مکمل ها به دو دسته مکمل های تغذیه ای و دارویی تقسیم می شوند.
یک عضو هیئت علمی جشنواره و همایش تناسب اندام و بدنسازی با بیان اینکه::« مصرف زیاد برخی از عناصر می تواند خطرناک باشد.» هشدار داد:« میزان آهن موجود در برخی از مولتی ویتامین مینرال ها بالا است و مصرف آهن اضافی و تجمع آن در بدن می تواند شانس ابتلا به بیماری های قلبی وعروقی و برخی از بیماری های بدخیم را افزایش دهد.»
دکتر تیرنگ نیستانی درباره انواع مکمل ها و عوارض مصرف خودسرانه آنها گفت:« مکمل ها به دو دسته مکمل های تغذیه ای و دارویی تقسیم می شوند که مانند هر ترکیب دیگری اگر بی رویه و نابجا مصرف شوند می توانند عوارض کوتاه مدت و یا بلند مدت خفیف و یا کشنده ای داشته باشند.»
وی ادامه داد:«در میان مکمل های تغذیه ای، مکمل های پروتئینی پرمصرف ترین مکمل است که ممکن است این نوع مکمل با املاح و ویتامین ها غنی شده باشد. درصد پروتئین ها در مکمل های مختلف از 25 تا 97 درصد می باشد. نکته مهم این است که مصرف پروتئین بیش از نیاز بدن ضرورتا منجر به تولید ماهیچه نمی شود.»
این متخصص تغذيه و رژيم درمانی تاکید کرد:« یادمان باشد کالری اضافه که می تواند از طریق پروتئین وارد بدن شود، اگر در بدن استفاده نشود به شکل بافت چربی ذخیره می شود. مسئله دیگر این است که در افرادی که ورزش های قدرتی مثل بدنسازی، پاورلیفتینگ ، وزنه برداری و پرورش اندام انجام می دهند نیاز به پروتئین آنها نسبت به فرد عادی بالاتر است و اگر بخواهند این مقدار پروتئین را از طریق غذا دریافت کنند شاید از نظر هزینه مقرون به صرفه نباشد.»
وی افزود:« از طرفی در برخی مواد غذایی اجزا و ترکیباتی مثل چربی ها وجود دارد که ممکن است ورزشکار نخواهد مصرف کند بنابراین به نوعی مصرف مکمل های پروتئینی می تواند برای این دسته از افراد توجیه شود اما مقدار استفاده از مکمل ها و اینکه مطابق با نیاز ورزشکار و فعالیت بدنی وی، جثه، سن و وضعیت فیزیولوژیکی اش باید به میزان مناسبی باشد.»
دکتر نیستانی درباره احتمال بیماری زا بودن دریافت اضافی پروتئین در بدن گفت:« راجع به این مسئله تحقیقات بسیاری شده است و بسیاری از صاحب نظران تغذیه و پزشکی بنابر شواهد می گویند مصرف بیشتر از نیاز پروتئین در درازمدت می تواند عوارض جدی ایجاد کند اما در مقابل عده ای دیگر از متخصصان و صاحب نظران تغذیه معتقدند مشکلی ایجاد نمی کند اما چرا؟ واقعیت این است که متخصصینی که معتقد به بیماری زا بودن مصرف بیش از نیاز پروتئین هستند می گویند پروتئین ها خصوصا پروتئین هایی که منشاء حیوانی دارند از نظر فسفات و سدیم غنی بوده و به خوبی در بدن تصفیه نمی شوند. این مواد باعث افزایش دفع ادراری کلسیم می شوند که می تواند بر روی استخوان اثرات نامطلوبی داشته باشد.»
وی ادامه داد:« نکته دیگر این است که دست کم از نظر تئوری مصرف زیاد مکمل های پروتئینی می تواند فشار را در دو طرف نوترون های کلیه افزایش دهد و گفته می شود پروتئین مازاد بر نیاز ممکن است در درازمدت به کلیه آسیب برساند و بلاخره مسئله آسیب های کبدی نیز در اثر مصرف بی رویه مکمل های پروتئینی مطرح شده است.»
دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه كشور افزود:«عده ای از صاحب نظران نیز اعتقاد دارند که مصرف پروتئین مازاد مشکلی برای ورزشکاران ایجاد نمی کند و در مورد بروز مشکلات استخوانی در اثر مصرف مکمل های پروتئینی معتقدند به لحاظ اینکه ورزشکاران، ورزش های قدرتی انجام می دهند تحمیل زیاد وزن بر استخوان هایشان اتفاقا استخوان های آنها را تحریک می کند.»
این عضو هیئت علمی جشنواره و همایش تناسب اندام و بدنسازی در ادامه گفت:« این دسته از متخصصین می گویند هیچ مطالعه ای نداریم که نشان دهد شیوع پوکی استخوان در ورزشکاران و بدنسازان نسبت به افراد عادی بالاتر است و اتفاقا این دسته از افراد استخوان های محکمتری دارند. در بحث آسیب های کلیوی و کبدی نیز چنین نظری دارند و معتقدند وفور بیماری های کبدی و کلیوی در ورزشکاران ضرورتا بالاتر از افراد عادی نیست.»
وی تاکید کرد:« معتقدیم یکی از هنرهای متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی این است که اولا برآورد نیاز کند و برمبنای آن رژیم غذایی و در صورت نیاز مکملی را برای فرد تجویز کند و اساسا هدف تغذیه پزشکی ایجاد تعادل است. یکی از شعارهای تغذیه سالم، تعادل در تغذیه است که یک معنی آن این است که بین نیاز و دریافت شما باید موازنه ای برقرار باشد. »
دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه كشور افزود:« اما در باشگاه های ورزشی مرسوم است که مربیان ورزشی که ممکن است حتی تحصیلات آکادمیک هم نداشته باشند و یا تنها کارشناس تربیت بدنی بوده و تنها در دو واحد، آشنایی با اصول تغذیه خوانده اند رژیم های غذایی عجیب و غریب و مکمل های متعددی برای ورزشکاران تجویز کنند.»
وی خاطرنشان کرد:« یادمان باشد درباره اثرات مصرف طولانی مدت مکمل ها در مقادیر بالا مطالعه چندانی صورت نگرفته است لذا نمی توانیم قضاوت قطعی در این خصوص کنیم که آیا مصرف مکمل ها بی ضرر است و یا عوارضی در پی خواهد داشت.»
دکتر نیستانی ادامه داد:« مبانی تئوری فیزیولوژی و بیوشیمی تغذیه به ما می گوید که اگر بخواهید از سطح تعادل فراتر روید احتمالا می تواند آسیب هایی به بدن وارد کند همانطوری که آسیب های جدی ناشی از مصرف مکمل ها را در برخی از ورزشکاران داشته ایم.»
وی گفت:« اسیدهای آمینه از دیگر
مکمل های ورزشی است که به شکل خالص اسیدهای آمینه شاخه دار و یا منفرد مثل گلوتامین است و یا آرژنین است که مصرف آنها بسیار رایج است. درباره این دسته از مکمل ها مطالعات بسیاری شده است و بر کارایی آن در ورزش های قدرتی و افزایش حجم ماهیچه مطالعات ضد و نقیضی داریم که اغلب آنها اثرات مثبتی از این مکمل ها را تایید نمی کنند.»
دکتر نیستانی افزود:« اما این مکمل ها اثرات مثبتی می توانند داشته باشند به عنوان مثال بر توان ورزشکاران و یا ظرفیت تنفسی آنها ممکن است تاثیر مثبتی داشته باشد و یا کارایی ورزشکار را افزایش دهد اما تاکید می کنم مصرف مکمل ها دوزی دارد و برمبنای فعالیتی که ورزشکار انجام می دهد باید دوز تعیین شود.»
وی ادامه داد:« دسته دیگری از مکمل ها، مکمل های ویتامینی و املاح است که ویتامین های گروه ب و ث از جمله ویتامین های محلول در آب است. مصرف ویتامین ب در دوزهای معمول، ممکن است که منفعتی نداشته باشد ولی تاکنون ضرری از مصرف آن نیز گزارش نشده است اما این مسئله در مورد مصرف ویتامین ث صادق نیست.»
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی افزود:« مصرف ویتامین ث تا دوز 1000میلی گرم در روز، عارضه جدی در افراد سالم به دنبال ندارد اما مصرف آن در افرادی که کلیه آنها زمینه سنگ سازی دارد و جنس سنگ کلیه آنها از اگزالات کلسیم است مصرف ویتامین ث باید محدود باشد چرا که می تواند ساخت سنگ های اگزالاتی را در کلیه تحریک کند.همچنین در دوزهای بالای یک گرم در برخی از افراد موجب بروز عوارض گوارشی و اسهال های اسمتیک می شود بنابراین باید این ویتامین با نظر متخصص دریافت شود.»
وی در ادامه به خبرنگار سلامت نیوز گفت:« مصرف زیاد برخی از عناصر می تواند خطرناک باشد. یکی از این عناصر آهن است که در ترکیب برخی از مولتی ویتامین مینرال ها نیز وجود دارد. میزان آهن موجود در برخی از مولتی ویتامین مینرال ها بالا است. یادمان باشد دریافت عناصر نیز میزان مشخصی دارد. هم کمبود و هم مصرف زیاد آن می تواند خطرهای جدی ایجاد کنند.»
دکتر نیستانی افزود:« در برخی مطالعات مشخص شده مصرف آهن اضافی و تجمع آن در بدن می تواند شانس ابتلا به بیماری های قلبی وعروقی و برخی از بیماری های بدخیم را افزایش دهد بنابراین در مصرف مولتی ویتامین مینرال ها نیز باید دقت شود و نباید خودسرانه مصرف شود.»
وی هشدار داد:« یادمان باشد در ورزش های قدرتی به دلیل واکنش های شیمیایی خاصی که در بدن رخ می دهد اندام ها تحت فشار پایین اکسیژن قرار می گیرند و به همین دلیل عروق شروع به رشد می کند و فاکتورهای رشد ترشح می شود و ماهیچه نیز به همین ترتیب رشد پیدا می کند در این شرایط اتفاقا خونسازی نیز معمولا تحریک می شود لذا کم خونی در ورزشکاران شایع نیست و در بسیاری از مواقع نیز پرخونی دارند.»
دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه كشور در مورد عوارض مصرف مکمل کراتین گفت: « مطالعات زیادی بر روی مکمل کراتین انجام گرفته است که نشان داده مصرف کراتین باعث احتباس آب در بدن می شود.
در عین حال در مقالات ذکر شده که ممکن است برای همه به یک شکل پاسخ ندهد و ضرورتی نداشته باشد که برخی از افراد از آن استفاده کنند.»
وی درباره افرادی که مکمل های پروتئینی مصرف می کنند تاکید کرد:« دریافت پروتئین ایجاد اوره می کند و ترکیبی سمی است و به دلیل اینکه اوره باید از طریق ادرار دفع شود توصیه می شود که در دریافت بالای پروتئین حتما دریافت مایعات نیز افزایش یابد. نکته دوم این است افرادی که قصد ورزش حرفه ای ندارند و صرفا برای سلامت و تناسب اندام ورزش می کنند اساسا ممکن است نیازی به دریافت مکمل ها نداشته باشند و یک رژیم غذایی منظم، کاملا نیازهای آنها را برطرف می کند و تقریبا نیاز به هیچ گونه مکملی در مقایسه با افراد عادی نخواهند داشت.»
این عضو هیئت علمی جشنواره و همایش تناسب اندام و بدنسازی خاطرنشان کرد:« نکته سوم این است که بسیاری از مکمل هایی که در دسترس ورزشکاران قرار می گیرد متاسفانه بیشتر در باشگاه های ورزشی به فروش می رسد و یکی از دلایلی که در باشگاه ها مکمل ها با دوزهای بالا تجویز می شود این است که خود آنها فروشنده هستند و به نوعی ذی نفع هستند و عمدتا مربی ها کار اولشان بیزینس مکمل است. این است که مکمل های تقلبی زیاد است.»
وی هشدار داد:« تقلب در مکمل های بدنسازی دو نوع است. یک نوع از مکمل های تقلبی بدنسازی به این صورت است که تنها حاوی 10 درصد پروتئین است و بقیه مواد آن از شیرخشک و دیگر مواد تشکیل می شود اما نوع دیگر مکمل های بدنسازی پروتئینی تقلبی حاوی اجزای دارویی بوده که بسیار خطرناک است و بسیاری از باشگاه های ورزشی، ورزشکاران را به مصرف این مکمل ها ترغیب می کنند.»
دکتر نیستانی ادامه داد:« بسیاری از ورزشکاران بدنسازی هورمون مصرف می کنند اما یادمان باشد هورمون یک ماده تنظیم کننده است. به عنوان مثال کار انسولین تنظیم قند خون بدن است. هورمون رشد در زمان رشد یک افزایش ترشح دارد برای اینکه رشد طولی داشته باشیم و از بعد از بلوغ نیز ترشح آنها کاهش پیدا می کند چرا که صفحات استخوان بسته می شوند اما این هورمون بر متابولیسم قند خون نیز اثر دارد همچنین بر توزیع چربی در بدن اثر دارد و اگر فردی کمبود هورمون رشد در بدن نداشته باشد با مصرف اضافه آن یک نوع بیماری عامدانه ای در بدن خود ایجاد می کند.»
وی افزود:« حتی در برخی از منابع ذکر شده است که برخی از ورزشکاران در باشگاه ها به خود انسولین تزریق می کنند که بسیار خطرناک است یا برخی از ورزشکاران به صورت هفتگی "ناندرولون" یا "سوما" تزریق می کنند. حتی برخی از داروهای استروئیدی که برای تزریق به اسب است، استفاده می کنند تا رشد ماهیچه ای داشته باشند که تردیدی نداشته باشید که عارضه ایجاد می کند.»
نیستانی خاطرنشان کرد:« بهترین حالت این است که به صورت مصنوعی ماهیچه می آورید چرا که ماهیچه تابع فعالیت بدنی است و بلایی که بر سر بافت ماهیچه ای بدن می آورد این است که به سرعت تبدیل به بافت چربی می شود. چاقی مفرط خوشبینانه ترین اتفاقی است که ممکن است برای این افراد رخ دهد ولی جسته گریخته می شنویم که این افراد جان خود را نیز از دست می دهند.»
وی افزود:« عوارضی که به آنها اشاره شد ممکن است گریبانگیر یک درصد افراد شود در دوزی که با سعی و خطا استفاده کرده اند سوال ما این است که از میان این یک درصد ورزشکار کدام یک حاضر هستند که این دارو را بر روی خود امتحان کنند و بگویند ممکن است جزء آن یک درصدی که دچار عوارض شدید و مرگ می شوند، نباشند.»
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی تاکید کرد:« توصیه می شود ورزشکاران برای مصرف مکمل های تغذیه ای با یک متخصص تغذیه که در زمینه تغذیه ورزشکاران تجربه دارد مشاوره کنند و هرچیزی که می شنوند و می بینند را بر روی خود امتحان نکنند و مصرف نکنند. همچنین توصیه می شود از مکمل های هورمونی استفاده نشود اگر هم ضرورت ورزش چنین چیزی را ایجاب می کند باید قبل از استفاه حتما از یک متخصص غدد مشاوره بگیرید و بگذارید عوارض و سود و زیان آن را برای شما تشریح کند تا در نهایت خودتان تصمیم بگیرید که به صرفه است از آن استفاده کنید یا نه؟»