جام جم آنلاین: قدم به قدم و میلی‌متر به میلی‌متر لایه‌های غبار فراموشی تاریخ را كنار می‌زنند و كم‌كم اسرار گمشده را آشكار می‌كنند. این قطعات پازل را در كنار مطالعات كتابخانه‌ای و روایت‌های مورخان قرار می‌دهند و كم‌كم بنای شفافی از آنچه هزاران سال پیش واقعیتی روزمره بوده در اختیار مردم می‌گذارند.
آنها معماران گذشته‌اند كسانی كه رازهای تاریخی و تجربه‌های فراموش شده را به یاد می‌آورند و اطلاعات ما از تاریخ را مستند می‌كنند. همین دانش ما از زمان سپری شده است كه پایه‌های تجربه‌های تمدن ما را تشكیل می‌دهند.
بسیاری از رفتارهای امروز ما متاثر از رفتارها و اقدامات و عادات و رسوم گذشتگانمان است و آگاهی از آنهاست كه ما را برای زندگی بهتر در امروز و عدم تكرار اشتباه‌های ایشان و پیشرفت دادن موفقیت‌هایشان آماده می‌كند.
اما بیایید لحظه‌ای در زمان سفر كنیم. به هزاره بعد برویم و ببینیم باستان‌شناسان هزار سال بعد چگونه درباره ما قضاوت خواهند كرد. چگونه ما را خواهند شناخت و چگونه می‌توانند اسرار زندگی امروز ما را از دل تاریخ آشكار كنند؟
شاید تا چند سال پیش كمتر كسی درباره نحوه كار باستان‌شناسان در آینده فكر می‌كرد. گمان می‌رفت آنها در سال‌های آینده هم مانند امروز باید به كاوش بنا‌های تاریخی و شهرهای فراموش شده بپردازند و تنها تفاوتشان با باستان‌شناسان امروز این است كه با توجه به افزایش قابل توجه مكتوبات دوران ما آنها شانس بیشتری برای بازیابی نسخه‌های قدیمی كتب دارند و شاید بتوانند نسبت به آنچه ما از هزار سال پیش خود داریم، مشاهداتشان را بهتر با منابع مكتوب تطبیق دهند ضمن این‌كه فناوری‌هایی كه در آینده به وجود می‌آید كار كاوش آنها و جستجوی قطعات گمشده‌ای كه آنها در پازل خود با آن مواجه هستند را آسان‌تر می‌كند، اما واقعیت این است كه داستان طی یكی دو دهه اخیر به طور چشمگیری تغییر كرده است.
انقلاب دیجیتال همه بازی را تغییر داده است و احتمالا آینده باستان‌شناسی را نیز به طور كامل زیر و رو می‌كند.
زمانی كه نخستین نسل رایانه‌های خانگی وارد بازار شد و مورد استقبال كاربران قرار گرفت، بسیاری به این اندیشه افتادند كه ساخت آرشیو دیجیتال از داشته‌های مكتوب و تصویری می‌تواند راهكاری برای جلوگیری از فرسوده شدن آنها در طول زمان باشد.
یك فایل متنی كه روی یك دیسكت مغناطیسی ضبط می‌شد، دوام بیشتری نسبت به همان نوشته روی یك كاغذ داشت و اگر مشكلی پیش نمی‌آمد، می‌شد مدت‌ها بعد دوباره آن را بازیابی كرد و مورد استفاده قرار داد.
یك عكس خانوادگی می‌توانست درون آلبوم عكاسی رنگ و روی خود را از دست بدهد، اما در سیستم دیجیتال می‌توانست بدون افت قابل توجه كیفیت باقی بماند. اما باز هم مشكل بزرگی وجود داشت.
در حالی كه دانشگاه‌ها و سازمان‌های بزرگ برای ساخت آرشیو‌های مطمئن و ایمن دیجیتال در رقابت باهم بودند آرشیو‌های خانگی ظرفیت كامل و پایداری مناسبی نداشت. حجم ذخیره روی دیسكت‌های قدیمی در حـد چند 100 كیلو بایت بود و براحتی می‌توانست تحت حرارت، فشار یا قرار گرفتن در مجاورت میدان‌های مغناطیسی نابود شود.
نكته: باستان‌شناسان یافته‌های خود را در كنار مطالعات كتابخانه‌ای و روایت‌های مورخان قرارمی‌دهند و كم‌كم بنای شفافی از آنچه هزاران سال پیش واقعیتی روزمره بوده در اختیار مردم می‌گذارند
به همین دلیل باستان‌شناس هزار سال بعد اگر در گوشه‌ای یك دیسكت حاوی متن یا عكس را می‌یافت، ناچار بود نه‌تنها فناوری مربوط به آن را كه برای خواندن آن بود نیز دوباره كشف كند بلكه باید می‌توانست آن را ردیابی كرده و ببیند آیا به قطعه مهم از یك متن مهم دست یافته یا یك دیسكت معمولی حاوی نوشته‌های شخصی كه در راه منزل آن شخص گم شده است.
شاید چنین باستان‌شناسی ترجیح می‌داد به همان روش نیاكانش به مستندات محكم‌تر بچسبد و مدارك معتبرتر را دنبال كند، اما ا نقلاب بزرگ بعدی بازی را به‌طور كامل تغییر داد.
انقلاب آنلاین شدن با ظهور و همگانی شدن استفاده از شبكه اینترنت باعث شد افراد بتوانند اطلاعات خود را از حالت عادی به حالت دیجیتال تبدیل كرده و با نام و نشانی خود در این شبكه به اشتراك بگذارند.
گام‌های بعدی سریع‌تر اتفاق افتاد. امروزه بسیاری از مردم مكاتبات خود را با كمك ایمیل انجام می‌دهند، وبلاگ شخصی خود را دارند، در پایگاه‌های اجتماعی عمومی مانند توییتر، فیس‌بوك و امثال آن حساب ویژه كاربری خود را دارند، به نام خود وبلاگ می‌نویسند و عكس‌های خود را در پایگاه‌های اشتراك‌گذاری تصاویر به اشتراك می‌گذارند؛ در حالی كه این افراد در شبكه‌ها ارتباطات خود با دیگران را شكل می‌دهند و می‌توان روابط افراد را ردیابی كرد و از سوی دیگر سازمان‌ها و نهادهای مهم و تصمیم گیر نیز به این جریان پرداخته‌اند.
دولت‌ها، حكومت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و خبرگزاری‌ها هركدام صفحات دیجیتال ویژه خود را دارند و دیدگاه‌های خود را درباره مسائل مختلف مطرح می‌كنند و به واكنش‌ها پاسخ می‌دهند. حجم این اطلاعات سرگیجه‌آور است، اما نكته مهم این است كه همه اطلاعات موجود است و اگر اتفاقی نیفتد كه آنها نابود شوند برای همیشه باقی می‌مانند.
این گنجینه‌ای بی‌نظیر برای باستان‌شناسی آینده است و اگر این روند ادامه پیدا كند، احتمال زیاد می‌رود كه باستان‌شناسان آینده باستان‌شناسان دیجیتال باشند. آنها با كمك ربات‌های دیجیتال به جای كاوش در خرابه‌های باستانی باید دریایی عمیق و بی‌نظیر از اطلاعات فراموش شده در فضای آنلاین را بررسی كنند. نقشه همه محل‌ها روی نقشه‌های دیجیتال حداقل توسط یك كاربر ثبت شده و در جایی موجود است. در هر زمان حتما عكسی از یك محل یا فیلمی از یك رویداد وجود دارند كه در گوشه‌ای افتاده و دیگر روایت تنها روایت رسمی مورخان رسمی نیست كه منبع استناد قرار می‌گیرد حتی در رویدادهای جزیی میلیون‌ها نظر و زاویه دید مختلف وجود دارد كه می‌تواند تصویر دقیقی از آن رویداد را بیان كند.
برای مثال در نظر بگیرید رویدادی مانند عروسی ولیعهد آینده انگلستان توسط میلیون‌ها وب‌سایت پخش و بررسی و در كل در شبكه‌های اجتماعی مختلف چند میلیارد نظر درباره آن ثبت شد. بسیاری از این نظرات توسط شهروندان عادی بود كه در مقابل كاخ باكینگهام و در جایی بودند كه هیچ خبرنگاری نمی‌توانست آن را پوشش دهد، به این ترتیب مواد خام بسیاری برای باستان‌شناس آینده وجود دارد.
اما كار او آسان هم نخواهد بود. پیدا كردن موضوعی در میان دریای بی‌مانندی از اطلاعات از پیدا كردن سوزنی در انبار كاه نیز دشوار‌تر است. او باید بتواند همانند باستان‌شناس امروزی كه در لایه‌های مختلف تمدنی كاوش می‌كند در هر لایه از تمدن دیجیتال با ابزار مختلفی به كاوش بپردازد. فناوری‌های هزار سال پیش از خود را بیاموزد و بداند چگونه از آنها استفاده كند و این كاری است كه همین الان هم برای ما دشوار است. بازهم ممكن است بسیاری از نكات مهم در گوشه‌ای مغفول باقی بماند و از سوی دیگر شاید ناگهان كشفی اتفاقی روایت آیندگان از تاریخ امروز ما را تغییر دهد.