صفحه نخست » رفتارشناسی عمومی » علمی

وضعیت امروز کره زمین را می توان امید آخرین نام گذاری کرد. این همان عنوانی است که برای ترجمه کتاب لستر براون و آخرین هشدارهای او برگزیده ام. یکی از مهمترین مباحث این کتاب که الان تبدیل به مهمترین مساله جهان شده است، مساله تغییر آب و هواست و این که چگونه ما می توانیم تا سال 2020 از مشکلاتی که پیش آمده جلوگیری کنیم و تمدن را نجات دهیم.
دکتر حمید طراوتی:
گرم شدن کره زمین بزرگترین خطری است که این‏روزها انسان را تهدید می کند. بیش از 100 سال پیش در سال 1328 هجری قمری، ابوالحسن خان مستوفی منشی در توصیف وضعیت آب و هوایی ایران نوشته بود: «چند روز است باد و طوفان اسباب زحمت شده، به طور صحیح چهل شبانه روز جمال آفتاب زیارت نشد. آنقدر برای خلق سخت گذشته که به تحریر درست نمی آید. خدا عاقبت کار را به خیر کند.» باستانی پاریزی در کتاب پیغمبر دزدان این جملات را نقل کرده است. اما امروزه این گرماست که بیداد می کند و نه سرما.
زمستان های قدیم را دیگر نمی توان دید؛ دورانی که چهل شبانه روز جمال آفتاب دیده نمی‏شده است.
در مورد گرم شدن کره زمین، اتفاقاتی اخیرا دیده شده است که بسیار مهم است. در قطب شمال، اقیانوس منجمد شمالی قرار دارد که همیشه باید یخ زده باشد، ولی چند سال است که تابستان یخ قطب شمال آب می شود و در نتیجه کشتی ها می‏توانند برای چند هفته از اقیانوس اطلس به اقیانوس کبیر بروند و دیگر احتیاجی به عبور از کانال پاناما و یا دهانه امید نیک نیست. این موضوع تا کنون در تاریخ کره زمین سابقه نداشته است. پوشش یخ قطب شمال یکی از عناصر اصلی آب و هوایی کره زمین است، که در تعادل کره زمین موثر است و در واقع مثل یک زلزله سنج عمل می‏کند، و در حال حاضر از ایفای این کارکرد عاجز است. به این ترتیب تعادل حرارتی زمین بر هم خورده است. یعنی حرارتی که زمین از خورشید جذب می‏کند بیشتر از حرارتی است که از دست می دهد و سیاره ما پیوسته گرم تر می‏شود و نظام های اکولوژیک هم عکس ‏العمل نشان می‏دهند.
دوران چهارم زمین شناسی عصر یخبندان بود. از 10 هزار سال پیش یخ ها شروع به آب شدن و عقب نشینی کردند و کشاورزی در همان زمان کشف شد. اما از 150 هزار سال پیش یخ قطب شمال آب نشده بود و چنین چیزی اتفاق نیفتاده بود،. این یک تغییر زمین شناختی بزرگ است که به دلیل فعالیت های بشر رخ داده است و پل کروتسن برنده جایزه نوبل شیمی در سال 2000 معتقد است که این تغییر آن قدر بزرگ است که باید بگوییم ما وارد عصر زمین شناسی جدیدی شده ایم: دوران زمین- انسان یا Anthropocene.
واقعیت این است که گرم شدن زمین بسیار نامحسوس بوده است. حتی هم‏اکنون نیز بسیاری مساله را جدی نمی‏گیرند، مشاهده می شود که کمی هوا گرمتر شده؛ جنگل ها از بین رفته اند و بسیاری گونه‏ ها نابود شده ‏اند و شاید به نظر بعضی‏ها این موارد خیلی هم مهم نباشد. اما باید دقت کنیم که تغییرات ایجاد شده با مقیاس زمانی کره زمین، خیلی سریع روی داده و خیلی بزرگ بوده است. تغییراتی که ذوب یخ ها، اسیدی شدن اقیانوس ها و مهاجرت گونه ‏ها علایم آن هستند، در مقیاس زمانی سیاره زمین، تمام قوانین شناخته شده سرعت را شکسته اند.
تغییر آب و هوایی کره زمین مثل کشتی عظیم حمل بار است. صدها کانتینر توسط هر کشتی حمل می شود. انر‍‍ژی بسیار زیادی لازم است تا این کشتی به حرکت درآید. اگر دیده باشید در روز اول خیلی کند حرکت می‏کند، شاید فقط 100 متر جلو برود ولی وقتی راه افتاد و به وسط دریا رسید دیگر مهار آن بسیار دشوار است. تغییر آب و هوا نیز به همین گونه است.
امواج گرم شدن کره زمین اکنون مانند یک تسونامی است که تنها چند متر ارتفاع دارد و درعمق اقیانوس ایجاد شده اما وقتی به ساحل برسد همه چیز را نابود خواهد کرد. اگر اقدامی نشود تا سال 2100دیگر اقیانوس منجمد شمالی وجود نخواهد داشت؛ گونه ‏ها و اکوسیستم‏ های وابسته به یخ از بین می روند. اگر درجه حرارت 2 و نیم درجه افزایش پیدا کند، خرس قطبی از بین می‏رود. در مناطق خشک واقع در عرض های جغرافیایی میانی، مثل ایران مرکزی و در مناطقی که به آب رودخانه ‏هایی که از ذوب یخ به وجود می‏آید وابسته ‏اند هم بارندگی کم می شود.
اگر پوشش یخ جزیره گرینلند اگر ذوب شود سطح دریاها 7 متر بالا خواهد رفت و تمام شهرهای ساحلی مثل نیویورک و واشنگتن به زیر آب خواهند رفت. همچنان که بسیاری از سواحل و جزایر ایران نیز به تاریخ می پیوندند.
لستر براون معتقد است زمان زیادی نداریم، باید مانند زمان جنگ بسیج شویم، آمریکایی‏ها در زمان جنگ دوم وقتی پس از حمله به بندر پرل هاربر تصمیم به واردشدن به جنگ گرفتند، تمام صنایع را تبدیل به صنایع ساخت تجهیزات نظامی کردند؛ صنایع اتومبیل ‏سازی تماما تبدیل به صنایع تانک‏سازی شد، کارخانه‏ هایی که عروسک تولید می‏کردند به تولید نارنجک پرداختند. تا سه سال تولید و خرید و فروش اتومبیل شخصی ممنوع شد و در نتیجه آمریکا توانست تعداد بسیار زیادی هواپیما تولید کند. 200هزار هواپیما تولید شد و به بیش از اهدافی که روزولت تعیین کرده بود رسیدند و در جنگ هم نقشی تعیین کننده داشتند. در حال حاضر هم باید این تغییرات را اجرا شود، اگر مسامحه کنیم طبیعت ما را مجبور می‏کند که این کارها را انجام بدهیم. بدترین حادثه برای نوه های ما می‏افتد و نسل بعد از ما هم البته وضع خوبی نخواهند داشت. مسابقه شروع شده و ما باید ببینیم می‏توانیم به این اهداف برسیم، یانه.