمه ای » را خارج کند که دارای شکل بیضی بوده و در انتها کشیده شده و سفت باشد و نیز اطراف آن به وسیله لایه ای نازک و براق پوشیده باشد مشخص می گردد که دستگاه گوارش پرنده سالم است .اما اگر غیر از این باشد باید در مورد خرید آن کمی درنگ کرد.
● محل پرورش مکانی که برای نگهداری قوش ها باید مد نظر قرار گیرد حتما باید دارای ساختمانی هواگیر و روشن باشد، به نحوی که امکان شستشو و ضد عفونی سازی آن مهیا بوده و پرنده احساس آرامش کامل بنماید. استفاده از خاک اره و یا علوفه خیلی خرد شده برای تهیه بستر مناسب نیست، چراکه در اثر افزایش تراکم گرد و غبار ناشی از تحرک پرنده و نیز فقدان سیستم های مناسب رطوبت ساز ممکن است عارضه های تنفسی مانند برونشیت روی دهد و یا امراض قارچی مانند Aspergillosis و یا Air- sacculiti به وجود آید که برای این دسته از پرندگان خیلی خطرناک بوده و ممکن است که سلامت آن را به خطر اندازد.اگر کف سالن نگهداری از سیمان ویا پوششی مانند آن است توصیه می شود که حداقل در هفته ۲ بار شسته شود تا محیط پرورش از لحاظ پاکیزگی در شرایط مناسبی قرار گیرد.
● محل هوا خوری از آنجایی که این دسته از پرندگان نیاز مبرمی به استفاده از هوای آزاد دارند باید محلی را برای این منظور انتخاب کرد که عاری از حیواناتی مانند سگ ، گربه و موانع خاص طبیعی باشد، چرا که پرندگان شکاری به حسب غریزه جنگ جویانه ای که دارند ممکن است بی جهت به سمت حیوانات خانگی حمله ور شده و در اثر درگیری با آنها صدمات جبران نا پذیری را ببینند. از طرفی نیز چون در ایران بچه های کوچک بسیار کنجکاو هستند باید محل هوا خوری پرنده به گونه ای باشد که حس کنجکاوی آنها تحریک نشود و کودکان به پرندگان حمله نکنند. البته از میان پرندگان شکاری تنها عقاب ها هستند که در چند مورد محدود گزارش هایی مبنی بر حمله به افراد کوچک جثه اعلام شده است و به خاطر این مسئله امکان حمله از سوی پرنده های دست آموز بسیار کم است . از طرفی نیز نباید فراموش کرد که در اثر اصابت سنگ و یا چوب توسط کودکان ، ممکن است پرنده جان خود را از دست بدهد و نتیجه چندین ماه و یا سال زحمت به راحتی از دست برود به همین خاطر بهتر آن است که محل هوا خوری فاقد کودکان و یا افراد بزرگ سال نا آرام باشد.
● اهمیت توجه به پر ریزی با توجه به سند، گونه و شرایط حاکم پرندگان دچار پر ریزی های متوالی در طول دوره رشد خود می شوند. در این مدت با جای گزین شدن پرهای جدید عملکرد حیوان بهبود بخشیده می شود و از استقامت بیشتری بهره مند می گردد. به همین خاطر باید مدیریتی مناسب و اصولی را در این زمینه داشته باشیم. معمولا دوره پریزی پرندگان دست آموز شکاری مانند عقاب در فصل بهار (فروردین تا اواخر اردیبهشت) شروع شده و تقریبا تا شهریور ماه ادامه پیدا می کند که این روند کاملا طبیعی است. اما اگر پرنده در اسارت، زمانی بیش از مدت تقریبی شش ماه دچار پر ریزی شده و یا در زمستان دچار این مسئله بشود ، حتما باید با دامپزشک مشورت کرده و راه کارهای مناسب را از وی بخواهید.البته به صورت عمومی عواملی مانند کاهش ویتامین C ، استرس های حرارتی – کاهش مقدار آب مورد نیاز و یا در برخی مواقع تغییرات ناگهانی غذای مصرفی (شوک تغذیه ای) ممکن است که بر روند پر ریزی تاثیراتی را داشته باشد اما صرفا نمی توان بر پایه این حدسیات اقدام کرد و حتما باید با دامپزشک مشورت نمود. در مورد شاهین ها که یکی از متداول ترین پرنده های دست آموز شکاری هستند باید متذکر شویم که دم شاهین ها پس از هر پرریزی کو تاه تر می شود، مخصوصا در جریان اولین دوره پر ریزی بیشترین کاهش در طول دم به وجود می آید که متاسفانه در این مورد افراد تازه کار فکر می کنند پرندگان دچار عارضه خاصی شده اند که نگرانی آنها در این باره بی مورد است. یک جوجه شاهین (Eyass ) در اولین تابستان زندگی اش پر ریزی نمی کند ، اما تقریبا زمانی که به سن یک سالگی برسد پرریزی آن آغاز می گردد. درخصوص فرآیند پرریزی باید به این نکته مهم توجه کنیم که جیره غذایی پرنده باید غنی بوده و از لحاظ داشتن ویتامینها در وضعیت خوبی قرار گرفته باشد. مسلما با در نظر گرفتن جیره غذایی غنی در طول دوره پرریزی فرآیند جای گزین شدن پرهای کهنه با نو سریع تر انجام می گیرد.
● اسامی پرهای پرندگان شکاری پرهای سینه ای این گونه از پرندگان به صورت عمومی میلزMails ، شاهپرها را بیم Beams ، پرهای ثانویه را فلاگ Flag ، پرهای وسطی دو را دکDecks ، نامیده می شوند. البته دم را نیز به طور کلی ترین Train ، و با لها را سیلز Sails می نامند.
● وسایل مورد نیاز جهت تربیت پرندگان شکاری درمورد این جانداران و یا حیواناتی از این دست مانند سگ و گربه ، به طور حتم باید از وسایل مناسبی در جهت مقید ساختن و کنترل آنها استفاده کرد. شاید برای خیلی ها جالب باشد که اینگونه وسایل با گذشت چندین هزار سال از سابقه قوشبازی تغییرات آنچنانی را دچار نشده است و هنوز این وسائل کاربرد دارند. ۱) نشیمن؛ این وسیله به پرنده دست آموز شکاری کمک می کند تا در مواقع استراحت و یا زمانی که نیاز به پرواز احساس نمی شود با نشستن بر روی آن نیروی خود را بازیابی کرده و از استرس های بی مورد در امان باشد. معمولا دونوع نشیمن بیشترین کاربرد را دارد.نشیمن های صاف و نشیمن های کمانی. نشیمن های صاف بیشتر برای پرندگان صحرا زی که به دنبال مکانهای صاف هستند استفاده می شود و نشیمن های کمانی بیشتر برای پرندگان کوتاه بال که بر حسب عادت تمایل دارند شاخه نشین باشند و یا دور شاخه را بگیرند. البته از این نوع نشیمن می توان در بیرون از محل زندگی پرنده شکاری نیز استفاده کرد. ۲) پاچه بندJesses؛ پاچه بند نواری چرمی است که به پای پرنده وصل می گردد تا موقعی که بر روی نشیمن مستقر شد به صورت بسته باشد. ۳) پوشش آستین؛ بعضی از عقابهای بزرگ تمایل دارند که در قسمت بالای دست و بازو بنشینند. چون این پرندگان از جثه های نسبتا بزرگی برخوردار هستند و مجبور هستنند که این چنین بنشینند باید از ابزاری استفاده کرد که در این مواقع به قوشباز آسیبی وارد نکند .پوشش آستین و یا غلاف روی دستکش که غالبا جنس چرمی دارند برای اینکار مناسب هستند. ۴) دستکش و یا بهله؛ این وسیله نیز مانند پوشش آستین از جنس چرمی بوده و دستان قوشباز را در برابر چنگالهای قدرتمند و تیز پرندگان شکاری دست آموز حفظ می کند. این دستکش باید به گونه ای باشد که علاوه بر مقاوم بودن، امکان تحرک دستان قوشباز نیز در آن مهیا باشد. به طور کلی این قبیل دستکش ها برای سه دوره شکار کارایی داشته و می توان استفاده کرد. ۵) طبله؛ طبله ها ابزاری هستند که به واسطه آنها می توان به صورت مصنوعی غذایی را به آن متصل کرد سپس پرنده را وادار به حمله به سوی آن بنماییم. طبله ها خود انواع و اقسام مختلفی دارند که از مهمترین آنها می توان به طبله های چرخان که بیشتر شبیه پرندگان بوده و کمک به شکار پرنده در هوا می کند و یا طبله های خرگوشی برای گرفتن شکار در روی زمین اشاره کرد. ۶) نخ گیرنده قوشCreance ؛پرنده ای که در حال تعلیم است ممکن است به یک باره فرار کرده و تمام زحمات را نقش بر آب کند به همین خاطر به پاچه بند نخ محکمی را وصل کرده و انتهای نخ را به جایی متصل می کنیم که پرنده کنترل شود.به این نخ، نخ گیرنده قوش و یا بند طلب می گویند.طول این نخ مابین ۲۰ الی ۵۰ متر متغیر است. ۷) سوتک؛ افرادی که نمی توانند با دهان سوت بزنند از این وسیله استفاده می کنند. با این وسیله می توان در زمینه دست آموز کردن پرنده اقدام کرد. ۸) تله متری؛در برخی موارد که پرنده از قیمت بسیار بالایی برخوردار است و بیم آن می رود که در صورت فرستاده شدن به سمت شکار فرار کرده و دیگر باز نگردد این وسیله را بر روی حیوان نصب می کنند تا با فرستادن علائم رادیویی از مکان مورد نظر پرنده اطلاع حاصل شده و به سمت آن حرکت کنیم. ۹) پلاک شناسایی؛ برای شناسایی پرنده شکاری به کار می رود و وجود آن بسیار ضروری است. ۱۰) کلاه یا چشم بند Hood؛ شاید این وسیله بیش از سایر ابزاری که گفته شد برای شما آشنا باشد. آیا تا به حال از خود پرسیده اید که چرا این وسیله را بر روی چشمان پرندگان شکاری نصب می کنند؟ وجود چنین ابزاری کمک بسیار زیادی به قوشباز می کند تا از بروز هیجانات گوناگونی که پرنده به واسطه آنها ممکن است به خود و یا دیگران آسیب وارد کند جلوگیری شود.البته حسن دیگری که این وسیله به همراه دارد آن است که اگر در شکارگاه پرنده ای در فاصله بسیار دورباشد پرنده شکاری دیگر انرژی بسیار زیادی را برای حرکت به سمت آن مصرف نمی کند. در مورد چشم بندها باید این نکته مهم را نیز در نظر گرفت که حتما اندازه سر پرنده هم اندازه با نوع چشم بند باشد. زیرا اگر از اندازه مناسبی برخوردار نباشد پرنده بسیار آزار می بیند و عصبانی می گردد.از مهمترین چشم بندها می توان به چشم بندهایی به نام های رافتر Rufter، بحرینی، هندی، و چشم بند آلمانی اشاره کرد. ۱۱)حایل بازو Arm brace؛ این وسیله برای حمل و نقل پرندگان شکاری دست آموز نسبتا بزرگ مانند عقابها استفاده می شود و برای محافظت از دستان و کنترل پرنده ضروری است. متاسفانه امکان استمرار این صنعت مفرح به خاطر دلایل متعدد توسط همه افراد علاقه مند به نگهداری از پرندگان وجود ندارد. چرا که اگر فردی تمایل زیادی برای نگهداری اینگونه از پرندگان داشته باشد باید دارای چند فاکتور مهم و اساسی باشد که به آنها اشاره می کنیم. اولاً پرندگان شکاری ایران به خاطر تخریب زیستگاه های طبیعی ، شکار و قاچاق بیش از حد با کاهش شدید جمعیتی و تنوع ژنتیکی روبرو هستند و به خاطر اینکه نظام جامع و هماهنگی برای تولید و تکثیر «فراگیر» آنها در نظر گرفته نشده است و با وجود اینکه می توان با تصویب قوانینی توجه بخش خصوصی را به این صنعت جلب کرد ، تا رسیدن به نظام قاطع و هماهنگی در این زمینه فاصله زیادی وجود دارد. به همین خاطر شرایطی که بر پرندگان شکاری موجود در کشور حاکم است زیاد جالب نیست. مثلا شکار و خرید و فروش این گونه از پرندگان غیر قانونی بوده و طبق ضوابط موجود برای کسانی که اینگونه از پرندگان را شکار می کنند مجازاتهای سختی در نظر گرفته شده است و مافیایی که به صورت پنهانی به خرید و فروش آن می پردازند قیمت های جالبی را در نظر می گیرند.مثلا در مورد جوجه عقاب طلایی مبلغی در حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ هزار تومان و یا جوجه جغد در حدود ۳۵ تا ۵۰ هزار تومان در نظر گرفته می شود . از این رو علاقه مندان به پرندگان نمی توانند به صورت فراگیر به نگهداری از پرندگان شکاری مانند عقاب، انواع گونه های شاهین و... بپردازند. دوماً پرندگان شکاری به علت تخصیص یافتن دستگاه گوارششان به غذاهایی با منشاء پروتئین حیوانی، حتما باید از جیره متنوع گوشتی برخوردار باشند. به گونه ای که گوشت گوساله، گوسفند، خرگوش ، موش و حیواناتی از این دست به همراه مکمل های غذایی نسبتا گران قیمت باید برای آنها در نظر گرفته شود که به وجود آوردن چنین جیره ای برای طیف خاصی از جامعه امکان پذیر است. سوماً یکی از شرایط مهمی که تاثیرات مستقیمی را بر سلامت اینگونه از پرندگان می گذارد هواخوری منظم و قرار گرفتن در فضای مناسب طبیعی است، لذا به خاطر آپارتمان نشین شدن مردم عملا امکان نگهداری مناسب پرندگان شکاری وجود ندارد و اگر فردی در چنین شرایطی اقدام به این کار نماید قطعا دچار ضرر و زیان مالی خواهد شد. اما با این وجود به خاطر وجود ذخائر ژنتیکی غنی و نیز توجه سازمانهای مختلف به احیاء اینگونه از پرندگان امید آن می رود که در آینده با گسترش چشم گیر تعداد پرندگان شکاری بومی ایران مواجه شویم. قطع یقین حمایت از حرفه های متنوعی مانند این صنعت می تواند تاثیرات بسزایی در رشد اقتصاد غیر نفتی و نیز توسعه اشتغال پایدار داشته باشد که در قسمتهای بعدی به آنها اشاره خواهیم کرد.