صفحه نخست » بخش عمومي » اطلاعات ضروری » کتابهای مفید » دنیای حیوانات

« ب »


بازتاب ( رفلكس) Reflex
بازتاب عبارت است از رابطه ساده بين يك محرك و يك پاسخ از جمله تنگ شدن مردمك چشم در برابر نور ترشح بزاق دهان بر اثر قرار گرفتن غذا در دهان نمونه هايي از بازتاب هستند. ويژگي هاي مهم رفتار بازتابي ساده بودن، غير ارادي بودن، نا آگاهانه بودن ، وارثي بودن آنها ست . (سيف ، 1379)

باز خواني Recall
به اين معني است كه مطلب مورد نظر را كاملاً از حافظه فرا خوانيم.
(سيف ، 1379)

بازسازي شناختي Cognitive Restructuring
فن مورد استفاده البرت اليس وساير در مانگران شناختي كه در آن مراجع از رابطه بين افكار غير واقعي رفتارهاي غير انطباقي حاصل از آنها آگاه مي شود. به مراجعان كمك مي شود تا راه هاي منطقي تري در بررسي رفتارهايشان پيدا كنند.
(سارا سون وسان سون 1378)

باز شنا سي Recognition
آگاهي نسبت به اينكه يك شيء يا رويداد چيزي است كه قبلاً ديده شده ، به تجربه در آمده يا ياد گرفته شده است. يكي از روش هاي تجربي براي مطالعه حافظه .
( ساعتچي ، 1377)


با زنمايي Representation
باز نمايي براي نظريات رايانه ا ي همچون قلب است . در بسياري از محاسبه ها اطلاعات خاصي با يك درونداد خاص تداعي پيدا مي كنند . براي ايجاد چنين تداعيهايي لازم است اطلاعاتي كه از قبل كسب شده بايد اندوخته و استفاده شود. به عنوان مثال اگر پرسيده شود حيوانات خانگي را نام ببريد . مرغ و خروس يا سگ و گربه در بيشتر جوابها خواهد بود ما كه از بدو تولد اين اطلاعات را نداشته ايم ، آنها راياد گرفته ايم، اندوخته ايم و سپس به هنگام پرسش بازيابي كرديم .
اينكه اطلاعات به چه شكلي اندوخته گردد ، موجب صراحت و برجستگي اطلاعات مختلف مي شود. به عنوان مثال ، اگر كميتها را بر حسب عدد نويسي عربي (…
و4و3و2و1) به خاطر سپرده باشيم اغلب توانائيهاي خاصي را به ما مي دهد كه اندوختن كميتها بر حسب عدد نويسي رومي نمي دهد . بسته به اينكه بازنمايي چه نوع اطلاعاتي را صريح و بر جسته مي كند به اجراي كم و بيش آسانتر يك محاسبه معين كمك مي شود براي مثال اگر كسي مقادير را با استفاده از اعداد رومي به خاطر سپرده باشد ، عمل ضرب رومي آنها كاملاً متفاوت از وقتي است كه اعداد بر حسب عدد نويسي عربي اندوخته شده باشند. انواع عملياتي كه براي اجراي يك محاسبه لازم است تا حد زيادي بستگي دارد به چگونگي باز نمايي درونداد و چگونگي بازنمايي اطلاعاتي كه بيشتر اندوخته شده است . همه نظريات رايانه ا ي تصوير ذهني مشخص كننده دو نسخ چيز هستند . يكي انواع بازنما ئيهايي كه از اطلاعات به كار رفته است ، و ديگري راههايي كه اين بازنما ئيها پردازش مي شود تا محاسبات خاصي اجرا گردد . معمولاً نظريه ها محاسبات بسيار گوناگوني را فرض مي كنند كه كار شان تشكيل تصاوير ، تركيب نمودن آنها از راههاي نو و تبديل آنها به طرق مختلف و شامل اينهاست . اغلب اين محاسبات براي اجرا توسط بخشها يا خرده سيستمهاي مختص آنها مطرح مي شوند. هر يك از اين بخشها نوعي درونداد را مي گيرد و برونداد لازم را توليد مي كنند . همه اين محاسبات طوري طراحي و تنظيم شده اند كه با انواع باز نمايي كه براي تصوير ذهني مطرح است جور باشد . ( آسينك ، 1944)

بازيا بي Retrieval
اصطلاح نسبتاً جديدي در روان شناسي است كه به فرايند فراخواني اطلاعات از حافظه اطلاق مي گردد . رديابي اطلاعات در حافظه .
(براهني و همكاران ، 1370)

بازيا بي آشكار Eplicit retrieval
1) بطور كلي ، مشخص كننده آنچه مستقيم و صريع است.
2) مشخص كننده چيزي كه آشكار و مشهود است.
3) مشخص كننده چيزي كه شخص از آن آگاه است. فرايند هاي شناختي آشكار آنهايي هستند كه شخص هشيارانه به آن واقف است.
(پور افكاري ،1373)

بحران Crisis
از ريشه لاتين به معني نقطه عطف در مسير رخدادها در مورد افرادي به كار مي رود كه به علت بحران دچار ناراحتي يا ناتواني شديد شده اند .اين واژه از واژه هايي است كه اريكسون در تقسيم بندي مراحل رشد خود به كار برده است و عبارتست از تغييرات هيجاني و فاحش ناگهاني كه در طول رشد رخ مي دهد .
مثل بحران نوجواني كه نوجوان براي كسب استقلال ، برقراري روابط و دلبستگي هاي تاز ه ، سست شدن روابط كهنه و… به آن دچار مي شود .
( پور افكاري ،1373)
بر انگيخته ( برانگيختگي ) Activation – Excitation
اصطلاهي است كه به حالت تهييج . توجه ، يا گويش به زنگ بودن اشاره مي كند. برانگيختگي از معدود متغير هاي انگيزشي است كه براي آن شاخص هاي قابل مشاهده و قابل اندازه گيري فيز يو لو ژيكي وجود دارد .
(منصور و همكاران ، 2536)

بر نامه ريزي ( برنامه سازي) Planning
عمل يا روش تهيه و تنظيم فعاليتهاي كاري در يك فهرست و جدول ساعات عملي عمل يا روش تنظيم و تركيب يك جدول ساعات و برنامه روزانه يا هفتگي از فعاليتها يا مطالعات گوناگون. (شعاري نژاد ، 1364 )

برون داد Out put
فعاليت عضلات و غدد ، رفتاري (پاسخي ) را شكل مي دهند كه از مجموع پردازش ناشي شده است ، در مورد عضلات ، فعاليت حركتي رخ مي دهد ، در مورد غدد، هورمونها يا ترشحات ديگر ايجاد مي شود. ( مرتضوي ، 1378)

برونگرا ExtravertExtrovert /
يونگ معتقد بود كه مردم در يكي از دو دسته قرار مي گيرند : افراد درون گرا و افراد برون گرا .
يك فرد برون گرا كسي است كه ابداً كم رو نيست و ترجيح مي دهد وقت خود را بيشتر با ديگران بگذراند تا اين كه تنها باشد .افراد برون گرا هنگامي كه با عوامل فشار رواني مواجه ميشوند احتمالاً در صدد يافتن گروهي بر مي آيند تا مسائل را با آنها در ميان بگذارند . (كارور و شي ير ،1375)

بزهكا ري Delinquency
مجموعه تخلفات جزائي كه افراد در يك جامعه مرتكب مي شوند .
بزهكاري نوجوانان مربوط به تخلفات در سنيني است كه توسط قوانين حدود آن تعيين گرديده است . (منصور و همكاران ،2536)

بلوغ Maturity / Puberty
بلوغ آغاز پختگي است . بطور متوسط بلوغ در سنين 13-12 سالگي در دختران و يك سال ديرتر در پسران شروع مي شود .
بلوغ هنگامي آغاز مي شود كه هيپوتالاموس شروع به راه اندازي تشكيل يكي از هورمون هاي آزاد كننده اش ، با نام هورمون آزاد كننده لو تئين ساز مي كند .ميزان اين آزاد سازي حدود يك تشكيل در هر ساعت است مشخص نيست كه چه چيزي هيپو تالاموس را براي اين عمل تحريك مي كند . اما وقتي هيپوتالاموس كارش را شروع كرد تا سراسر دوره باروري ادامه مي يابد . اين هور مون هيپوفيز را تحريك مي كند تا LH و FSHرا ترشح كند و آنها نيز به نوبة خود غدد جنسي را تحريك مي كنند .تا استراديول يا تستوسترون آزاد سازند. استراديون موجب رشد پستانها و گسترش كفلها مي شود . تستو سترون موجب بم شدن صدا، رويش محاسن ، گسترش شانه ها و رويش مو در سينه ، در زير بغل و در ناحيه شرمگاه مي شود . هم پسران و هم دختران در پاسخ به افزايش اين هورمونها بر انگيخته مي شوند.
(كالات ، 1979)

بلوغ پيش رس (زود رس) Pubertas Praecox
اگر چه بعضي تفاوتها در شروع بلوغ ، طبيعي است اما اگر بلوغ در دختران 8 ساله و
پسران 9 ساله شروع شود بلوغ پيشرس نام دارد . با اين حال ، بچه هايي كه بلوغشان

زود شروع شده است ، ناگهاني رشدشان افزايش مي يابد ، رشد آنها زودتر نيز متوقف مي شود و عموماً پس از زمان كوتاهي همانند بزرگسالان مي شوند. بچه 6 يا 7 ساله أي كه به بلوغ مي رسد ،جوشهاي صورتش وصفات ثانويه جنسي اش ظاهر مي شود، اغلب بچه هاي ديگر را اذيت مي كند و اين منجر به نا سازگاري اجتماعي مي شود . اگر بلوغ زود رس سريعاً تشخيص داده مي شود و چنين كودكي با داروهايي كه آزاد سازي LH وFSH را بازداري مي كنند ، درمان شود، بلوغ او تا سن مناسب به تا خير مي افتد. (كالات ، 1989)

بهت Stupor
حالت عدم پاسخ گويي همراه با عدم تحرك و سكوت مرض
Dsm – tv ) ،(13 75

بهداشت رواني Mental hygieneMental health/
احساس رضايت و بهبود رواني و تطابق كافي اجتماعي با موازين مورد قبول هر جامعه تعريف كرده است . بهداشت رواني علم وكار حفظ سلامت و كفايت رواني و مطلوب سازي رفتار شخصي و اجتماعي به منظور استفاده مثبت از توانائي ها و استعداد هاي فطري و نيز پيشگيري از اختلالات رواني .
(منصور و همكاران 2536)

بيماري آلزهايمر Alzheimers ‘Disease
آلزايمر نقص شديد حافظه است . اين بيماري در سالمندي شايع است اما گاهي شروعش از ميانسالي است . علايمش با فراموشيهاي خفيف شروع مي شوند و به فقدان جدي حافظه ،گم گشتگي ، افسردگي ، تحريك پذيري ، تو همات ، هذيانها و ناتواني در تمام يك كار و هجوم افكار مختلف منجر مي شود.
افرادي كه علايم بيماري آلزايمر را در حد متوسط دارند ممكن است . در به ياد آوري اصول كلي موفق باشند . اما نمي توانند به ياد آورند كه دريك لحظه خاص چه اتفاقي افتاده است .براي مثال شناختر (1983)چگونگي بازي گلف با يك بيمار آلزايمر را گزارش كرده است . اين بيمار اگر چه قواعد و مفاهيم بازي را به طرز عجيبي به خاطر مي آورد اما نمي توانست به ياد آورد كه با چند حركت توپ را به حفره رسانده است ، يا نمي توانست بگويد روي توپش چه بر چسبي بوده است.
(كالات ، 1989)

بيماري رواني Mental diseaseMental disorder/
شخصي كه بتواند با محيط خود (اعضاي خانواده ، همكاران ، همسايگان و بطور كلي اجتماع) خوب سازگار شود، از نظر بهداشت رواني بهنجار خواهد بود. اين شخص با تعادل رواني رضايت بخش پيش خواهد رفت ، تعارضهاي خود را با دنياي بيرون و درون حل خواهد كرد و در مقابل نا كاميهاي اجتناب نا پذير زندگي، مقاومت خواهد داشت . اگر كسي توان انجام دادن اين كارها را نداشته باشد و در نتيجه با محيط خود به شيوه نا مناسب و دور از انتظار بر خورد كند ، از نظر رواني بيمار محسوب خواهد شد، زيرا با اين خطر روبرو خواهد بود كه تعارضهاي حل نشده خود را به صورت نوروز (اختلالهاي خفيف رفتاري ) نشان دهد و به شخص نوروتيك تبديل شود. (گنجي ، 1379)

بيماري قلبي كرونر Coronary heart disease (c.H.D)
اختلالي كه در آن يك يا چند وريه قلب بطور جز ئي يا كلي بواسطه رسوب مسدود مي شود . اين امر به قطع موقت يا دايمي رسيدن خون به عضله قلب منجر مي شود

پ »

پاركينسون ( بيماري پاركينسون)
Parkinsons Disease / Parkinsonism
بيماري پاركينسون فلج تحركي نيز ناميده مي شود. اين بيماري بوسيله 1) سختي قسمت زيادي از عضلات بدن 2) لرزش غير ارادي نواحي مبتلا حتي هنگاميكه شخصي در حال استراحت است و هميشه با فركانس ثابت 3 تا 6 سيكل در ثانيه 3)ناتواني شديد براي شروع كردن حركات ، موسوم به بيحركتي تشخيص داده مي شود. بيحركتي كه در بيماري پاركينسون بوجود مي آيد غالباً براي بيمار زجرآورتر از علائم سختي عضلاني و لرزش است زيرا براي انجام حتي ساده ترين حركات در بيماري پاركينسون شديد شخص بايد حد اكثردرجه تمركز را اعمال كند . كوشش رواني و حتي زجر رواني كه لازم است تا موجب شروع حركت شود غالباً در آخرين حد نيروي اراده شخص قرار دارد . سپس هنگاميكه حركت واقعاً بوجود مي آيد سخت بوده و بجاي آنكه نرم ويكنواخت باشد حالت منقطع و پرشي دارد. (گايتون 1991)

پاسخ Response
1) پي آمد رفتاري تحريك كه بصورت يك حركت يا تراوش يك غده ظاهر مي شود.
2) گاه هر نوع فعاليت جاندار ، از جمله پاسخهاي دستگاه عصبي مركزي (مانند
تشكيل يك تصوير ذهني يا صورت تخيلي ) صرف نظر از اينكه خود پاسخ يا محرك به آن قابل شناسايي باشد يا نه.
3) فرآورده هاي فعاليت جاندار از قبل واژه هاي تايپ شدهدر يك دقيقه.
(اتكينسون و هيلگارد، 1983)
پاسخ در برابر فشار رواني Response againststress
بر انگيختگي هيجاني ملايم ، آدمي را در جريان اجراي كاري كه به عهده دارد هشيار نگه ميدارد. بررسيهايي كه در مورد محروميت حسي صورت گرفته نشان مي دهند ،كه فقدان تحريك عادي براي مدتي بيش از يك دورة كوتاه ، مي تواند هم بسيار ناراحت كننده باشد و هم اثرات ژرفي بر رفتار بگذارد . بنظر مي رسد براي آنكه دستگاه عصبي درست كار كند بايستي ميزان يعني تحريك به آن وارد شود. اما در عين حال ، قشار رواني شديد يا طولاني در روي اثر هاي آسيب زاي فيزيولوژيايي و روان شناختي است. (اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

پاسخ فيزيولوژيك Psychosomotics response
از دو كلمه يوناني psyche (ذهن) و soma (تن) گرفته شده است اعتقاد بر اين است كه بيماريهايي مانند حساسيتها ، سردرد هاي ميگرني ، فشار خون ،ناراحتيهاي قلبي، زخمهاي گوارشي و حتي جوشهاي غرور جواني با فشار هيجاني ارتباط دارد.
(اتكسيون و هيلگارد ، 1983)

پايدار persistent
اشاره به رفتارهايي دارد كه نشان دهنده تمايل فرد براي ادامه آن است . فرايندي كه پس از محرك اوليه و ايجاد كننده آن در طي زمان ادامه مي يابد.
(ساعتچي ، 1377)

پديده نوك زبان tip of tongue phenomenon
بسيار اتفاق افتاده است كه افراد تلاش مي كنند پاسخي را به ياد آوردند كه در آن لحظه قادر به ياد آوري آن نيستند، ولي با اين وجود پاسخ را خيلي نزديك يعني نوك زبان خود مي دانند . به اين پديده ،پديدة نوك زبان گويند . براي مثال فرض كنيد از كسي سؤال شود« در راه زاهدان به چابهار چه شهري است؟»تنها بدين دليل كه فردفوراً پاسخ را به يادنمي آورد الزاماً نمي توان گفت كه او هيچ چيزي درباره پاسخ نمي داند. برخي اوقات كسي كه نمي تواند پاسخ را به ياد آورد ولي مي تواند ويژگيهاي لفظي پاسخ درست را به ياد آورد. براي مثال ، در پاسخ به سؤال بالا فردي كه نمي تواند پاسخ را كه «ايرانشهر » است به يادآورد ممكن است به ياد آورد كه پاسخ با «1»يا حتي «ايران» شروع مي شود، يا آن كه داراي سه بخش است . برخي اوقات فردي كه نمي تواند پاسخ را به ياد آورد در عين حال مي تواند اطلاعاتي را درباره ويژگيهاي معنايي آن پاسخ به ياد آورد . براي مثال ، در پاسخ به سؤال بالا فرد ممكن است نتواند پاسخ را به ياد آورد ولي هنوز ممكن است بتواند به ياد آورد كه سؤال درباره شهري است تقريباً نزديك مرز ، يا اينكه شهري است كه نزديك زابل است يادآوري هر يك از اين دو صفت در غياب ياد آوري خود پاسخ ، «پديده نوك زبان » ناميده شده است . ( اين پديده براي اولين بار توسط براون و مك نيل 1996 بررسي شد) (خرازي و همكاران ،1379)

پرتو نگاري Roentgenography
عكسبرداري از ساختمانهاي دروني بدن به وسيله عبور پرتو هاي x از خلال بدن و اثر آن بر روي فيلم حساس مخصوص . (دورلند 1956)

پرخا شگري Aggressivity / Aggression, Aggressivenes
پرخاشگري آن رفتار تهاجمي است كه شخص به قصد صدمه و آسيب رساندن به
افراد يا اشياء از خود نشان ميدهد . پرخاشگري ميتواند بصورت فيزيكي يا كلامي ويا در قالب تخريب اشياء و لوازم وبالاخره زير پا گذاشتن مقررات و قوانين در محيط زندگي با آگاهي قبلي تجلي نما يد . ( نوري و مرادي 1371 )

پردازش Processing
آزمودن ، مراحل مختلفي را ( براي انجام منظور معيني ) طي كردن ، از مراحل خاصي گذرانيدن ، مراحلي را طي كردن ، به انجام رسانيدن ، تمام كردن ، تحت آزمايش قرار دادن ، مورد رسيدگي قرار دادن ، جرياني را طي كردن ، مورد معاينه قرار دادن و … در روانشناسي شناختي ، هر گونه عمل كه به منظور سازمان دادن ، رمز گذاري و تفسير خبر انجام مي گيرد . ( ساعتچي ،1377 )

پردازش اطلاعات Information Processing
در روان شناختي ، معني اطلاعات يا خبر ، يعني هر گونه داده ، انديشه ، تصوير ذهني ، واقعيت ، دانش و نظاير آن ، كهجنبه اطلاع رساني دارد . پردازش نيز ، يعني حركت به طرف يك هدف از طريق گذر از مراحل مختلف عمل يا گذر از همه مراحلي كه در پيدايش يك عمل طي مي شود . بنا براين ، پردازش خبر ، يعني ، سازمان دادن ، تفسير كردن وپاسخ دادن به محركهاي وارده . در مدلهاي مختلف پردازش خبر ، فكر و عمل ، آن دسته از اعمال شناختي و ادراكي مورد نظر است كه شامل عواملي نظير درونداد ، رمز گرداني ، اندوزش ، بازيابي ، رمز خواني و برونداد مي شود . (ساعتچي ، 1377)
پرسشنامه Questionnaire بطور كلي ، به هر مجموعه سؤالي كه در رابطه با يك موضوع يا مجموعه اي از موضوعات مرتبط با يكديگر طراحي شده باشد و هدف از تهيه چنين سؤالهايي اين باشد كه از ديگران خواسته مي شود تا به سؤالهاي آن مجموعه پاسخ دهند ، «پرسشنامه » گفته مي شود . (ساعتچي ، 1374)
پياژه ، ژان 1980-1896 jean و Piaget
ژان بياژه به هنگام مرگ در سال 1980 مشهور ترين و معتبر ترين روان شناس كودك در جهان بود. در سال 1929 به رياست مؤسسه ژان ژاك روسو در ژنو منصوب شد و سالهاهمان مقام را داشت . هر چند كه در قارة اروپا نفوذ بسياري داشت ولي از اين مقصود تا اواخر دهه 1950 در دنياي انگليسي زبان روان شناسي خبري نبود شايد تا حدودي به اين دليل كه پياژه بيشتر بر كشف دنياي دروني كودكان تاكيد مي كرد و چنين بر خوردي مغاير با رفتار گرايي بود.
پياژه معتقد بود كه تفكر كودكان از لحاظ كيفي با تفكر بزرگسالان تفاوت بسيار دارد ( رشد شناختي) همراه با رسش مجموعه تغيرات مهمي در شيوه هاي تفكر ايجاد مي شود . پياژه به اين مجموعه تغيرات دگر ديسي مي گفت اصطلاحي كه در زيست شناسي براي توصيف تغير اساسي شكل در فرايند تكامل به كار ميرود . مانند تبديل كرم ابريشم به پروانه . به نظر پياژه تبديل شيوة فكر كودكان به شيوه تفكر بزرگسالان همان قدر اساسي است كه تبديل كرم ابريشم به پروانه روشي كه پياژه براي كشف فرايند تفكر كودكان به كار مي برد روش پديدار شناختي بود ( ن ك : روشهاي روان شناسي) روش پديدار شناختي ماهيتاً ذهني است و پژوهشگر بايد آن را تفسير كند . در ضمن از لحاظ پاياني در سطح پاييني است . بايد بدانيم كه امروزه پياژه به عنوان روان شناس كودك شناخته شده است ، ولي در واقع شهرت اومبنايي گسترده تر دارد. او كودكان را ابتدا به دليل علاقه اش به معرفت شناسي يعني بررسي چگونگي كسب دانش توسط انسانها مورد مطالعه قرار داد . از نظر پياژه كشف رشد شناختي كودكان مؤثرترين راه در جهت پيشبرد معرفت شناسي است.
روش پديدار شناختي نكات مثبتي ديده مي شود. اين روش به ويژه تنها روشي است كه مي توان به مدد آن تا عمق جهان دروني كودك را ديد و اين همان كاري است كه پياژه مي خواست انجام دهد. (برونو 1370)

پيشگيري Prevention
مجموعه اقدامات نظامداري كه به منظور پيشگيري بيماريها به عمل مي آيد .
(منصور و همكاران ، 2536)
پيشگيري اوليه Prime prevention / First prevention
منظور از پيشگيري اوليه عبارت از جلوگيري از پيدايش بيماري است و عبارت ديگر كاري بكنيم كه كسي بيمار نشود و علاج واقعه قبل از وقوع انجام گيرد.
روش پيشگيري اوليه به منظور كاهش تظاهرات هيجاني، عاطفي در جامعه از طريق مبارزه با عوامل استرس زا و حالاتي كه منجر به عوارض رواني مي شوند مي باشد و به عبارت ديگر هر عاملي كه باعث بهبود وضع زندگي انسان گردد جزئي از روشهاي پيشگيري اوليه است.
تشخيص افراديكه در معرض خطر بروز بيماري هستند ،مشاوره با آموزگاران براي شاگرداني كه مشگل تحصيلي و … دارند، آموزش مسايل جنسي به نوجوانان و جوانان و … جزء پيشگيري اوليه هستند. (ميلاني فر ، 1374)

پيشگيري ثابت 3rd (third) prevention
به كاهش آسيبي معطوف است كه احتمال دارد در نتيجه اختلال يا حادثه مفروضي حاصل شود. اين امر از طريق توان بخشي و اجتماعي كردن مجدد حاصل مي شود. براي مثال ، در يك كودك بيش فعال ، تدابير رفتاري مي تواند به او كمك كند تا در مدرسه دقت و توجه بيشتري به خرج داده و نزد كودكان ديگر قابل پذيرش تر باشد .
مشاوره و گروه درماني بعد از حادثه آسيبي مثل مرگ همسر ممكن است حمايتهاي اجتماعي فراهم سازد كه آسيب پذيري خود را در برابر فشار رواني كاهش دهد.
(سارا سون 1378)

پيشگيري ثانويه Secondary prevention
هدف پيشگيري ثانويه كاهش مدت ،و ميزان ناتوان كنندگي يك ناهنجاري است. در اين نوع پيگيري سعي مي شود كه با روش بيماريابي ، تشخيص زود رس ، اجراي درمان به موقع و پيشگيري مرتب از نظر درماني از بروز عوارض بيماري كاست . پيشگيري ثانوي متضمن موارد زير است:
1- بيماريابي به منظور تشخيص ، شناخت فوري و پيشرس علايم غير عادي و يا رفتارهاي نا متعادل
2- درمان فوري، زودرس و كامل جهت رفع علايم سبك بيماري ، پيشگيري از بروز علايم شديد و برگردانيدن هر چه زودتر بيماران رواني به جامعه
3- پيگيري و درمان نگهدارنده به منظور پيشگيري از بازگشت عوارض بيمار

ت »

تالاموس Thalamus
تالاموس را گاهي ايستگاه اطلاعات در راه رسيدن به كرتكس و ديگر ساختارها مي دانند. همچنين مي توان گفت تالاموس وظيفه ا ي بيش از رله كردن انفعالي دارد كه با روشهاي مختلف اطلاعات را پردازش و يكپارچه مي كند.
تالاموس داراي هسته هاي منفردي است كه هر كدام اكسونهايي را به بعضي قسمتهاي كرتكس فرستاده واكسونهايي را ازبخشهاي ديگر كرتكس دريافت مي كتد.
(كالات ، 1989)

تثبيت Fixation
در وانكاري ، متوقف ماندن رشد به اين علت كه فرد در رشد رواني جنسي خود نتوانسته از مرحله معيني فراتر رود و يا موضوع وابستگي خود را تغيير دهد . ( براي مثال ، ممكن است شخص در مرحله رواني يا در ارتباط با مادر خود تثبيت شده
باشد ). (اتكينسون و هيلگارد 1983)

تجربه Experience
1) هر گونه رويدادي كه از طريق آن ، فرد به زندگي خود ادامه مي دهد
2) دانشي كه فرد از طريق مشاركت در آن رويداد كسب مي كند
3) مجموعه دانشهايي كه فرد كسب مي كند. پديده ذهني شخص و آنچه كه در دنياي ذهني شخص مي گذرد. (ساعتچي ، 1374)



تجربه، برداشت Impression /Experience
كسب و تحصيل معرفت ، نظرات يا مهارتهايي از طريق فعاليت فردي، بويژه ادراك حسي، معرفت ، نظرات و مهارتهايي را گويند كه از اين راه كسب مي شوند . تا ثير متقابل ميان فرد و محيط هر چيزي است كه در مجال احساس و ادراك و شعور فرد قرار مي گيرد و اين مفهوم به مجموع حوادثي گفته مي شود كه شخص مستقيما ” آنها را در مي يابد. تجارب روزانه اي كه شخص براي بهتر ساختن زندگي خود بدست مي آورد. (شعاري نژاد 1364)

تحريك پذير excitable و Irritable فردي كه هيجان پذيري بيش از حد معمول نشان مي دهد . شخصي كه براي واكنش نشان دادن افراطي نسبت به يك محرك ، آمادگي نشان مي دهد . فردي كه از خود بي حوصلگي و حساسيت بيش از اندازهمعمول نشان مي دهد .
( ساعتچي ، 1377)

تحقيقات كاربردي Applied research
تحقيقات كاربردي به دنبال يافتن راه حل براي سئولات است كه پاسخ به آنها مي تواند مشكلي را از بشر حل نمايد . بدين ترتيب عمدة اختراعات و ابداعات همه ناشي از نتايج علم كاربردي است . همينطور شيوه ها و روشهاي علمي كه براي اراده كلاس و تربيت دانش آموزان ارائه مي شود و همگي حاصل علم كاربردي است.
(شريفي و نجفي زند ، 1376)



تحقيقات محض Pure research
پژوهشهاي هستند كه در درجه اول تامين كنند ه نيازها و كنجكاوي هاي افراد تحقيق كننده مي باشند . بدين معنا كه انسان ذاتاً جستجو گر و كنجكاو است و مايل است كه از كم و كيف امور بدور از اينكه براي او نافع باشد يا نه اطلاع حاصل كند.
دانشمند علوم بنيادي سعي در كشف روابط ميان پديده ها مي كند و هدف عمد ه اي كه از تلاش علمي خود دارد اين است كه بتواند نتايج كار ، خود به يك تئوري يا نظريه اي از وضع موجود پديده ها برسد. ( شريفي و نجفي زند ، 1376)

تداخل Interference
علت به ياد نيامدن اطلاعات از حافظه داز مدت تداخل مي باشد . اطلاعات ياد گرفته شده با هم تداخل مي كنند و در هم مخلوط مي شوند و همين امر سبب به ياد نيامدن آنها مي شود . بعضي وقتها اطلاعات تازه و ياد گرفته شده با اطلاعات قبلاً آموخته شده تداخل مي كنند و مانع ياد آوري اطلا عات قبلي مي شوند . به اين نوع تداخل باز داري پس گستر (Retroactive inhibition) مي گويند . گاه اطلاعات قبلاً آموخته شده سبب مي شوند كه ما نتوانيم اطلاعات تازه يا د گرفته شده را به ياد آوريم . به اين نوع تداخل باز داري پيش گستر
( P r oactive inhibition) مي گويند . ( سيف ، 1379)

ترس Fear
ادراك آسيب يا خطر ، ترس را ير انگيخته مي سازد . ماهيت آسيب يا خطر ادراك شده مي تواند جسماني يا رواني باشد . بنابر اين تهديد و خطر براي سلامت جسماني يا رواني ما ترس را برمي انگيزد . از اين نظر ، ترس مثل يك نظام انگيزشي دفاعي عمل مي كند . (مارشال ريو ، 1992)

ترس مرضي ( هراس ) Phobia
ترس مرضي از شايعترين اختلالات رواني است .
وجه تمايز ترس مرضي و ترس طبيعي:
1) ترس طبيعي ترس ناشي از يك منبع واقعاً ترسناك و وحشت زا بوده وترس يك واكنش طبيعي و عادي تلقي مي شود . در ترس طبيعي فرد نسبت به عامل ترس آگاهي داشته و به عبارتي در ترس طبيعي ادراك ترس با موضوع ترس انطباق دارد .
2) ترس مرضي يا فوبيك فرد از شيء يا موقعيتي مي ترسد كه نسبت به عدم ترسناك بودن آن آگاهي دارد . لكن واكنش ترس براي فرد در اين موقعيت اجتناب ناپذير است . مانند ترس از مكانهاي باز يا ترس از اجتماع انساني در اين جا واكنش ترس نوعي واكنش دفاعي است كه بيمار تلاش مي نمايد تا اضطراب خود را با جابجائي ترس از يك موقعيت يا فرد يا فكر ويژه به يك موقعيت يا فكر ديگر كه با اولي ارتباط دارد كم نمايد . احساس وحشت آگاهانه از يك موقعيت ويژه در واقع از يك منبع ديگر . (فراهاني و احمدي ، 1370)

تستو سترون Testosterone
« Testosterone »رشد اندامهاي جنسي مردانه را تحريك مي كند همچنين موجب پيشبرد و تكامل و رشد مشخصات جنسي ثانويه مردانه را مي شود.
بيضه ها چندين هورمون جنسي مردانه ترشح مي كند كه رويهم «A ndrogen» ناميده مي شوند و شامل« Dihydrotestosterone و Androstnedione» هستند اما بايد دانست كه تستو سترون آنقدر فراوانتر از بقيه است كه مي توان آن را بعنوان هورمون بيضه اي مهم در نظر گرفت.
(گايتون ، 1991)

تصويرسازي ذهني Imagery در معني كلي آن ، يعني فرايند مجسم كردن ، خوب شرح دادن و مجسم ساختن .
( ساعتچي ، 1377)

تعارض Conflict
از اصطلاح تعارض براي نشان دادن موقعيتهايي استفاده مي شود كه در آن حوادث انگيزه ها ، هدفها ، رفتارها تكانه هاي مخالف يا متضاد با هم وجود دارد .براي مثال وقتي فرد نمي تواند بين دو غذا يكي را انتخاب كند (تعارض رسيدن ـ رسيدن ) ، يا بين دو شغل غير دلخوه ، كدام را انتخاب كند ( تعرض اجتناب – اجتناب ) مي گوييم دچار تعارض و تنش هاي مربوط به عدم توانايي در تصميم گيري و انتخاب يكي از گزينه ها شده است . (ساعتچي ، 1377)

تعارض اجتناب – اجتناب Avoidance –avoidance Conflict
در تعارض اجتناب- اجتناب، شخصمجبور استكه از بين دو هدف ياامر منفي يكي را انتخاب كند. مثل تمايلات اجتنابي (ترس) كه يك چيز باز در لحظه پريدن از هواپيما تجربه مي كند ، يني وي مجبور است كه از بين دو هدف منفي پريدن يا از دست دادن آبرو ، يكي را انتخاب كند . هرگاه در فاصله هاي دور از هدف نيز ( مثلاًهفته قبل از پرش ) تمايلات اجتنابي تا به اين اندازه نيرومند مي بود احتمالاً او خود را در چنين موقعيت تعارض انگيزي قرار نمي داد .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)
تعارض گرايش - اجتناب Approaeh –Aroidance conflict وقتي كسي هدفي در پيش دارد كه هم خواستني است و هم خطر بار ، ممكن است در مدتي سر گردان شود تا سر انجام بتواند در مورد آن تصميم بگيرد، چنين كسي وقتي از هدف دور است آن را خواستني مي بيند و بنابر اين دست به واكنشهاي گرايشي مي زند ، اما هر چه به هدف نزديكتر مي شود خطر بار بودن آن آشكار تر و براين پايه ، ميل به روگرداني از شوق بيشتر مي شود . نوجوان خجولي كه مايل است تلفني از كسي تقاضايي بكند ، به شوق موفقيت به سوي تلفن مي رود اما به همان نسبت كه به تلفن نزديك مي شود ، ممكن است ترس از احتمال رد شدن در خواستش افزايش يابد .اين نوجوان ممكن است در اين مورد دست به چند اقدام نا تمام بزندتا سرانجام يا كار را به پايان ببرد و يا آنرا رها كند . هدفي كه در عين حال هم خواستني و هم نخواستني است ، هم خوشايند است و هم نا خوشايند در آدمي يك نگرش دو سو گرا ايجاد مي كند . نگرشهاي دوسوگرا بسيار رايج است نوجوانان نسبت به زندگي مستقل يك نگرش دوسوگرا دارند . هم دلشان مي خواهد مسؤل امور زندگي خويش باشند و هم مايلند كه پدر و مادر در حل مشكلات ياريشان دهند . (اتكينسون و هيلگارد ،1983)

تعارض گرايش - گرايش Approach – approach conflict هنگامي كه فقط يك انگيزه معين مطرح است اگر راههاي گوناگوني براي دستيابي به هدف در پيش باشد باز هم ممكن است تعارض روي دهد . مثلاً وقتي امكان تحصيل در چند دانشگاه وجود داشته باشد گزينش دانشگاه بصورت يك موقعيت تعارض انگيز در مي آيد . در اين حال گرچه شخص سر انجام به هدف خود مي رسد اما ضرورت دست زدن به انتخاب ، در كار و پيشرفت وي به سوي هدف اخلال مي كند
(اتكينسون و هيلگارد ،1983 )
تفسير – تعبير Interpretation توضيح ، فرموله كردن و تنظيم يك چيز با اصطلاحات آشنا و معمول توضيح و بيان مفهوم مفروضات نا آزموده .
در روانكاري ، جلب توجه بيمار به نشانه هاي مقاومتهاي وي براي ضعيف كردن آنها ، همچنين توضيح رمزهايي كه در مدت كاوش ظاهر مي شوند در روان شناسي درون نگري معني دادن به هر تجربه . (شعاري نژاد ، 1364)
تعميم Generalization تعميم به گرايش ارگانيسم براي دادن پاسخ مشابه به محركهاي مختلف اطلاق مي شود .اين عمل بدان معنا نيست كه ارگانيسم نمي نواند تفاوت محركها را تشخيص دهد . بلكه به خاطر آن است كه محركها را مشابه به هم درك مي كند . در تعميم ، هر چه تشابه دو محرك بيشتر باشد ، پاسخ ارگانيسم محكمتر است . تعميم گاه باعث مي شود ما در قضاوت هاي خود بيش از حد از آن استفاده نمائيم .
(فراهاني و احمدي ، 1370 )

تفكر Thinking , cerebration
تفكر ، تفكر بهنجار عبارتست از جريان معطوف به هدف و عقايد ، رمز ها يا نماد ها و تداعي ها، كه در مواجهه بايك مسئله اغاز شده و به نتيجه اي متكي به واقعيت منتهي مي گردد . اين نوع تفكر را بهتر است تعقل يا استدلال ناميد ، كه تفاوت آن با تفكر محض در اين است كه در تعقل پيوستگي فعاليتهاي نمادي ذهني بيشتر و تداعي ها كاملا” با هم مربوطند در تفكر بي هدف تداعي ها تصادفي هستند . تداعي آزاد (Free - association ) كه در آن شخص به ابراز هر فكري كه در ذهنش مي رسد ، تشويق مي شود . نمونه اي از تفكر غير استدلالي است .
(پورافكاري ، 1373 )
تفكر انتزاعي Abstract thinking
يعني نوعي تفكر كه در آن شخص قادر است به طور ارادي مسير افكارش را از يك وجه موقعيتي خاص به وجهي ديگر تغيير دهد . وجوه مختلف موقعيت را همزمان در ذهن نگاه دارد . نكات اساسي يك موضوع را با هم در نظر بگيرد و در ضمن قادر به تجزيه آن به اجزاء كوچك باشد، پيشاپيش طرح بريزيد و از نماد سازي استفاده كند . توانائي تعبير ضرب المثل يكي از خصوصيات تفكر انتزاعي است .
( سيف ، 1379)
تفكر انتقادي Critical thinking
منظور از كلمه انتقادي در اين مفهوم تيز بينانه است نه گله مندانه يا شكايت آميز . با اين توضيح ، تفكر انتقادي به صورت هاي زير تعريف شده است : «تفكر مستدل و تيز بينانه درباره اينكه چه چيز ي را باور كنيم و چه اعمالي را انجام دهيم .» يا «ارزيابي تصميمات از راه وارسي منطقي و منظم مسائل ،شواهد ، و راه حل ها» مثالهايي از تفكر انتقادي عبارتند از : درك و فهم و تفسير مسايل تشخيص و تحليل سؤالها تشخيص و كاربرد منطق ( قياس ، استقرا ، استنباط ) با نتيجه گيري معقول از اطلاعات حاصل از منابع مختلف كتبي ، شفاهي و دفاع از آن ، تمايز بين حقايق از عقايد ؛ داوري درباره اعتبار منابع ؛ تصميم گيري درباره اعمال مختلف ؛ تشخيص بيانات كليشه اي و قالبي ؛ تشخيص نظامهاي ارزشي و عقيدتي مختلف ؛ طرح سؤالها و پاسخگويي به آنها. (سيف ،1379 )

تقويت Reinforcement
هر رويدادي كه احتمال پاسخ را افزايش مي دهد ، تقويت نام دارد . ودو نوع است . تقويت مثبت و تقويت منفي . تقويت كنندة مثبت محركي است كه وقتي به دنبال پاسخ ارائه مي شود، احتمال پاسخ را افزايش مي دهد ، غذا و آب يراي جانداراني كه به قدر كافي از آنها محروم شده اند ، تقويت كننده هاي مثبت محسوب مي شوند . تقويت كننده منفي محركي است كه وقتي به دنبال پاسخ حذف مي شود ، احتمال پاسخ را افزايش مي دهد ضربه برقي و سر و صداي دردناك اگر به دنبال پاسخ مورد نظر حذف شوند نقش تقويت كنندة منفي را ايفا مي كنند.
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)



تكا نة عصبي Herveimpulse
كه پتانسيل فعاليت نام دارد . تغييري الكتريكي در غشاء ياخته است كه با انتقال ناگهاني يونهاي سديم به داخل نرون و انتقال يونهاي پتاسيم به خارج از نرون ايجاد مي شود.
نروني كه در فواصل مختلف ارتباطات زيادي دارد بايد بتواند تكانه ها را در امتداد اكسون عبور دهد . اكسونها طوري تخصص يافته اند تا بدون كاهش ميزان تكانه ها ، آنها را در طول مسير انتقال دهند . (كالات ، 1989)

تكلم Conversation/sation/speech/speaking/thaking
تكلم يا گفتار يا سخن گفتن ، شكلي از زبان است كه در آن با استفاده از نشانه هايكلامي يا علايم قرار دادي مقاصد و عواطف فرد به ديگري منتقل مي شود.
تكلم شامل نمادين سازي ، فرايند هاي شخصي ، آوا سازي ،طنين و توليد صذاست . اين علايم از طريق اندامهاي گفتاري ، يعني ، لبها ، زبان ، نرم كام ، سخت كام ، دندانها ، حفره بيني ، حلق ، حنجره و تارهاي صوتي انجام مي شود.
(سيف نراقي و نادري 1380)

تمركز Concentration
ثابت و منحصر كردن دقت روي يك چيز معين يا قسمتي از يك چيز . توجيه نيروهاي ذهني يا بدني و يا هر دو و به انجام دادن كاري يا حل مسئله ا ي انتخاب يك گروه وابسته به موضوعهاي دانشگاهي را براي مطالعه مفصل و اختصاصي.
(شعاري نژاد 1364)



تميز Discrimination/Differentiation
ارگانيسم با وجود محركهاي مختلف ، پاسخ به محرك بخصوص را ياد مي گيرد. ايجاد تميز با تقويت يك محرك از ميان چند محرك صورت مي گيرد.
( فراهاني - احمدي 1370)

تنش Tension
در روان شناسي عمومي تنش عبارت از آمادگي براي عمل و وقوععمل به منزلة تقليل يا از بين رفتن تنش است . به عبارت ديگر تنش عبارتيست از بروز حالت عدم تعادل در ارگانيزم و وادار ساختن آن به انجام رفتاري كه توجه ايجاد تعادل مجدد است. ( منصور و همكاران 2536)

توجه : Attention
توانايي موجود زنده است به پاسخگويي انتخابي به محرك يا مجموعة كوچكي از محركها از ميان مجموعه بزرگتري از محركها يي كه اندامهاي گيرنده اش با آن تماس مي يابند.
نمونه : مثلاً فرض كنيد استيون هفت ساله پاي تلويزيون نشسته است و دارد كارتون تماشا مي كند . صبح جمعه است و بيرون باران مي بارد . اما در اين لحظه اسيتون متوجه باران نيست . مادرش از اتاق ديگر صدايش ميزند كه بتابد لباسهايش را آويزان كند ، ولي استيون صدايش را نمي شنود قضيه چيست ؟ رفتار اسيتون كاملاً طبيعي است . در اين لحظه كارتون آنقدر برايش جالب است كه بخش اعظم توجه خود را بدان معطوف كرده است . در نتيجه راه بر كلية محركهاي ديگر از قبيل صداي باران يا مادرش بسته است مادرش وارد اتاق مي شود كه استيون در آن لحظه مشغول تماشاي تلويزيون است و بلند مي گويد «استيون صدايم را نشنيدي »؟ صدايت كردم اين بار استيون سر بر مي دارد و نگاهش مي كند و در كمال معصوميت مي گويد :« نه.» اگر مادرش از درك لازم برخوردار باشد ، مي فهمد كه كاملاً احتمال دارد استيون صدايش را نشنيده باشد. اين كه حالا صداي او را مي شنود نشان مي دهد كه مادر توانسته با افزودن بر شدت محركهاي رقيب با كارتون ، توجه او را از كارتون به خود بكشاند . به عبارت ديگر ، وارد اتاق شد و با صداي بلند تر ي صحبت كرد.
ويلهم و ونت ، پدر مكتبي در روان شناسي كه به ساخت گرايي معروف است يكي از نخستسن روان شناساني بود كه به مطالعه توجه پرداخت . او بر اثر پژوهشهاي خود به اين نتيجه رسيد كه توجه يك نقطة كانوني و يك فراخنا دارد. بهتر است نور چراغ قوه اي را بر ديوار اتاقي تاريك تصور كنيد. آنچه در مركز درخشان نور روشن شده است شبيه چيزي است كه در كانون توجه قرار مي گيرد . اما چيزهايي هم كه تا حدودي روشن شده اند باز درفراخناي توجه قرار دارند. وقتي مشغول خواندن رماني جالب هستيد ، ممكن است كنش داستان و گفتگوهاي آن كانون توجه شما باشد. به ورق زدن كتاب و نحوة نشستنتان بر صندلي هم توجه داريد اما اينها در فر اخناي توجه شما قرار دارند. يعني وضوح آنها در قياس با آگاهي شما از سير ماجراي داستان كمتر است . (برونو ، 1370)

توجه انتخابي Selective attention
فرايند درگير در موقعيت هايي كه در آنها مشخص با درون دادهاي محرك متعدد روبرو است و بايد وجهي از آنها را برگزيده و به آن توجه نمايد . اين اصطلاح از يك لحاظ زايد است ، چون توجه تلويحاً انتخاب را مي رساند.
( پور افكاري ، 1373)

توزيع طبيعي Natural distribution
به توزيعي گفته مي شود كه در آن تراكم افراد بيشتر در حدود طبقات وسط باشد و هر چه به طرفين پيش رويم به تدريج از ميزان تراكم كاسته مي شود. در يك توزيع بهنجار يا نرمال سطح زير منحني بوسيله واحد هاي انحراف استاندار هميشه به نسبت هاي ثابتي تقسيم مي شود . ( شريفي و نجفي زند ، 1376)

توهم (اختلال در ادراك) Hallucination
توهم يعني تجارب حسي يا ادراكي است كه هيچ منبع خارجي واقعي ندارند ، مانند شنيدن صداي شيطان كه به فرد دستور كشتن كسي را مي دهد . فرد عادي از طريق جريان پيچيدة غربال كردن و از صافي گذراندن اطلاعات حسي قادر به انتخاب ، تطبيق و تشخيص انبوه محركهايي كه همواره به وي ارائه مي شوند ، بوده و بدين وسيله مي تواند دنياي خود را به طريق عادي و معني دار ادراك نمايد . ولي بيمار سيكوتيك بر عكس به طور آشكار قادر به غربال كردن اطلاعات آشفته و يا تشخيص اطلاعات مربوط و نا مربوط نيست او در حد زياد نسبت به تمام محركها ، خواه از منابع داخلي باشند يا خارجي ، حساس است و قادر نيست كه ادراكهاي خود را بصورت يك الگوي معني دار ، وحدت و انسجام بخشد .
(آزاد ، 1375)

تيپ : Type به طبقه بندي مردم در چند گروه گفته مي شود . هر يك از اين طبقات ، ويژگيهاي خواص خود را دارد . (مثلاً ، برون گرا ودرون گرا )
(پروين ، 1374 )

تيپ شخصيتي Personality
به آن دسته از ويژگيهاي شخصي يا بطور كلي افراد گفته مي شود كه الگوهاي ثابت رفتاري آنها را نشان مي دهد . (پروين ، 1374 )

تيپ شخصيتي الف AType(A) يكي از مهم ترين پژوهشها دربارة تفاوت اضطراب در افراد از اوايل دهه 1960
آغاز مي شود ، يعني زماني كه دو پژوهشگر به نام هاي( meyer Freidman, Rany Rosenman) آما دگي و استعداد ابتلا بيماريهاي كرونر را نشان دادند. در آن موقع معلوم شد كه بيماران مبتلا به ناراحتي كرونر از بسياري جهات رفتارشان به هم شباهت دارد. آنها بي نهايت رقابت طلب ، زياده جو ، پر خاشگر ، بي حوصله، بي صبر و بي قرار بودند . آنها با حالتي انفجاري صحبت مي كردند ، عضلات صورتشان بنظر كشيده مي رسيد ، زير فشار زمان و بار مسئولينت بودند ، اين افراد تحت عنوان شخصيت نوع A توصيف شدند. با بررسي تعدادي از مطالعات ارتباط بين شخصيت نوع A و وضعيت شغلي رده بالا روشن شدكه شخصيت نوع A تمايل دارد كه شغل خود را پر مسئوليت تر و با ساعات كاري بيشتر و ميزان كار سنگين تر از شخصيت نوع B معرفي نمايند . عليرغم اين عوامل شخصيتهاي نوع A بطور كلي كمتر از مشاغل خود گله دارند و عدم رضايت از كارشان كمتر و هيجان و افسردگي شان از شخصيت نوع B كمتر است . اين افراد هميشه در حركت ، قدم زدن و غذا خوردن سرعت دارند . اغلب در هنگام استراحت و مواقعي كه كاري بزاي انجام دادن ندارند احساس تقصير و بيهودگي مي كنند . بعلت در گيري و مشغله زياد فرصت انديشيدن به نكات تازه را ندارند. (كوپر ، 1370)

تيپ شخصيتي ب ( B) Type (B)
كاملاً عادي اند عادات رفتاري نوع A است و هيچ يك از ويژگيهاي نوع A را از خود ظاهر نمي سازند.
- هرگز از بيقراري و احساس از دست دادن دقت رنج نمي برند.
- انسانهاي كينه توزي نيستند و در ارتباط با ديگران نيازي به تحميل خواسته هاي خود احساس نمي كنند ، مگر اينكه موقعيت ايجاب كند . بدنبال خوشگذراني و لحظات خوش هستند و به هيچ قيمت بدنبال نتايج عالي نمي باشنند.
- بدون عجله كار مي كنند و بدون احساس وقت كشي و استراحت مي كنند .
(كوپر ، 1370)

ث »


ثبات شيء Obgect constancy
ثبات شيء به اين معناست كه اندازه ،شكل ، رنگ ، درخشندگي ، و ويژگيهاي ديگر شي، نسبتاًمستقل از تنوعات تصوير شبكه اي است و به همان صورتي كه ادراك شده است باقي مي ماند .ثبات شي ء از مختصه هاي مهم ادراك است . اگر چنين گرايشي نمي بود دنياي غريبي مي ديديم ، كه در آن اشياء بر حسب نزديكي يا دوريشان از ما بزرگ يا كوچك مي شدند. براي مثال اگر سكه را از زاويه خاصي نگاه مي كرديم به جاي اينكه گرد باشد بنظر بيضي مي رسيد . چگونه با وجود طيف گسترده اي از محركهاي مختلف ثبات شي ء همچنان باقي مي ماند بطور كلي تبيين اين موضوع به دو دسته كلي تقسيم مي شود . اول اينكه ، نظريه پردازاني كه برياد گيري تا كيد مي كنند اين فرضيه را مطرح مي كنند كه ما خود را با تنوع محركها انطباق مي دهيم به نحوي كه ماهيت «واقعي» محرك را ادراك مي كنيم . هلمهولتز (1894 - 1821) فيزيكدان و روان شناس بزرگ آلماني مي گويند كه ما از ماهيت محركها استنباطي نا هشيار داريم . اين استنباط نا هشيار كه حدسي است تعليم يافته و بدون عمر آگاهانه ، بر اساس تجارب ما در دنياي واقعي صورت مي گيرد.
دوم اينكه ، نظريه پردازي كه بر توانائيهاي ذاتي تاكيد مي كنند اين فرضيه را مطرح مي كنند كه توانائيهاي داده پردازي دروني اندامهاي حسي مغز و دستگاه عصبي سبس مي شود كه اين ساختارها مختصه هاي تغيير نا پذير محرك را از جريان اطلاعاتي متنوع كنند . ما آنچه را در محرك واقعاً ثابت است . جدا مي كنيم . اين نحوه استدلال كلي را روان شناسان ، بخصوص ولنگانگ مطرح كردند. هر يك از اين دو نوع تبيين طرفداران خود را دارد و هر دو هم به ظاهر سودمند ند.
(برونو ، 1370)

ثبت Registration,record
اصطلاحي كه به «پردازش در يافتي »اطلاق مي شود. در اين مرحله اطلاعات مورد پردازش قرار مي گيرد ولي ادراك نمي شود ، ادراك ،ادراك زير آستانه ا ي .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

« ج »

جا به جايي پر خاشگري (پر خاشگري جابه جا شده)جا به جا سازي

Displaced aggression
Displacement,shift,transposition
فرويد جا به جا سازي را رضايت بخش ترين شيوه براي اداره تكانه هاي جنسي و پرخاشگرانه مي دانست . انگيزهاي كه از راه معيني ارضا نمي گردد به كمك مكانيسم جابهجا سازي به مجراي تازه اي رانده مي شود. خشمي كه نمي تواند نسبت به خاستگاه ناكامي ابراز شود به سوي يك هدف سهل الوصول يا كم خطر هدايت مي شود. اين نمونه اي از جا به جا سازي است . مثلاً با شركت در ورزشهايي كه مستلزم تماس جسماني است ، مي توان تكانه هاي خصمانه را در قالبهاي جامعه پذير ريخت . جابه جا سازي تكانه هاي نا كام شده را احتمالاً از بين نمي برد ، اما فعاليتهاي جانشين در مواردي كه يك سائق اساسي نا كام مي ماند . مسلما ً در كاهش تنش مؤ ثر ند .
( اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

جاندار پنداري Animism
بر اساس پژوهشهاي پيازه روشن شده است كه انديشه كودكان خردسال از جهات ديگري با انديشه كودكان بزرگتر و بزرگسالان تفاوت دارد. يكي از تفاوتهاي اساسي اين است كه كودكان در مرحله پيش عملياتي فرقي را كه موجودات جاندار وبي جان مي گذاريم قائل نيستند بر عكس طرز فكر آنان اغلب زنده گرايا نه است . يعني كودكان به اشياء بي جان نسبت زندگي و احساسات مي دهند . نخست ، يعنبي در سنين بين 4 و 6 سال كودكان هر چه را فعال است جاندار مي انگارند . براي نمونه هنگامي كه از يك بچه پرسيدند آيا خورشيد جاندار است او گفت : آري جاندار است «زيرا نور مي دهد » همان بچه گفت كوه جاندار نيست زيرا كاري نمي كند كمي بعد بين 6 و 8 سال كودكان جاندار بودن را محدود به چيزهايي مي كند كه تحريك دارند . از اين قرار و گلها جاندار نيستند اما دوچرخه ، و ابرها جاندار هستند . تنها پس از 8 سالگي است كه كودكان مفهوم زندگي را محدود به اشيا يي مي كنند كه به خودي خود مي توانند حركت كنند و سپس اين دامنه به گياهان و جانوران محدود مي شود.
يك جنبه ديگر زنده گرايي نسبت دادن احساسات و شعور و خود آگاهي به اشياء بي جان است . براي نمونه از يك پسر بچه 7 ساله پرسيده شد :
«اگر به يك سنگ سوزن بزني آيا آن سنگ درد را احساس خواهد كرد؟» نه – چرا نه ؟ - براي اينكه سنگ سفت و سخت است . اگر سنگ را در آتش بيندازسد آيا آتش را حس خواهد كگرد ؟ -آري – چرا ؟ - براي آنكه خواهد سوخت … نقاشيهاي كودكان خردسال هم نمايا نگر گرايشهاي زنده گرايا نه آنان است .
(فدايي ، 1375)

جسم ، پسينه اي Corpus callosum
نيمكره هاي مغزي توسط جسم پسينه اي و چندين دسته رشته كوچك با هم مبادله مي كنند . هر نيمكره به اطلاعاتي دسترسي دارد كه ابتدا از نيمكرة مخالف گذر مي كنند هر نيمكره به اطلاعاتي دسترسي دارد كه ابتدا از نيمكرة مخالف گذر مي كنند . اگر به جسم پسينه اي آسيب رسد ، اين تبادل اطلاعات قطع مي شود افراد نادري جسم پسينه اي براي درمان صرع شديد قطع شده است .
( كالات ، 1989)

« ح »

حافظه Memory
اين اصطلاح مفهومي كلي دارد و به آن گروه از جر يانات رواني كه فرد را به ذخيره كردن تجارب و ادراكات و ياد آوري مجدد آنها قادر مي سازد ، اطلاق مي شود.
از نظر توصيفي براي حافظه سه مرحله مي توان قائل شد . مرحله دريافت و ثبت ، مرحله نگهداري ، مرحله يا دآوري . از نظر باليني حافظه بر اساس فاصله زماني بين تحريك و ياد آوري ، سه نوع تقسيم مي شود . اصطلاحات حافظه نوري ، حافظه نزديك و حافظه دور براي تعريف اين سه نوع مورد استفاده قرار مي گيرد . البته اين اصطلاحات توصيفي بوده و فاصله زماني مشخص كننده آنها از نظر باليني دقيقاً تعريف شده است .
ثبت دائم به منظور ايجاد حافظه دراز مدت پديده اي است كه جريانات الكتروشيميايي پيچيده اي را در مغز در بر مي گيرد. چنين فرض شده است كه اين عمل بستگي به تشكيل اسيد ريبونو كلئيك در سلول هاي عصبي مغز دارد و كاهش منابع اصلي RNA در سلول هاي مغز عامل عضوي خاص حصول كاهش حافظه افراد سالمند است . نشان داده شده است ، آنتي بيوتيك هاي خاص كه وقعه دهنده سنتز پروتئين هستند ، در حيوانات آزمايشگاهي مي توانند اختلال در ثبت وذخيره حافظه دراز مدت بوجود آورند.
در مرحله اول حافظه اطلاعات رسيده بوسيله يكي از اعضاء حسي در يافت و ثبت مي شود . ثبت خاطرات بستگي به سطح هشياري شخص دارد ، البته فرصت مواجهه مكرر با موضوعي كه بايد رد آن در حافظه ثبت شود نيز ضروري است . هر چيزي كه هشياري را كاهش دهد ، مثل ضربه به سر يا مصرف الكل ، در كار ثبت اختلال ايجاد مي كند.
مرحله دوم شامل انبار كردن اطلاعات به صورتي پايانتر است . اين مرحله از حافظه با تكرار و تداعي با ساير اطلاعات انبار شده قبلي تقويت مي شود . ذخيره كردن مرحله اي فعال بوده و مستلزم تمرين و تكرار است .
مرحله آخر حافظه نيز جرياني فعال به منظور به حركت در آوردن اطلاعات انبار شده است . هر مرحله در جريان كلي حافظه متكي به كامل بودن مراحل قبلي است .
( پور افكاري ، 1380 )

حافظه اوليه Primary memory
طبق نظر ويليام جيمز (1890) حافظه اوليه ( حافظه كوتاه مدت ) با اطلاعاتي سر وكار دارد كه پس از پردازش در هشياري باقي مي ماند و بدين ترتيب بخشي از حال رواني فرد را تشكيل مي دهد . ( آلسينك ، 1994)

حافظه بلند مدت Long – term memory
حافظه تمامي عمر ، حافظه بلند مدت نام دارد . اين حافظه هر آنچه را كه ما در طول زندگي مي آموزيم در خود جاي مي دهد . اطلاعات رسيده به حافظه حسي اگر مورد توجه قرار گيرند به حافظه كوتاه مدت انتقال مي يابند و اطلاعات رسيده به حافظه كوتاه مدت نيز اگر تكرار و مرور شوند و با اطلاعات قبلاً آموخته شده ما مرتبط گردند به حافظه دراز مدت انتقال مي يابد . براي اين كار بايد اطلاعات رمز گرداني شوند . ( سيف ، 1379)



حافظه ثانويه memorySecondary
طبق نظر ويليام جيمز حافظه ثانويه ( حافظه دراز مدت ) با اطلاعاتي درباره رويداد سر وكار دارد ، كه هشياري نسبت به آن نيست و بالفعل در دست پردازش نيست و بدين
ترتيب بخشي از گذشته رواني فرد را تشكيل مي دهد . (آلسينك ، 1944)

حافظه حسي Sensory memory
نخستين مرحلة خبر پردازي است . به حافظه حسي مخزن حسي و ثبت حسي نيز گفته مي شود محركهاي محيطي (نور – صدا – حرارت – بو و جز اينها )به طور دائم بر گيرندة حسي ما اثر مي گذارند گيرنده ها اجزاي نظام حسي زمربوط به ديدن ، شنيدن ،چشيدن ،بو ئيدن و لمس كردن هستند . نظام كلي گيرنده ها را حافظه حسي مي نامند . الگوهاي فعاليت عصبي كه به هنگام رسيدن محركها به گيرنده ، تشكيل مي شوند ، پس از قطع تا ثير محرك بررسي مدت بسيار كوتاهي (يك تا سه ثانيه ) حفظ مي شوند . اما در همين فاصله كوتاه ما فرصت انتخاب اطلاعات را بررسي انتقال مفاهيم بر حافظه كوتاه مدت داريم . تنها اطلاعاتي كه مورد توجه مان قرار مي گيرند وارد حافظه كوتاه مدت مي شوند ولي بقيه اطلاعات از اين حافظه حذف يا فراموش مي گردند. (سيف 1379)

حافظه حوادث خاصي ( حافظه رويدادي ) Episodic memory
منظور از حافظه رويدادي خاطرات ما از تجارب شخصي است . نوعي فيلم ذهني از آنچه ديده يا شنيده ايم به سخن ديگر حافظه رويدادي شامل اتفاقاتي است كه در زندگي ما رخ داده و به زمان و مكان خاصي وابسته اند . براي نمونه وقتي به ياد مي آوريم كه در گذشته چه كساني تازهاي را ملاقات كرديم ياد آفرين روز جمعه اي كه به كوه رفتيم چه منظره هاي تازه اي را ديديم خاطرات رويدادها ويژه را به ياد مي آوريم . بنابر اين تصاوير ذهني در حافظة رويدادي نقش مهمي ايفا مي كنند همچنين سر نخ ها يا نشانه هاي مربوط به زبان و كمان به ما كمك مي كنند تا اطلاعات را از اين بخش حافظه باز يابيم . ( سيف 1379)

حافظه دراز مدت Long – term memory
( همچنين به آن مخزن دراز مدت و حافظه ثانوي نيز گفته مي شود ) اگر مطلب موجود در حافظه كوتاه مدت به اندازه كافي مرور شوند به صورت بخشي از حافظه دراز مدت ذخيره مي شوند. مطالب در حافظه دراز مدت براي زمانهاي نا محدود باقي مي مانند. ( واسون ، 1993)

حافظه رويه اي ( حافظه روندي ) يا روش
Procedural memory
مربوط به چگونگي انجام امور به ويژه فعاليتهاي فيزيكي يا جسماني مانند بازيهاي ورزشي را حافظه روندني مي نامد. اين نوع حافظه ظاهراً در يك رشته زوج محرك پاسخ ذخيره مي شود. به عنوان نونه اگر ما مدتي طولاني دوچرخه سواري نكرده باشيم به محضر اينكه شروع به اينكار مي كنيم محركها پاسخها را فرا مي خواند . وقتي كه دوچرخه يه سمت چپ خم مي شود . ( يك محرك ) به طور غريزي وزن خود را به سمت راست مي دهيم . تا تعادل مان را حفظ كنيم . (پاسخ ) به همين سبب هر چه يك عمل بيشتر تكرار مي شود . حالت خودكارتر بيشتري به خود مي گيرد . به طور خلاصه حافظه روندي به دانستن چگونه انجام دادن يك عمل گفته مي شود .
(سيف 1379)

حافظه كاري Working memory اين اصطلاح به طور كلي به نظامي برمي گردد كه هم درگير پردازش شناختي و هم درگير ذخيره موقت اطلاعاتي است كه در جريان اجراي طيف وسيعي از تكاليف شناختي پردازش مي شود. تكاليف شناختي با هر درجه از پيچيدگي كه باشد (مانند حل مسئله – درك متن ) شامل چند مرحله پردازش مختلف است و حافظة كاري اين امكان را فراهم مي كند كه آخرين شكل انجام تكليف در حافظه ذخيره و همواره در دسترس قرار گيرد . آشكار است كه ميان مفهوم حافظة كاري و حافظة كوتاه مدت همپوشي وجود دارد ولي اين دو مفهوم از چند جهت مهم با يكديگر تفاوت دارند.
حافظة كوتاه مدت مهمولاً همچون يك واحد منفرد تلقي مي شود ، يني فرض بر اين است كه اين حافظه به شكل يك واحد منفرد و يكپارچه عمل مي كند ، بر عكس توسعه يافته ترين نظريه نظام حافظه كاري براين فرض استوار است كه حافظة كوتاه مدت براي اين به كار رفته كه تقريبات بدون استثناء شامل همه داده هاي مربوط به تكاليف شناختي بوده و وظيفه آزمودن تنها موارد يادآوري اطلاعات باشد ، بر عكس حافظة كاري حداقل در اصول شامل وظايف متعددي است به طوري كه تمركز اوليه آن هرگز بر حافظه نيست . براي مثال در حساب ذهني تمركز به اجراي محاسبات دقيق حساب است . ولي شواهد حقيقي وجود دارد كه حافظة كاري نقش مهمي را در تكليف حساب ذهني بازي مي كند .
مفهوم حافظة كاري يا چيزي مشابه آن را مي توتن در نظريه هاي مختلف روانشناسي يافت . البته تنها نظريه منظم و متمركز حافظة كاري در آغاز توسط (بدلي و هيچ )ارائه شد و بعد ها (1986)تعديل گرديد.
او در نظريه اصلي خود از حافظة كاري نظامي ارائه دادند كه شامل سه بخش بود . اول عامل اجرائي مركزي كه به حس خاصي وابسته نيست و بر حسب تعريف تقريباً همان چيزي است كه توجه مي ناميم . دوم حلقه گويشي كه مي تواند تعداد محدودي از اطلاعات واجي يا اطلاعات وابسته به گفتار را نگهداري كند و سوم لوح ثبت ديداري ، فضائي كه مخصوص رمز گذاري فضائي ، ديداري يا هر دو است . اين نظام حافظه كاري سلسله مراتبي است . عامل اجرائي مركزي در راس اين سلسله مراتب و دو نظام خدمتگذار آن يعني مدار گويشي وصفحه يا لوح ثبت ديداري – فضائي در زير اين سلسله قرار مي گيرد . (آلسينك 1944)

حافظه معتائي Semantic memory چنانچه از نامش بر مي آيد معاني ذخيره مي شوند. وقتي كه ما جمله اي را در يك كتاب مي خوانيم . معني آن را حفظ مي كنيم . نه كلمات يا ويژگيهاي دستوري آن جمله را اطلاعات موجود در حافظه معتائي عموماً بصورت گزاره - - ذخيره مي شوند.
گزاره ها براي باز نمايي يا معرفي واحد هاي كوچك معني مناسب اند . اما زماني كه بازنمائي مجموعه هاي بزرگتري از دانش سازمان يافته مورد نظر است گزاره ها چندان كار ساز نيستند . براي مجموعه هاي بزرگ دانش ا ز (schema) استفاده مي شود. ( سيف ، 1379)

حركات تثبيتي Fixation movement ميدانهاي چشمي خلفي بطور اتوماتيك چشمها را بر روي يك نقطه معين از ميدان بينايي تثبيت كرد، واز اين راه از حركت تصوير بر روي شبكيه جلوگيري مي كنند . براي برداشتن چشمها از روي اين نقطه بايستي تكانه هاي ارادي از ميدانهاي ارادي چشمي كه در نواحي پيشاني واقع شده اند به چشمها فرستاده شوند .
( گاليتون ، 1991)

حركات ساكا دي Saccadic movement در ضمن خواندن ، شخص معمولا” چندين حركت ساكادي در چشمان خود براي هر سطر انجام مي دهد . در اين مورد منظره بينايي از جلوي چشمها حركت نميكند بلكه چشمها چنان تعليم يافته اند كه در عرض منظره بينايي حركت كرده و اطلاعات مهم را از آن استخراج ميكنند .
سا كادي هاي مشابهي نيز هنگام مشاهده يك تابلوي نقاشي بوجود مي آيد . با استثناي اينكه ساكادها در يك جهت و سپس در جهت ديگر از يك نكته مهم ديگر به انجام مي رسد . (گاليتو ن ، 1991)

حسا سيت زدايي تدريجي Systematic desensitivation يكي از فنون رفتار درماني ، حساسيت زدايي منظم است كه مي توان آنرا فرايند «نا شرطي سازي » يا «شرطي سازي تقابلي » به شمار آورد . در اين شيوه اصل درماني عبارتست از ضعيف سازي يك پاسخ غير منطقي به كمك نيرومند سازي يك پاسخ مخالف يا ناهمساز با آن . مثلاً به فرد آموخته مي شود در كنار بازنماييهاي تخيلي موقعيتهاي اظطراب زا ، خود را آرميده كند ، حساسيتزدايي منظم ، يك فرآيند تدريجي است . (نظري ، 1381)

حقارت:Inferiority
در معناي كلي ، هر نوع انطباق در سطح پايين تر از آنچه كه معمولاً از فرد انتضار مي رود . آدلر بيشتر به خاطر تاكيدي كه نسبت به احساس حقارت داشت ، شناخته شد . او اعتقاد داشت كه هر فردي با يك حقارت ( عضوي را روحي )به دنيا مي آيد و چگونگي برخورد شخص با احساس حقارت خود تعيين كننده سبك زندگي او مي با شد . ( ساعتچي ، 1374)

حل مسأله Problem – solving حل مسأله عبارتست از پردازش شناختي براي تبديل موقعيت مفروض به موقعيت مفروض به موقعيت مطلوب در حاليكه شخص حل كننده ، براي حل آن به طور آمادهروشن واضحي ندارد . اين تعريف شامل چهار ايده اساسي است . نخست اينكه حل مسأله يك امر شناختي است يعني در درون ذهن يا دستگاه شناختي حل كننده روي مي دهد. پس وجود آن را مي توان تنها به طور غير مستقيم از رفتار حل كننده استنباط كرد.
دوم آنكه حل مساله يك فرايند است . يعني متضمن دستكاري معلومات در دستگاه شناختني يا ذهن حل كننده است ( يعني اجراي عمليات شناختي روي باز نماييهاي نمادي دروني ).
سوم اينكه حل مساله جهت دار است . يعني غرض از آن حل كردن يك مساله است.
چهارم آنكه حل مساله امري شخصي است يعني دشواري تبديل يك حالت مفروض از يك مساله به حالت مطلوب بستگي به دانش كنوني حل كننده مساله دارد.
( آلسينك ، 1944)

خصوصيات اوليه جنسي Primary sex - characteristic خصوصيات اوليه جنسي به رشد اندامهاي اطلاق مي شود كه براي توليد مثل ضروري هستند مثل رحم و تخمدان در دختران . دستگاه توليد مثل و غده پروستات در پسران.
( احدي و جمهري 1378)

خصوصيات ثانويه جنسي Secondary sex - characteristic
خصوصيات ثانويه جنسي به آن دسته از ويژگيهاي فيزيو لو ژيكي اطلاق مي شود كه غالباً يا شروع بلوغ ظاهر مي شود . ولي با توليد مثل رابطه مستقيم ندارند مثلاً رشد سينه ها در دختران و تغير طنين صدا در پسران. ( احدي و جمهري 1378 )


خطر جرئي Risk - Taking
خطر جرئي رفتاري است كه به موجب آن فرد خودش را در معرض امكان آسيب جسماني يا مرگ قرار مي دهد . هر چند كه خطر جرئي هم در مورد خطر هاي غير قابل اجتناب صدق مي كند و هم در مورد خطر هاي غير ضروري در اين مدخل تأ كيد بر خطر هاي غير ضروري است.
نمونه هاي خطر هايي غير ضروري عبارتند از پرواز با كايت . پرش اسكي – مسابقه اتومبيل راني و موتور سواري و … و هر يك از ما ممكن است گاهي با سرعت رانندگي كنيم . البته نه در حدي كه در ورزشهاي بالا مثال زديم : بنابر اين پديده خطر جرئي غير ضروري پديده اي معمول است .
(برونو 1370)

خلاقيت : Creativity
روانشناسان خلاقيت را بعنوان شكلي از حل مشكلات تعريف مي كنند كه از خصوصيت آن ارائه راه حلهاي بديع ، نو و جديد و براي مشكلات هراس ، علمي يا عملي است . هنري پو آنكاره ، رياضيدان بزرگ فرانسوي مي گويد.
«خلاقيت يعني تشخيص ، تميز ، بصيرت ، دريافت ، درك و انتخاب . بنابر اين اگر شما قلم موئي را در دست يك ميمون بگذاريد و رنگ را نيز در كنارش قرار دهيد. هر چند ممكن است . طرحهاي بديع و جديدي را روي پرده نقاشي ترسيم كند . اما نمي توان آن را نمونه و يا نشانه خلاقيت دانست . بنابر اين مي توان گفت خلاقيت يعني تر كيب مجدد عقايد ، انديشه ها ، افكار ، نظرات و انگاره هايي كه قبلاً برسي فرد شناخته شده است امّا به شيوه اي جديد و متفاوت با قبل .
(ـساعتچي 1374)


خود ( خويش ) Self
مجموعه رواني – فيزيكي و نيز ويژگيهاي هشيار و نا هشيار شخصي در هر لحظه ا ز زمان . اصطلاحي كه كارن هورناي براي تعريف خودواقعي يا خود تجربي به كار برده است . ( ساعتچي ، 1377)

خود آرماني Ideal self / ego - ideal
تصور يا مفهوم خود در زمينه آرمانها يا به عبارت ديگر مفهوم خود در رابطه با آنچه يك شخص دوست دارد باشد . يا بر حسب آنچه به نظر او خوب و مثبت تلقي مي شود و ترجيح مي دهد كه آن چنان باشد. ( ساعتچي 1377)

خود انتقادي Self – criticism
معني اصلي اين اصطلاح ، انتقاد شخص از خود مي باشد و معني ضمني آن اين است كه چنين ارزيابي انتقادي نوعي سنجش مبتني بر واقعيتهاي مر بوط به نقاط قوت و ضعف استعداد ها و كاستيهاي شخصي مي باشد . اينگونه تحليل از خود به عنوان بخشي از خويشتن پذيري سالم تلقي مي شود . ( ساعتچي ، 1377)

خود انكاره : Self - image
خود يا خويشتن تصور شده . خود آنچنان كه مشخص فرض مي كند كه هست بسياري از مدلهاي مربوط به روان ( رنجوري بر مبناي اين نظريه بنا شده اند كه وقتي خود واقعي شخصي با خود انكاره او تا همخواني شديد داشته باشد ممكن است گرفتار روان رنجوري گردد. ( ساعتچي 1377)



خود شكوفائي Self – actualization
گرا يش بنيادي هر شخص به تحقق بخشيدن هر چه بيشتر به توانائيهاي بالقوه خود، خود شكوفائي در نظر يه هاي انسانگر درباره شخصيت ؛ نظير نظريه هاي مازلو ، راجز، يك مفهوم بنيادي است . راجز معتقد است كه اساسي ترين نيروي بر انگيزندة رفتار آدمي خود شكوفايي است . گرايش به تحقق بخشيدن ، شكوفا ساختن ، حفظ و تقويت يك موجود رشد يابنده در جستجوي تحقق نيرو هاي بالقوه خود در محدودة وراثت خويش است. ( اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

(د،ذ)


داروي ضد اضطراب Antianxiety drug
داروي كند كننده دستگاه عصبي مركزي كه موجب كاهش تنش مي شود . كمي خواب آلودگي ايجاد مي كند ولي نه به ميزان زياد . واليوم و ليبرلوم دو نمونه از اين داروها هستند . به اين دارو ها آرامبخش نيز گفته مي شود .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

داروهاي ضد افسردگي Antidepressant , Antidepressive
داروهايي كه مصرف آنها موجب تغير خلق افراد افسرده در جهت احساس شادماني بيشتر مي شود . چنين اثري احتمالاً ناشي از فدرت اين داروها در افزايش انتقال دهنده هاي عصبي از نوع نوراپي نفرين ، سروتو نين ، يا هر دو است از نمونه اين داروها ايمي پرامين و ايزوكار بو كسازيد مي باشد .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

درمانگر Therapist
يك فرد متخصصي است كه آموزشهاي لازم روان درماني را گذرانده كه عبارتند از روان شناسان ، روانپزشكان ، مشاوران .
روان درماني يك درمان حرفه أي است كه به وسيله يك فرد متخصص كه آموزش هاي لازم را گذرانده است ارائه مي شود . روان شناسي و روان پزشكي در حوزه مهم براي آموزش متخصصان روان درماني است . علاوه بر روان شناسان در روانپزشكان افراد متخصص ديگر از قبيل مدد كاران اجتماعي روانپزشكي ، پرستاران روان پزشكي مشاوران نيز به خدمات روان درماني كمك مي رسانند . ( نظري ، 1381)

در مانهاي زيستي Biological therapies
در رويكرد زيستي در درمان رفتار نابهنجار ، فرض بر اين است كه اختلالات رواني در اثر بد كاركردي بيو شميايي و فيزيو لو ژيك مغز ايجاد مي شوند ، درمانهاي زيستي شامل درمان با تشنج مغزي ( Ect ) ، جراحي رواني و استفاده از داروها براي تغير رفتار است . ثابت شده كه از اين ميان موفقيت دارو درماني بيشتر است . داروهاي كاهش دهندة اضطراب يا ضد اضطراب ها به منظور كاستن از اضطراب شديد و كمك به افراد در كنار آمدن با بحرانهاي زندگي به كار مي روند . اين داروها به خانواده ا ي تحت عنوان بنز و دياز پين ها تعلق دارند و اغلب آرامبخش ها ناميده مي شوند . دارو هايي كه نشانه هاي اسكيز فرني را كاهش مي دهند ، داروهاي ضد روان پرشيي ( ضد جنون ) نام دارند و از خانواده فنو تيازين ها هستند . داروهايي كه خلق افسرده را بالا مي برند داروهاي ضد افسردگي نام دارند و شامل دو گروه عمده مي باشند. 1- مهار كننده هاي منو آمينو اكسيد از ( يا مهار كننده هاي MAO) و 2- ضد افسردگي هاي سه حلقه اي . كربنات ليتيوم در درمان اختلالات شيدايي – افسردگي موثر بوده است . در درمان با تشنج برقي ( E CT) ، يك جريان الكتريكي به مغز وصل مي شود كه ايجاد تشنج مي كند و نشانه هاي افسردگي شديد را كاهش مي دهد . اين روش الكترو شوك درماني نيز ناميده شده است . هنوز معلوم نيست كه مكانيسم اثر ECT چگونه است ، ولي اين روشن شده است كه بر اثر حمله تشنجي مغز ، مقدار زيادي از چند انتقال دهندة عصبي آزاد مي شوند كه نور اپي نفرين و سروتونين از آن جمله است . ( نظري ، 1381)

درمان مراجع مدار Client – Center Therapy
يكي از در ما نگران انسان گرايي بسيار مشهور ، كامل راجرز (1980 ، 1988) ، روش درماني خاصي پيشهاد كرده است كه در آن ، افراد تشويق مي شوند تا توانييهاي بالقوه خود را كشف كنند و با ديگران روابط صحيح بر قرار سازند ، ديدگاه راجرز تحت عنوان درمان مراجع مدار يا درمان متمركز بر مراجع ناميده شده است . براي راجرز خيلي اهميت داشت كه به جاي كلمه بيمار ، كلمه مراجع را به كار ببرد . به نظر او ، كلمه بيمار ، بيانگر اختلالات شديد جسمي يا رواني است كه شخص را از مسئوليتها و تواناييهاي خود محروم مي كند . وقتي اين فرد را به عنوان مراجع مي پذيريم در واقع قبول مي كنيم كه او مسئوليت درمان را بر عهده دارد و رابطه بين درمانگر و مراجع يك رابطه برابري است . درمان مراجع مدار ، مثل روان كاوي ، تعمق درافكار و احساسات را تشويق مي كند تا علتهاي رفتار بهتر درك شود . با اين همه ، شاگردان راجرز ، بر اهميت تجربه هاي هيجاني بيشتر تاكيد دارند . مراجعان بايدكشف كنند كه كدام شيوه هاي عمل و تفكر نا ساز گار است ، در حالي كه درمانگر به وجود آوردن جوي است كه در آن مراجع مي تواند آزادانه افكار و احساسات مهم خود را كشف كند و از اين طريق بهداشت رواني خود را ثابت نگهدارد. رويكرد رماني كارل راجرز ( 1980- 1988) كه موضوع روان شناسي را دنياي تجربه بلا فصل مراجع مي داند كه بايد از ديدگاه مراجع بررسي شوند . در نظام
راجرزي كار اصلي در مانگر ايجاد فرصت براي فرد جهت دستيابي به شناختي تازه از دنياي ذهني خود و رسيدن به خود شكوفايي است .
( سارا سون ، 1378 )

درون داد . برون داد . In put / out put ( I/o )
اصطلا حي كه در نظر يه هاي شناختي مختلف ( مثل پر دازش اطلا عات ) براي عرضه اطلا عات به كسي ( درون داد ) رفتار آن شخص ( برون داد ) و رابطه بين آنها مورد استفاده قرار مي گيرد . روانشناسان شناختي در مورد رابطه درون داد / برون داد تقريباً به همانگونه صحبت مي كنند كه رفتار گرا ها در مورد روابط محرك – پاسخ فرق عمده آن ها اين است كه رفتار گراها تر جيح مي دهند ، محركها و پاسخها را بطور عيني و عملياتي تعريف كنند . شناخت گرا ها درون داد/ برون داد را بر حسب نمادها ، ساختار ها و نظاير آن . ( پور افكاري ،1373 )

درون سازي – برون سازي ( از ديدگاه پياژه )
Assimilation -Accommodation
درون سازي عبارتست از تلاش شخص در جهت سازگار كردن محيط با ساختهاي موجود ارگانيسم از طريق همسان كردن آن با خود يعني كودك شيء يا مفهوم جديد ي را بر حسب مفاهيم يا اعمالي كه تا كنون اكتساب كرده تعبير و تفسير مي كند . مثلاً وقتي دختر بچه ا ي 5 ساله، شيء متحركي را در آسمان مي بيند آن را با مفهومي كه خود درباره پرنده دارد همسان مي كند . روزي ، هلي كوپتر اسباب بازي را در حال پرواز با لاي سرش مي بيند كه سر و صداي زيادي به راه مي اندازد و مي كوشد آن را با مفهومي كه از پرنده دارد همسان كند ولي صدا ، اندازه ، و شكل هلي كوپتر با مفهومي كه او از پرنده در ذهن دارد جو ر نيست از اين دو عمل درون سازي ، امكانپذير نخواهند بود.
پياژه معتقد بود كه فر آيند مكملي جود دارد به نام برونسازي كه عبارتست از گرايش شخص به تغيير در برابر آنچه محيط اقتضا مي كند به اين معنا كه شخص اعمال و مفاهيم را تغييرمي دهد تا آن را با موقعيتها ، اشيا ءيا اطلاعات جديد ساز گار كند . آن دختر 5 ساله تشخيص مي دهد كه براي اين شي ء جديد يعني هلي كوپتر كه نمي تواند آن را با مفهومي كه از پرنده دارد همسان كند نياز به رده بندي جديدي دارد . اگر از والدينش كند آنها كلمه جديدي به او خواهند آموخت و تفاوتهاي بين پرنده و هلي كوپتر را برايش توضيح مي دهند . و اين كودك فر صت مي دهد تا رده بندي جديدي را بيا فريند . (يا سايي 1377 )

درونگرا Introvert
يونگ معتقد بود كه مردم در يكي از دو دسته قرار مي گيرند . افراد درون گرا و افراد برون گرا . يك فرد درون گرا ميل دارد ، اغلب تنها باشد ، طوري رفتار كند كه كمرو به نظر مي رسد و فعاليتهاي فردي را به فعاليتهاي كه مستلزم تعامل اجتماعي است ترجيح مي دهد . اين قبيل افراد هنگامي كه در زندگي خود با عوامل فشار رواني مواجه شوند ، گرايش پيدا مي كنند كه به درون خود فرو روند .
( كارور و شي ير ، 1375 )

دستگاه عصبي Nervous system دستگاه عصبيشبكه ارتباطي بدن است .اين دستگاه از ميليونها يافته عصبي تشكيل شده كه با هماهنگي با هم كارميكنند تا تمام كاركرد هاي هماهنگ رفتار را امكانپذير كنند. يكي از دو بخش اصلي دستگاه عصبي مر كزي است كه شامل دو ساختار فر عي نخاع شوكي و مغز است . نخاع شوكي چندين كاركرد دارد : 1- اطلاعات را از عصبهاي حسي به مغزمي رساند 2- اطلاعات را از عصبهاي حركتي به ماهيچه ها مي برد 3- واسطه بين قوسهاي باز تاب است. 4- كاكرد هاي خودكار بدن را تنظيم مي كند . اگر بخواهيم كلي تر بگوييم ، مغز دستگاه كنترل مر كزي است و هشياري را ممكن مي كند ، بخش اصلي ديگر دستگاه عصبي، دستگاه اعصاب پيراموني است كه از دو دستگاه فر عي تشكيل شده است . دستگاه عصبي خودكار ، دستگاه اعصاب تني ؛ دستگاه اعصاب خودكار همه كار كرد هاي غير ارادي بدن مانند ضربان قلب و گوارش را كنترل مي كند . و دستگاه اعصاب تني شامل اندامهاي حسي است كه آگاهي از دنياي بيروني را ممكن مي كند. اين دستگاه شامل اعصاب حركتي نيز مي شود كه حركات ارادي بدن را ممكن مي كند .
( برونو ، 1370 )

دوره نوزادي( شير خوارگي) Babyhood
اين دوره كه 2 سال اول زندگي بعد از تولد را شامل مي شود ، دوره اي است كه شير خوارگان دنيا را مستقيما ً از طريق حواس خود تجربه مي كنند ، آنان چيزي در باره ايده ها يا منطق نمي دا نند ، آنان به سادگي لذت و درد را مي آزمايند . با اين وجود كودكان ، فعال و كنجكاو هستند و چيز هاي زيادي را مي آموزند . آنان پيوسته مي كوشند هر چيز را كه مي توانند لمس كنند و اين چنين درباره گرما ، سرما ، سختي ، نرمي و ديگر كيفيات اشيا مي آموزند . افزون بر اين ، كودكان آغاز به كسب زبان مي كنند و اين كار را تقريباً به طور كامل به تنهايي انجام مي دهند .
( آلسينك ، 1944)

دندريتها Dendrites
دندريتها نازكند ، تار هاي شاخه ، شاخه زيادي دارند كه هر چه از جسم يافته اي دورتر مي شوند باريكتر نيز مي شوند . سطح دندريت به پيوند هاي اختصاص منتهي مي شود كه از طريق آنها اطلا عات را از نرونهاي ديگر در يافت مي كنند بنابر اين هر چه سطح دندريت بيشتر باشد مقدار اطلا عاتي كه در يافت مي كند بيشتر است . ( كالات ، 1989 )



دو سو گرايي Ambivalence
دو سو گرايي عبا رتست از تمايل در يافت يك پديده رواني تحت دو زاويه متضاد ، اثبات و نفي متوالي يك امر بيان دو احساس متضاد در آن واحد .
( منصور ، 2536 )

دو قلو هاي دو تخمكي
Fratarnal twins/ Hetero zygotic twins /Dizygotc twins /
به همزاداني اطلاق مي شود كه از دو اووم يا اوول بارور شده به وجود آمده اند و مشخصات ارشي آنها مانند دو قلو هاي همسان يكسان نيست و جنس آنها نيز بر خلاف دو قلو هاي همسان كه با يستي از يك نوع باشند گاهي با يكديگر فرق دارند . ( حسيني نسب ، 1375 )

دو قلو هاي همسان ( تك تخمي ) Homozygotic twins /
Monvular tmins/
Monozygotic twins /
Enzygotic twins.
دو قلو هاي همسان خواهران و برادراني هستند كه اصل آنان از يك تخم است به همين دليل ساختمان ژنتيكي همساني دارند ، دو قلو هاي همسان ساختمان ژنتيكي همساني دارند . براي محققي كه مي خواهد تعامل بين وراثت و محيط را بررسي كند حائز اهميت اند . شماري از مطالعات شامل بر نا مه أي تحقيقي بوده است كه در آن دو قلو هاي همساني كه در دوران شير خوارگي از هم جدا شده اند در بزرگسالي مورد مطالعه قرار گرفتند از آنجا كه در خانه هاي جدا از هم بزرگ شده بودند از لحاظ ارشي به هم شباهتهاي داشتند ولي درون دادهاي محيطي آنان متفاوت بود . و محيط عامل اصلي اين تفاوت است . مطالعاتي كه نشان داده اند كه محيط تنها عاملي نيست كه در رشد تا ثير مهمي دارد . و راثت يكي از عوامل مهم است و تا ثير بسياري بر هوش دارد . ( برونو ، 1370 )

درمانهاي زيستي Biological terapies
در رويكرد زيستي در درمان رفتار نا بهنجار ، فرض بر اين است كه اختلالات رواني در اثر بد كاركرد ي بيو شميايي و فيزيو لوژيك مغز ايجاد مي شوند. در مانهاي زيستي شامل درمان با تشنج برقي( E CT) ، جراحي رواني و استفاده از داروها براي تغير رفتار است . ثابت شده كه از اين ميان ، موفقيت دارو درماني بيشتر است . * داروهاي كاهش دهنده اضطراب ياضد اضطراب ها به منظور كاستن از اضطراب شديد و كمك به افراد در كنار آمدن با بحرانهاي زندگي به كار مي روند . اين دارو ها به خانواده اي تحت عنوان بنزود يا زپين ها را تعلق دارند و اغلب آرامبخش ها ناميده مي شوند . * دارو هايي كه نشانه هاي اسكيز و فر ني را كاهش مي دهند ، دارو هاي ضد روان پريشي ( ضد جنون ) نام دارند و از خانواده فنو تيا زين ها هستند . *دارو هايي كه خلق افسرده را بالامي برند ، دارو هاي ضد افسردگي نام دارند و شامل دو گروه عمده مي باشند : 1- مهار كننده هاي منو آمينوا كسيدا ز (يا مهار كننده هاي MAO) و 2- ضد افسردگي هاي سه حلقه اي . كربنات ليتيوم در درمان اختلا لات شيدايي – افسردگي مؤ ثر بوده است . * در درمان با تشنج برقي (E CT) ، يك جريان الكتريكي به مغز وصل مي شود كه ايجاد تشنج مي كند و نشانه هاي افسردگي شديد را كاهش مي دهد . اين روش الكترو شوك درماني نيز ناميده شده است .* *هنوز معلوم نيست كه مكانيسم اثر E CT چگونه است ، ولي اين روشن شده است كه بر اثر حمله تشنجي مغز ، مقدار زيادي از چند انتقال دهنده عصبي آزاد مي شوند كه نور اپي نفرين و سر و تونين از آن جمله است . ( نظري ، 1381)


دوره جنيني Fetal period
سومين دوره رشد پيش از تولد دوران جنيني است كه از پايان ماه دوم تا تولد ادامه دارد . در اين مدت دستگاههاي مختلف بدن كه از دوران قبل ناقص مانده است به طور كامل رشد و شروع به كار مي كنند. تا تقريباً هشت هفته و نيم ، جنين موجود منفعلي است كه به طور ساكن در مايع آمينوتيك غوطه ور است ، ولي از اين به بعد مي تواند به تحريكاتي كه به او وارد مي شود ( مثل لمس كردن ) واكنش نشان دهد.
در اواخر هفته هشتم دستگاه توليد مثل شروع به رشد مي كند . غدد جنسي (تخمدانها و بيضه ها ) در هر دو جنس به صورت يك زوج توده بافتي ظاهر مي شود.
در اين مرحله پلكها و ناخنها شكل مي گيرند ، جنسيت جنين به سادگي قابل تشخيص است، بيشتر شبيه انسان مي شود و روي سر و بدن موهايي پديدار مي شود . پرز هاي چشايي روي زبان ظاهر مي شوند .
به ازاي هر هفته ا ي كه جنين در داخل رحم مادر مي ماند احتمال زنده ماندن و رشد طبيعي او بيشتر مي شود. همچنان كه ماهيچه ها رشد مي كنند توانايي گريه گرسنگي و انعكاس مكيدن در او ايجاد مي شود . و هوشياري ذهني و رشد ادراكي و حركتي او افزايش مي يابد. هنگامي كه وزن جنين به 6/1 كيلو گرم مي رسد احتمال رشد موفقيت آميز او بعد از تولد افزايش قابل توجهي مي يابد ؛ كودكي كه دست كم با وزن 2/2 كيلو گرم متولد شود، احتمالاً نيازي ندارد كه در دستگاه مخصوص كودكان زود رس نگهداري شود .
( ماسن و همكاران ، 1377)

دوره رويان Embryonic period
دوره دوم رشد پيش از تولد در طي سومين تا هشتمين هفته به طول مي انجامد و «دوره روياني » خوانده مي شود، مشخصه اين دوره تفكيك سلولي است ، ضمن اينكه اندامها شروع به رشد مي كنند.
همينكه تخمك در حال رشد توانست در خانه جديد ش ساكن شود ، رشد تسريع مي شود . تودة درون سلولي آن ، كه رويان قابل تشخيص خواهد شد شروع به تفكيك خود به صورت سه لايه مجزا مي كند: الف ) لايه خارجي ( اكتودرم ) ، كه لايه خارجي پوست ، مو ، ناخن ، قسمتهايي از دندان، غدد پوستي ، سلولهاي حسي ، و سيستم اعصاب ا ز آن ناشي مي شود . ب) لايه مياني (فرودرم ) ، كه لايه دروني پوست ، ماهيچه ها ، استخوانها ، و دستگاه گردش خون و دفع را ايجاد مي كند . پ) لايه دروني (آندودرم ) ، كه از آن آستر مجراي روده اي شيپور استاش ، ناي ، نايژه ، ششها ، كبد ، لوزالمعده ، غدد بزاقي ، غدد تيرو ئيد ، و غده تيموس به وجود مي آيد .
ضمن اينكه توده درون سلولي به شكل رويان قابل تشخيص در مي آيد ، لايه هاي خارجي سلولها و غشاي جنيني به نامهاي «كوريون »و «آمنيون » ايجاد مي كنند . اينها به علاوة غشاي سومي كه از ديواره رحم مادر منشعب مي شود از ديواره رحم گسترش مي يابند و جنين در حال رشد را در ميان مي گذارند . آنها كيسه اي پر از مايع آبكون تشكيل مي دهند كه حايلي است براي محافظت از رويان در مقابل ضربه هايي كه احتمالاً به مادر وارد مي شود . ( ماسن و همكاران ، 1377)

دوره زيگوت Zygot period
اين دوره تقريباً چهارده روز ، يعني از زمان بار ور شدن تخم تا استقرار يافتن در ديواره رحم طول مي كشد . تخم بارور يا زيگوت در مسير حركت خود به طرف رحم ابتدا به دو ، چهار ، هشت و سپس به يك توده سلولي به نام مورولا MORULA)) تبديل مي شود . اين توده سلولي را هنگامي كه وارد رحم گرديده و به ديواره آن متصل شده بلاستو سيتز (( blastocysts مي نامند . مرحله با روري از شروع رسيدن تخمك تا استقرار در رحم عبارت است از : تشكيل زيگوت ؛ تشكيل مورولا كه دو تا سه روز طول مي كشد ؛ تشكيل بلا ستو سيتها كه چهار تا پنج روز

است و اتصال بلاستو سيت به ديواره رحم كه پنج تا شش روز است .
( سيف و هماران ، 1375)

ذهن mind / mentality
به عقيده (كارت ذهن غير مادي قادر به تفكر و هشياري است و در نتيجه دانش مر بوط به جهان خارج را براي ما فراهم مي كند . ذهن هيچ يك از خصايص ماده را ندارد.
مهمترين ويژگي ذهن استعلال تفكر آن است و اين امر آنرا از جهان ماده جدا مي كند اين جوهر تفكر فاقد جسم است و فضايي را اشغال نمي كند .
از آنجا كه ذهن داراي درك و اراده است بايد به گونه ا ي در بدن اثر بگذارد و از آن اثر بپذيرد . براي مثال ، هنگامي كه ذهن تصميم مي گيرد از نقطه اي به نقطه ديگر حركت كند ، اين تصميم به وسيله اعصاب و عضلات بدن به مرحله اجرا در مي آيد . مثلاً هنگامي كه بدن بر اثر نور يا گرما تحريك مي شود ذهن اين داده هاي حسي را شنا سايي و تفسير كرده . پاسخ مناسب را تعين مي كند . ( سيف ، 1375 )

رسش ( پختگي ) maturation
رسش عبارتنست از توالي همگاني رخداد هاي بيو لو ژيكي در دستگاه عصبي مركزي كه بروز يك كاركرد رواني را ممكن مي سازد ؛ البته با فرض اينكه كودك از لحاظ جسماني سالم باشد و با افراد و اشيا ء سر وكار داشته باشد . كودكاني كه با بزرگسالان سر و كار دارند بين يكسالگي و سه سالگي سخن گفتن را آغاز مي كنند . همين پديده يكي از بهترين نمونه هاي رسش كنشهاي رواني است . مغز كودك سه ماهه به قدر كافي رشد نكرده است تا بتواند سخن بگويد از سوي ديگر كودك دو ساله كه مغزش به اندازة كافي رشد كرده است قادر به سخن گفتن نخواهد بود ، مگر اينكه شاهد سخن گفتن بزرگسالان بوده باشد . رسش نمي تواند باعث بروز عملكرد رواني شود ؛ رسش صر فاً محدودة زود ترين زمان بروز عملكرد رواني را تعيين مي كند . آغاز توانايي با روري كه در بين غالب جوانان آمريكايي بين 12 تا 15 سالگي است ، واقعه ا ي مربوط به رسش است ، وبستگي دارد به آزاد شدن هورمون هاي خاصي از غده هيپوفيز كه در قاعده مغز قرار دارد . ولي عوامل محيطي مانند كيفيت تغذيه در دوران كودكي ممكن است بلوغ را تسريع كند يا تا چند سال به تأ خير اندازد . ( يا سايي ، 1377 )

رشد Development
فر ايندي است مداوم با گسترده اي از تولد تا يزرگسالي و پيري عبارت از دگر گونيهايي است كه بنا به خاصيت و استعداد ذاتي موجود زنده ، با تاثير عوامل و شرايط خارجي ، بي آنكه خود موجود در اين راه كوشش كند ، در او به وجود مي آيد . بدين جهت رشد با پيشرفت زبان حادث مي شود و اين دگر گونيها در طرح معيني براي هدف مشخصي صورت مي گيرد . ( پارسا ، 1367 )

رشد ادراكي Perceptual development
منظور از اين اصطلاح تغييرات نظام دارد در فرايند ها و توانايي ها ي ادراكي است كه كودكان در طي رشد نشان مي دهند . معمولاً ميان «ادراك » و « شناخت » به اين صورت فرق گذاشته مي شود كه اولي به معنا ي كشف و پردازش اوليه اطلاعات حسي است ، در حالي كه منظور از دومي توانايي استخراج احساس ، نظم و معنا آن اطلاعات است . ( آلسينك 1944)

رشد پيوسته : Continuous Develoment
منظور از جريان پيوسته اين است كه گذشته كودك با وضع كنوني او كاملاً بستگي دارد و رشد او در زمان حال پايه و اساس رشد او در زمان آينده است . پيوستگي رشد از جنبه هاي مختلف زندگي فرد نما يان مي گردد : چنان كه راه رفتن كودك از غلتيدن ، خزيدن ، نشستن ، چهار دست و پا راه رفتن ، ايستادن و تاتي كردن تشكيل شده است . واين اعما ل همه با هم پيوستگي دارند. ( پارسا 1367)

رشد جنسي Sexual development
در آغاز نو جواني ، اغلب كودكان به دوره سزيعي از رشد جسماني ( جهش نموي نوجواني ) گام مي گذارند كه با رشد تدريجي اندامهاي تناسلي و ويژگيهاي جنسي ثانويه ( مثل رشد پستانها در دختران و پيدايش ريش در پسران و نمايان شدن موي بر اندامهاي تناسلي هر دو جنس) همراه است. اين تغييرات طي يك دوره تقريباً دو ساله رخ مي دهند و با بلوغ جنسي به اوج مي رسند. نشانه بلوغ جنسي ، شروع قاعدگي در دختران و نمايان شدن نطفه هاي زنده در ادرار پسران است .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

رشد رواني –اجتماعي psychosocial development
رشد رواني – اجتماعي عبارتست از رشد شخصيت فرد در ارتباط با افراد ديگر و به عنوان يكي از اعضاي جامعه از دوران نوزادي تا آخر عمر . رشد رواني اجتماعي تكوين يك خود اجتماعي است در طول زمان ، خودي كه با خانواده ، فرهنگ ، ملت و … همانند مي شود.پر نفوذ ترين نظريه رشد رواني – اجتماعي نظريه اريك اچ اريكسون روانكاو است . به عقيده اريكسون رشد رواني – اجتماي 8 مرحله مجزا دارد : 1)اعتقاد بنيادي در برابر عدم اعتماد بنيادي ( از تولد تا 2 سالگي ) 2 )خود پيروي در برابر شرم و ترديد ( از 2 سالگي تا 3 سالگي ) 3)ابتكار در برابراحساس گناه ( از 3 سالگي تا 5 سالگي ) 4)كوشايي در برابر احساس حقارت ( از 5 سالگي تا 11 سالگي ) 5) هويت در برابر گم گشتگي نقش (11 تا 18 سالگي ) 6)صميميت در برابر انزوا( از 18 سالگي تا بزرگسالي) 7)زايندگي در برابر ركود ( ميانسالي ) 8 )كمال در برابر يأس (كهولت)
تكليف فرد در هر مرحله رشد اين است كه كيفيت مثبت ( يعني اعتماد ، خود پيروي ، ابتكار و … ) در هر مرحله بروز دهد . اگر چنين شود ، خود اجتماعي سالمي رشد مي كند . اگر چنين نشود ، شخص رشد نا كافي خواهد داشت و ممكن است الگوهاي رفتاري نا سازگارانه در او بروز كند .
(برونو ، 1370)

رشد شناختي cognitive development
رشد شناختي عبارت است از رشد فرد در طول زمان ، يعني باليدگي فرايند هاي فكري عالي تر از دوران طفو ليت تا بزرگسالي ، تنها نظرية مربوط به رشد شناختي كه از نفوذ بسياري بر خوردار بوده است . نظريه اي است كه ژان پياژه مطرح كرده است كه سال ها در فرانسه كار مي كرد . به نظر پياژه چهار مرحلة رشد شناختني عبارت اند از : (1) حسي – حركتي ( 0 تا 2 سالگي ) (2) – پيش عملياتي (2 تا 7 سالگي ) (3) – عمليات عيني (7 تا 11 سالگي ) (4) – عمليات صوري كودكان در مرحلة حسي حركتي كنجكاوي زيادي نسبت به جهان نشان مي دهند : رفتار آنان منحصراً تحت تأثير پاسخ هاي آن ها به محرك ها قرار دارد عادات حركتي اساس شكل گيري تفكر را تشكيل مي دهند – تفكر كودكان در مرحله پيش عملياتي مبتني بر انسان انگاري و خود محوري است كودكان در اين مرحله باور دارند كه رخدادها ممكن است به جا رخ دهند و قصه هاي شاه پريان را خيلي دوست دارند . تفكر خود محورانه به اين معني است كه كودكان احساس مي كنند در مركز رخدادها قرار دارند و همه چيز جهان بر محور آن ها مي چرخد . خود محورانه موجب مي شود كه درك ديد گاهي جز ديدگاه خودشان بر ايشان دشوار باشد . عمليات عيني ، تفكر كودكان عاري از مجاز و كاملاً عيني است . عمليات صوري – تفكر كودكان روبه سطح بزرگسالي مي رود . كودكان قادر به تفكر بسيار انتزامي مي شوند و مي توانند دست به استنباط بزنند و حتي در بارة تفكر فكر كنند ( برونو 1370 )

رفتار اجتماعي Social behavior
رفتار اجتماعي يعني هر رفتار كه متضمن كنش متقابل دو يا چند انسان با شد . به طور مثال : ازدواج يكي از انواع متعدد رفتار اجتماعي است . رفتار اجتماعي را مي توان به دو دستة بسيار گسترده تقسيم كرد . رفتار جامعه پسند و رفتار جامعه ستيز . رفتار جامعه پسند سازنده و در جهت پيشبرد اهداف يك گروه مرجع مشخص است . رفتار جامعه ستيز حزب و مانع پيشبرد اهداف يك گروه مرجع است . يكي از مشكلات ما به عنوان موجودات اجتماعي يافتن راههايي است براي پرورش رفتار جامعه پسند . ( برونو 1370 )

رفتار اخلاقي Moral behavior
رفتار اخلاقي به معناي عملكرد اخلاقي است . يكي از مسائل اخلاقي گلبرگ در تحقيقات خود بدان پرداخته مسأله فاصله بين عقايد ، دانسته ها و قضاوت ها ي اخلاقي از يك سو ، و رفتار و عمل اخلاقي از سوي ديگر است گلبرگ براي ايجاد هماهنگي بين حكم اخلاقي و رفتار اخلاقي الگو يا شيوه اي را كه به چهار مرحله پي در پي تقسيم مي كند اين است كه براساس مراحل ششگانه استدلال اخلاقي گلبرگ تفسيري از واقعه ارائه مي دهد . 2- انتخاب : فرد در قدم بعدي عملي را كه مناسب با آن موقعيت اخلاقي تلقي مي كند. بر مي گزيند در اين انتخاب نيز همان مرحله استدلال اخلاقي نقش دارد. 3- در قدم بعدي ، فرد به ميزان مسئوليت و الزامي كه در اين انتخاب برايش مي آورد توجه مي كند و در واقع در اين مرحله قضاوتي درباره مسئوليت آفريني و موقعيت انتخابي كرده 4- در انتها ، اگر قضاوت مرحله قبلي به ميزان كافي مسئوليت ساز و الزام آور باشد آن انتخاب به عمل مي پيوندد و بالاخره حكم اخلاقي به رفتار اخلاقي منجر مي گردد و اگر مسئوليتي به همراه نياورد ، امكان وقوع رفتار اخلاقي به همراه حكم اخلاقي كم مي شود .
( كريمي 1373)

رفتار درماني Behavior Therapy
روشي دررواندرماني كه به اصول ياد گيري مبتني است در اين روش از فنوني مانند شرطي سازي تقابلي ، تقويت ، و شكل دهي به منظور تغيير رفتار استفاده مي شود .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

رفتار مقابله اي Behavioral cooping
آنچه فرد واقعاً به هنگام رو يارويي با يك محرك فشار زاي رواني انجام مي دهد.
(سارا سون، 1378 )

رفتار نا سازگار (نا بهنجار ) Behavioral maladaptive
بسياري از دانشمندان علوم اجتماعي به جاي آنكه رفتار نا بهنجار را بر حسب انحراف از هنجار هاي آماري يا اجتماعي تعريف كنند معتقدند كه مهمترين ملاك در اين مورد اين است كه چگونه رفتاري بر فرد و يا گروه اجتماعي اثر مي گذارد . بر طبق اين ملاك ، رفتاري نا بهنجار است كه غير انطباقي باشد ، يعني پيامد هاي زيانباري براي فرد يا اجتماع داشته باشد . بعضي از رفتار هاي انحرافي فردي را مختل مي كنند مثل مردي كه چنان از جمعيت مي ترسد كه نمي تواند با اتوبوس به محل كارش برود ، زني كه قصد خود كشي دارد . شكلهاي ديگري از رفتار هاي انحرافي هستند كه براي جامعه زيانبارند . (اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )


رقابت competition
در روانشناسي به فعاليت عمدي يا غير عمدي گفته مي شود كه فرديا جمع براي غلبه بر ديگرا ن يابد ست آوردن بيشتر يك چيز و احراز درجة عالي آن را انجام مي دهد . اين رقابت گاهي ممكن است ميان فرد و گذشته اش و يا جامعه و گذشته آن ايجاد شود. ( شعاري نژاد ، 1364 )

روانپزشك psychiatrist
روانپزشك يك پزشك است . روانپزشكي ريشه در سنت پزشكي دارد و در چهار چوب طب سازمان يافته جا مي دارد. بنابر اين روانپزشكان واجد قدرت و پايگاه حرفه و پزشكي هستند كه بعد از اتمام پزشك عمومي در گرفتن تخصص 3-ساله دورة روانپزشكي را مي گذرانند و به آنها روانپزشك گفته مي شود . روانپزشك در حذف نشانه بيماري از دارو استفاده مي كند . روانپزشكان براي درمان مشكلات روانشناختي بيماران خود از دارو استفاده مي كنند.
( فيروز بخت و بيگي ، 1374)

روان درماني psychotherapy
منظور از روان درماني ، درمان اختلالهاي رواني به كمك تدابير روان شنا ختي است (نه تدابير جسماني يا زيستي) در روان درماني بين درمانگر و در مانجو ، كنش متقابل منظم وجود دارد كه بر اساس آن اصول روان شناختي مي توانند روي افكار ، احساسات يا رفتار در مانجو اثر بگذارند به طوري كه او بتواند به رفتار نا بهنجار خود غلبه كند ، با دشواريهاي زندگي خود كنار بيايد يا شكوفا شود .
(نظري ، 1381)


روانشنا سي pychology
از گذشته هاي دور تا كنون براي روانشناسي تعاريف گوناگون نظير ، علم ذهن ، علم حيات ذهني و علم رفتار ارائه گرديده است . در سالهاي اخير روانشناسي به عنوان ، مطالعه علمي رفتار موجود ات زنده يا مطالعه رفتار و فرآيند هاي ذهني موجود تعريف شده است . علم روانشناسي با علوم ديگر مانند زيست شناسي و جامعه شناسي داراي روابط و همپوشي قابل توجهي مي باشد. ( ساعتچي 1374 )

روانشناسي آموزشگاهي و پرورشي school psychology
در دبستانها و دبير ستانها فر صتهاي شغلي فراواني در انتظار روان شناسان است با توجه به اينكه مشكلات عاطفي شديد غالباً در همان نخستين سالهاي تحصيل آغاز مي شود بسياري از دبستانها روانشناساني را كه دو ره هاي آموزشي آنان شامل درسهايي در زمينه رشد كودك ، آموزش و پرورش ، و روانشناسي باليني است استخدام مي كنند . اين روانشناسان آموزشگاهي به صورت انفرادي با كودكان كار مي كنند تا مشكلات عاطفي و يادگيري آنان را ارزيابي نمايند . بخشي از وظايف آنان اجراء و تفسير آزمونهاي هوش ، پيشرفت درسي و شخصيت است . آنان ضمن مشورت با والدين و معلمان بر نامه هايي براي كمك به كودكان در كلاس يا خانه تنظيم مي كنند ، و در عين حال منبع پر ارزشي براي معلمان هستند و راههايي براي رو يا رويي با مشكلات كلاس ارائه مي دهند .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

روانشناسي باليني clinical psychologist
روانشناسي كه ضمن اخذ در جه دكتراي روانشناسي ، دو سال نيز (تحت نظارت ) به تجربه باليني در يكي از مراكز باليني پر داخته است ، چه به طور فردي و چه به عنوان عضوي از يك گروه درماني ، اصول روانشناسي را براي درمان اختلالهاي ذهني ، هيجاني و رفتاري و كمك به رفع نقايص رشدي افراد و گروهها به كار مي گيرد . روانشناس با ليني در روش شناسي تحقيق نيز مهارتهاي لازم را كسب كرده است و مي تواند در ارزيابي سودمندي خدمات مر بوط به سلامت يا بهداشت رواني نقش داشته باشد و نيز به برنامه ريزي خدمات باليني بپر دازد .
( ساعتچي ، 1374)

روانشناسان مدرسه School psychologists
روانشناسان مدرسه به كار با مربي ها وساير ين مي پر دازد تا رشد عقلاني ، اجتماعي و هيجاني كودكان مدرسه را ارتقا ء بخشند . آنها براي نيل به اين مهم ممكن است در طرحريزي محيط ياد گيري به ارائه كمك بپر دازند محيط كار اينها عبارتست از مدارس ، مهد كودكها و مراكز مراقبت روزانه تا بيمارستانها ، كلينيك ها و حتي موسسه هاي جزايي ، معدودي از آنها به كار خصوصي اشتغال دارند .
(فيروز بخت و بيگي ، 1374 )

روانشنا سان مشاوره
consultng psychologisys / Co unseling psychologists
فعاليتهاي روانشناسان مشاوره با فعاليتهاي روانشناسي باليني همپوشي دارد غالباً روانشناسان مشاوره با افراد بهنجار يا نه چندان سازگار ، سر و كار دارند .كار آنها ممكن است شامل مشاوره گروهي يا انفرادي باشد. معمولاً تكنيك اصلي آنها مصاحبه است اما از آزمون نيز استفاده مي كنند ( آزمونهاي هوش و شخصيت ) بهترين عرضه هاي استخدامي براي روانشناسان مشاوره محيطهاي تر بيتي با لا خص كالج ها و دانشگاه ها بوده است كلاً روانشنا سان مشاوره خود با فعاليتهاي ذيل درگير است الف ) در مان پيشگيري كننده ب) مشورت ج) مشاوره شغلي د) در مان ، مشاوره

كوتاه مدت .
( فيروز بخت و بيگي1374 )

روانشنا سي تربيتي Educational psychology
اين رشته از روانشناسي كوششي مي كند كه اصول و قوانين روانشناسي را در تعليم و تربيت به كار ببرد. در اين رشته روشهاي مختلف ياد گيريها و تغير رفتار با توجه به ويژگيهاي رشد و مراحل آن مورد بر رسي قرار مي گيرد.
( فراهاني و احمدي ،1370 )

روانشنا سي سلامت Health psychology
روانشناسي تندرستي حوزه ا ي از روانشناسي در ارتباط با جلب توجه به راههايي كه مي توان با تغيير عادتهاي زندگي و كمك به مردم در اصلاح رفتارهايي كه براي زندگي خطر ناك هستند ، از بيماري پيشگيري كرد. ( سارا سون ، 1378 )

روانشنا سي صنعتي و سازماني organizational psychology
روانشنا سان صنعتي كه گاهي روانشنا سان سازماني هم ناميده مي شوند ممكن است در استخدام يك سازمان باشند و يا به عنوان مشاور ، به طور همزمان با چند سازمان تجاري همكاري كنند . اين روانشناسان با مسايلي سر و كار دارند از قبيل گزينش افراد مناسب براي يك شغل ، پرورش بر نا مه هاي آموزش شغلي و شركت در آن دسته از تصميم گيريهاي مديريت كه با روحيه كاري و بهزيستي كاركنان ارتباط دارد
( اتكينسون و هيلگارد ، 1983)



روانشناسي فيزولوژيك Physiological psychology
در يك بيان كلي ، روانشناسي فيزيو لوژيك را علمي مي دانند كه تقابل و پيوند ميان تن و روان را مطالعه مي كند . اين تعريف جنبه اي بسيار عام دارد و بطور دقيق مشخص نمي كند كه روانشناسي فيزيو لوژيك چه علمي است . بنابر اين در يك تعريف دقيق مي توان گفت كه روانشناسي فيزيو لوژيك نقش دستگاههاي عصبي ، حسي و غدد درون ريز را در بروز رفتارها و فرايند هاي ذهني انسان و حيوانات مطالعه مي كند . البته تن و روان كنش متقابل دارند ، و كاركرد هاي جانداران نيز بر دستگاههاي زيستي آنها اثر مي گذازند . مانند پيامد هاي جسماني و تغيراتي كه استر سورها ( عوامل تنش زا ) ، محركهاي بيرو ني ، يادگيريها و فرايند هاي ذهني در دستگاههاي تني انسان پديد مي آورند. روانشناسي فيزيو لوژيك با اسامي گوناگوني شناخته مي شود: روانشناسي زيستي ، روانشناسي عصب شناختي ، روانشناسي زيست شناختي .
روانشناسي فيزيو لوژيك مطالعه مكانيسم هاي فيزيو لوژيك تشكيل دهنده رفتار انسان است . روانشناسان فيزيو لوژيك اسا ساً به رويدادهاي فيزيو لوژي اعصاب كه با فرايند هاي روانشناختي چون ادراك ،تفكر ، يادگيري و انگيزش مرتبط مي باشند علاقمند هستند . از آنجا كه دستگاه عصبي – و اساساً مغز – رفتار را تنظيم و كنترل مي كنند ، روانشناسان فيزيو لوژيك قسمت اعظم تلاشهاي تحقيقاتي خود را معطوف به فهم ساختار و كاركرد هاي دستگاه عصبي و ارتباط آنها با رفتار كرده اند.
( مر تضوي ، 1378 )

اوايي Validity
هر آزموني براي اندازه گيري يك يا چند خصيصه مشخص درست شده است . منظور از روايي يك آزمون بررسي اين واقعيت است كه آيا آزمون مورد نظر مي

تواند در عمل و به درستي همان چيزي را كه مدعي است مورد سنجش قرار دهد.
( شريفي و نجفي زند ، 1376 )

روش آزمايشي Experimental Method
روشي است كه در آن بر آزمودني شرايط ، حوادث و اقدامات تجربي به وسيله آزمايش كننده تحميل مي شود تا بدين وسيله روابط علت و معلولي بين آن تغيرات تحميل شده و رفتار آزمودني مورد بررسي قرار گيرد .
( كرمي نوري و مرادي ،1371 )

روش زمينه يابي Survey method
روش براي گرد آوري اطلاعات از طريق پرسشنامه از نمونه بزرگي از افراد
( اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

روش مشاهده ا ي Observation method
مطالعه رويداد ها به صورتي كه در طبيعت روي مي دهند ، بي آنكه متغير ها به شيوه آزمايش كنترل شوند ، مطالعه لانه سازي پرندگان و مشاهده رفتار هاي كودكان در مو قعيتهاي بازي نمونه هايي از اين روش محسوب مي شوند .
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

روش همبستگي Correlation method
وجود ارتباط بين دو واقعه يا متغير ( يا بيشتر از دو ) را مورد بررسي قرار مي دهد. در روش همبستگي كليه آزمو دنيها تحت شرايط يكسان مورد مشاهده قرار مي گيرند . همچنين در اين روش در مقايسه با روش تجربي به جاي آنكه محققين تغيراتي راخود به وجود آوردند و يا شرايطي را بر آزمودنيها تحميل كنند ، پديده هايي را مورد مطالعه قرار مي دهند كه در حال حاضر وجود دارند و نيازي به دستكاري آنان نمي باشد . نمونه : 1 – آيا طرز رفتار كودك در مدرسه با پايگاه اجتماعي – اقتصادي خانواده او ارتباط دارد ؟ 2 – آيا بين تأ خير در آموزش كنترل ادرار در كودكي و رفتار و سواسي در بزرگسالي ارتباطي وجود دارد ؟
( كرمي نوري و مرادي ، 1371 )

رويا Dream
تصوير سازي ذهني در خواب ، به نظر مي آيد كه بسياري از موجودات زنده اين پديده را تجربه مي كنند و رويا در مرحله أي از خواب كه به آن « R EM» گفته مي شود ، يعني در مرحله حركات سريع چشم تجربه مي شوند.
از ديدگاه فرويد رويا عبارتست از كوشش براي رفع اضطراب ناشي از مكانيسم دفاعي سر كوبي به نحوي كه فرد حد اقل تعارض را تجربه كند ، به اعتقاد فرويد ، رويايي كه به اين نتيجه منتهي نشود باعث بيدار شدن توأم با وحشت شخص مي گردد .
( ساعتچي ، 1374 )

رويكرد پديدار شناختي Phenomenological approach
رويكرد پديدار شناختي بر تجربه شخصي تاكيد دارد يعني به نظر شخصي فرد در بارة وقايع يا همان پديدار شناختي وي اهميت قائل مي شوند . برخي نظريه هاي پديدار شناختي را انسانگرا نيز ناميده اند زيرا اين نظريه بر ويژگي هاي تمايز دهنده انسانها از حيوانات تاكيد دارد . كه اين تاكيد آنها انگيزه خود شكوفايي را نيز شامل مي شود . ( نظري ، 1381 )



رويكرد رفتار گرايي Behaviorist approach
بنيانگذار اين مكتب والتون بود و روانشناسي را « علم مطالعه رفتار آدمي و موجود زنده » تعريف كرده و گفته است چيزي به نام ذهن و هشياري نداريم .
طرفداران اين رويكرد معتقد ند كه شخصيت آدمي ساخته و پرداخته محيط است . رفتار انسان و خصايص انسان تابع محركات محيطي است و محيط باعث چگونگي رفتار ها مي شود . آنها معتقد ند كه بيماريهاي رواني را هم ياد مي گيريم و آنرا تجربه مي كنيم . ( نظري ، 1381)

رويكرد رفتاري در روانشناسي آن دسته از فعاليت هاي موجود زنده را بررسي مي كند كه مي توان مستقيماً آنها را مشاهده كرد. رويكرد رفتاري ، رفتار گرايي خوانده مي شود كه با بررسي محركهاي محيط ، پاسخ هايي كه اين محرك فرا مي خوانند و پاداش ها و تنبيه هايي كه به دنبال اين پاسخ ها مي آيند سر و كار دارد . اين رويكرد ، روانشناسي محرك – پاسخ يا به اختصار ( ( S – R نيز ناميده مي شود و محور اصلي مورد مطالعه در آن ياد گيري است .
( نظري ، 1381 )

رويكرد روانكاوي Psychoanalysis
اولين رويكرد بررسي شخصيت كه توسط زيگموند فرويد به وجود آمد رويكرد روانكاري بود. روانكا وي منعكس كننده نگرش جبر گرايانه و بد بينانة فرويد از طبيعت انسان است و بر نيرو هاي نا هشيار ،اميال زيست شناختي ، جنسي و پر خاشگر و تعارضات اوليه كودكي به عنوان فرمانروا يان و شكل دهندگان شخصيت تاكيد دارد .
( شولتز ، 1987)

رويكرد شناختي Cognitve approach
رويكرد شناختي معتقد است كه اگر بخواهيم رفتار را به خوبي مورد بررسي قرار دهيم بايستي به آنچه كه در درون انسان اتفاق مي افتد توجه داشته باشيم و محيط دروني در واقع به عنوان واسطه پديده اي رواني بين محرك بيروني و رفتار عمل مي كند كه ممكن است قابل مشاهده مستقيم نباشد . پديده هايي از قبيل ادراك ، فرآيند هاي تفكر از قبيل حل مسأله، زبان و حافظه اگر چه قابل مشاهده نيستند ولي واقعيت هايي هستند كه بدون توجه به آنها توصيف و تبيين رفتار و فر آيند هاي رواني ، امكان پذير نمي باشد . ( نظري ، 1381 )

رهبري Leadership
اعمال اقتدار و نفوذ در داخل يك گروه اجتماعي ، هماهنگ كردن فعاليتهاي ، افراد يك گروه در جهت نيل به هدف يا هدفهاي معين . ( ساعتچي 1374 ) __________________

« س »

سازگاري Adjustment
اصطلاح سازگاري بيشتر در رابطه با انطباق اجتماعي يا روانشناختي به كار گرفته مي شود كه در اينصورت بيشتر جنبه مثبت آن مورد نظر است ، يعني «سازگاري خوب»وقتي گفته مي شود سازگاري فرد خوب است كه درگير فرآيندي غني و در حال ادامه در جهت تحقق و رشد تواناييهاي بالقوه خود مي باشد ، نسبت به محيط واكنش نشان مي دهد و متقابلاً محيط را تغييرمي دهد و اين عمل را به شيوه اي اثر بخش و همراه با سلامت رواني انجام مي دهد. ( ساعتچي ، 1374)

سازماندهي مفهومي ( سا ختاري) Conceptual organiz
سازماندهي بهترين شيوه يادگيري مطالب پيچيده و مفصل است . مطالبي كه سازمان يافته هستند از مطالبي كه پراكنده و نا مرتبط اند سريعتر آموخته مي شوند و آسانتر به ياد مي آيند. ( سيف ، 1379 )

سطح اخلاق پس عرف ( مافوق قرار دادي )
Postconventional level
رسيدن به اين سطح نشانه اي از رسيدن به اخلاق واقعي است . در اين سطح كه از 13 سالگي به بعد رخ مي دهد ، فرد ضمن احترام به قوانين ممكن است از نا رسايي بعضي از موارد قانوني نيز آگاه شده و در يابد كه افراد ديگر ممكن است عقايد و ارزشهاي متفاوت و مختلفي داشته باشند . اين سطح دو مرحله را در بر مي گيرد :
مرحله 5 – اخلاق قرار دادي : در اين مرحله فرد به اين واقعيت پي ميبرد كه قوانين و مقررات نوعي قرار دارد اجتماعي است كه هدف عمده آن ، تأمين خواسته هاي اكثريت و به حداكثر رساندن رفاه اجتماعياست . در حالي كه در مرحله چهارم به ندرت اعتبار قانون زير سوال مي رود ، در اين مرحله ممكن است صحت و حقانيت بعضي قوانين مورد ترديد قرار گيرند.
مرحله 6 – پاي بندي به اصول و وجدان فردي: در اين مرحله كهآخرين و عاليترين مرحله رشد اخلاقي است ، فرد بر اساس تعاريفي كه از موازين اخلاقي دارد ، شخصاً اصولي را انتخاب كرده و در هر موقعيتي به آنها پايبند است . در اين مرحله اگر قانوني با اصول انتخاب شدة فرد مغايرت داشته باشد ، وي از آن پيروي نخواهد كرد. (احدي وجمهري، 1378 )

سطح اخلاق پيش عرف ( پيش قراردادي )
Preconvetional Level
در اين سطح كه از 4 تا 10 سالگي به طول مي انجامد ، قضاوت اخلاقي كودكان بيشتر مبتني بر اجتناب از مجازات يا كسب پاداش است . اين سطح شامل دو مرحله است :
مرحله 1- اجتناب از مجازات : در اين مرحله كودك براي گريز از مجازات از معيارهاي اخلاقي ديگران تبعيت مي كندو توجه چنداني به انگيزه عمل فرد ندارد ، بلكه بيشتر به پيامد آن فكر مي كند .
مرحله 2 – كسب پاداش : در اين مرحله اطاعت از مقررات براي رسيدن به پاداش و نوعي سود جويي متقابل ، معيار قضاوت اخلاقي است . كودكان عملي را اخلاقي مي دانند كه براي آنان فايده داشته باشد . ( احدي و جمهري ،1378)

سطح اخلاق متعارف ( قرار دادي ) Conventional level
در اين سطح كه از 10 تا 13 سالگي به طول مي انجامد افراد علاقمندند كه با اعمال خود ديگران را خشنود كنند ، يعني تحسين آنها را بر انگيزند . در همين سطح آنها گرايش به اطاعت كامل از قوانين دارند . و اطاعت از قوانين لزوماً براي اجتناب از مجازات يا كسب پاداش نيست ، بلكه بيشتر دليل آن حفظ نظم جامعه است . اين سطح شامل دو مرحله به شرح زير است :
مرحله 3- تحسين و تاييد از جانب ديگران : در اين مرحله عملي كه تاييد ديگران را به دنبال داشته باشد از نظر اخلاقي قابل دفاع است . افراد ، بر خلاف سطح پيش عرف ، بد نيست عمل اهميت مي دهند نه پي آمد آن .
مرحله 4- حفظ نظم اجتماعي ، اطاعت از قانون و انجام وظيفه : در اين مرحله هر عملي كه مطابق با مقررات بوده و مورد تصويب مراجع قدرت باشد از لحاظ اخلاقي قابل قبول است . ( احدي وجمهري ، 1378 )

سطوح پردازش Levels of processing
محركهاي درونداد ممكن است در سطوح مختلف مورد پردازش قرار گيرد ؛ از تحليل ويژگيهاي حسي گرفته تا پردازش معنايي و مفهومي .
به عبارت ديگر ؛ نخست جنبه هاي حسي و ظاهري محركهاي درونداد تحليل مي شود ، و آنگاه ويژگيهاي آوايي ، معنايي و مفهومي آنها در سطوحي كه به تدريج عميقتر مي شوند پردازش مي شود . تحليل حسي در ابتداي كار نسبتاً خود به خود و نا آگاهانه صورت مي گيرد ، در حاليكه هر چه تحليلها عميق تر مي شوند . نياز به توجه بيشتر مي شود . مثلاً كسي كه به زبان خارجي مسلط نباشد از برنامه راديويي به آن زبان مطلب چنداني دستگيرش نخواهد شد هر چند كه به آساني مي تواند صدايي را بشنود و تشخيص دهد كه گوينده زن است ؛ تشخيص تك تك واجها و بخشهاي كلمات نيز كار نسبتاً آساني است ؛ و اگر شخص كوشش بيشتري به خرج دهد چه بسا واژه ها را نيز تك تك بفهمد ، و سر انجام با زحمت بيشتري شايد بتواند اصطلاحات ، جمله ها و معناي كلي آنها را نيز در يابد .
باز نماييها در حافظه نتيجه اين سطوح مختلف تحليل است ، و لايه هاي عميق تر اثرات ماندگار تري در حافظه بر جاي مي گذارند . ( آيسنك ، 1944 )


سلامت رواني Mental health
سازگاري كافي يا احساس خوب بودن از ديدگاه روانشناختي و خاصه هنگامي كه اين نوع سازگاري يا احساس خوب بودن با معيارهاي قابل قبول روابط انساني همخواني داشته باشد . بعضي از ويژگيهاي سلامت رواني عبارتند از : استقلال در حد معقول ، خود اتكايي ، خود هدايتي ( خود فرماني ) ، توانايي انجام وظايف شغلي ياكار ،توانايي قبول مسئوليت و انجام فعاليتهاي مورد نياز ، ثبات ، پايداري و مداومت در كارها ، توانايي كنار آمدن با ديگران و كار با آنان ، همكاري ، و توانايي براي ابراز دوستي و عشق ، توانايي براي دادو ستد رواني با ديگران و تحمل آنان …
( ساعتچي ، 1374 )

سلول Cell
سلول واحد ساختماني نباتات و حيوانات . قطر سلول بين 01/0 تا 1/0 ميليمتر بوده و در يك اينچ مكعب نسج ممكن است ميلياردها سلول جاي بگيرد . هر سلول حاوي يك جسم پروتو پلاسميك نسبتاً سفت به نام هسته است كه در تمام فعاليتهاي سلولي و سيتوپلاسم اطراف خود تاثير اساسي دارد. ( كالات ، 1989)

سلول بدني ( سوماتيك يا غير جنسي ) Bodycell
موجود بزرگسال دو نوع سلول دارد : سلولهاي بدني و سلولهاي زاينده ( جنسي ). سلولهاي بدني كه استخوانها ، اعصاب و اعضاي بدن را ميسازد .
( يا سايي ، 1377 )


سلول جنسي Germcell
موجود بزرگسال دو نوع سلول دارد : سلولهاي بدني و سلولهاي زاينده ( جنسي ) . سلولها ي زاينده كه از آن اسپرم و تخمك منشعب مي شوند . ( يا سايي ، 1377)

سوگيري Orientation
نوعي تمايل نسبت به طرفداري از يك نظريه يا قضيه ، بدون بررسي در مورد درستي يا نادرستي آن. علاقه به بر گرداندن و منحرف ساختن مسير بحث علمي در يك زمينه خاص به منظور رسيدن به نتايج مطلوب خود . نوعي تمايل يا پيشداوري نسبت به يك موقعيت يا نتيجه گيري . نوعي خطاي نمونه گيري در بخش آماري يك تحقيق . يك نمونه « سودار» آن چنان نمونه اي است كه نماينده جمعيت اصلي ( كه بايد در مورد آن استنباطهايي شود ) نمي باشد . هر نوع عامل نظامداردر يك موقعيت تجربي ، كه نشان دهنده خطا مي باشد . هر نوع ترجيح دادن يك انتخاب يا پاسخ بر انتخابها يا پاسخها ديگر . ( ساعتچي ، 1374 )

سيستم عصبي خود كار ( خود مختار )
Autonomic nervous system
دستگاه خود مختار ، غده هاي درو نريزر و ماهيچه هاي صاف («صاف»ناميدن اين ماهيچه ها به سبب منظره ميكروسكپي آنهاست ) و از آن جمله قلب ، عروق خوني و پوشش دروني معده و روده را اداره مي كند . نام «خود مختار » براي اين دستگاه به خاطر اين است كه بسياري از فعاليتهاي تحت كنترل آن ، به صورت خود مختار يا خود گران انجام مي گيرد ، از قبيل گوارش و گردش خون كه حتي در خواب يا بيهوشي نيز ادامه دارد. دستگاه عصبي خود مختار داراي دو بخش سمپاتيك و پاراسمپاتيك است كه غالباً در جهت متضاد يكديگر عمل مي كنند . حالت بهنجار بدن (بين حد اكثر بر انگيختگي و آرامش نباتي )با حفظ توازن بين اين دو دستگاه بر قرار مي شود . (اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )
سيستم عصبي مر كزي Central nervous system
بخش اصلي سيستم عصبي كه در داخل محفظه هاي استخواني (جمجمه و ستون مهره ها ) قرار دارد و شامل مغز و نخاع مي باشد . مخ ، مخچه ،پل مغزي ،بصل النخاع و نخاع شوكي ، اجزاي مهم سيستم عصبي مركزي محسوب مي شوند.
(ساعتچي، 1374)

سيستم هورموني Hormeney system
سيستم هورموني اصولاً با كنترل اعمال مختلف بدن ، كنترل سرعت واكنش هاي شيميايي در سلولها يا انتقال مواد از غشاء سلولها يا جنبه هاي ديگر متابوليسم سلولي از قبيل رشد و ترشح سر و كار دارد . اثر پاره اي از هورمونها طي چند ثانيه بوجود مي آيند . در حاليكه پاره اي ديگر ، چندين روز وقت لازم دارند تا شروع شوند و سپس براي هفته ها ، ماهها و حتي سالها ادامه مي يابند .
هورمون يك ماده شيميايي است كه بوسيله يك سلول يا گروهي از سلولها بداخل مايعات بدن ترشح مي شود و يك اثر كنترل كننده فيزيو لوژيك بر روي ساير سلولها ي بدن اعمال مي كند. (كرمي نوري و مرادي ، 1371 )

سيلاب Syllable
هجا ، سيلاب ، بخشي از گفتار مركب از يك حرف صدادار يا پيوسته كه به تنهايي يا همراه با چند حرف بيصدا ادا مي شود. ( پور افكاري ، 1373 )

« ش »

شاخه پارا سمپاتيك Parasympathetic Branch
بخش پاراسمپاتيك بر خلاف بخش سمپاتيك در هر زمان معين بر اندام واحدي اثر مي گذارد اگر در فعاليتهاي شديد و بر انگيخته ، بخش سمپاتيك را بخش مسلط و غالب در نظر بگيريم بخش پاراسمپاتيك را مي توان بخش مسلط در دوره آرميدگي به شمار آورد . اين بخش در عمل گوارش مشاركت دارد . و به طور كلي سبب تداوم كاركرد هايي مي شود كه ذخاير بدن را محافظت مي كنند . همچنين مردمك چشم را تنگ مي كند ، ترشح بزاق را راه مي اندازد . هر چند اين دو دستگاه عكس يكديگر عمل مي كنند اما استثناهايي هم براي اين اصل وجود دارد . بخش سمپاتيك در مورد ترس و هيجان تسلط دارد اما يكي از نشانه هاي نسبتاً رايج پاراسمپاتيك در ترس شديد تخليه غير ارادي مثانه يا روده است . به اين ترتيب هر چند اين دو دستگاه غالباً در جهت عكس يكديگر عمل مي كنند اما تعامل پيچيده يي نيز بين آنها وجود دارد.
(اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

شاخه سمپاتيك Sympathetic Branch
بخشي سمپاتيك بصورت واحدي يكپارچه عمل مي كنند در بر انگيختگي هيجاني به طور همزمان ضربان قلب را افزايش مي دهد . شريانهاي ماهيچه هاي مخطط و قلب را گشاد مي كند . شر يانهاي پوست و اندامهاي گوارشي را تنگ مي سازد و سبب تعريق مي شود . علاوه بر اين با فعال ساختن برخي غده هاي درون ريز موجب ترشح هورمونهايي مي شود كه بر انگيختگي بيشتري را موجب مي شوند . مردمك چشم را گشاد مي كند ، ترشح بزاق را كم مي كند . ( اتكينسون و هيلگارد ، 1983


شبكيه Retina
شبكيه قسمت حساس به نور چشم را تشكيل مي دهد و محتوي دو نوع سلول است يكي مخروطها كه بطو ر عمده مسئول ديدرنگي هستند و ديگري استوانه ها كه بطور عمده مسئول ديد در تاريكي هستند . هنگاميكه استوانه ها و مخروطها تحريك مي شوند سيگنالهاي آنها از طريق نورونهاي متوالي در خود شبكيه هدايت شده و سر انجام از راه عصب بينايي به قشر مغز مي رسند .
( گايتون ، 1991 )
اطلاعات بينائي در لا يه هاي مختلف شبكيه پردازش مي شوند . ميله ها و مخروطها در شبكيه ، اطلاعات را به جاي آنكه مستقيماً به مغز ارسال كنند . به نرونهاي ديگر در جهت مركز خود كره چشم مي فرستند اين گيرنده ها با يافته هاي افقي و بافته هاي دو قطبي ، ارتباط سيناپسي بر قرار مي كنند. ياخته هاي دو قطبي نيز كه با ياخته هاي آما گارين و ياخته هاي گا نگليون ارتباط سيناپسي بر قرار مي كنند در كره چشم جاي دارند .
اكسون ياخته هاي گانگليون به صورت يك دسته در كنار هم قرار مي گيرند تا عصب بينائي را تشكيل دهند . آنگاه به دور هم مي پيچند تا از راه پشت چشم خارج شوند . نقطه اي كه اين عصب از آن خارج مي شود . نقطه كور نام دارد ، زيرا گيرنده اي ندارد. ( كالات ، 1989)

شخصيت : Personality
مجموعه خصوصيات فرد از نظر ساختمان بدن ، هيجانها ، رفتار ، علائق ، نگرشها ، ظرفيتها ، توانايي ها و استعداد ها كه او را از افراد ديگر متمايز مي سازند .
( ساعتچي ، 1374 )


شناخت Cognition
شناخت مفهوم جامع و گستر ده اي است و به فعاليتهاي ذهني اي اطلاق مي شود كه در اكتساب ، پردازش ، سازماندهي و استفاده از دانش دخالت دارد . واژه شناخت فرايند هاي عمده را در بر مي گيرد : كشف كردن ، تعبير ، رده بندي به خاطر آوردن اطلاعات ، ارزيابي مفاهيم ، استنتاج اصول و استنباط قوانين ، به تصور در آوردن امكانات ، ايجاد راهبردها ، خيالپردازي و رويا . ( يا سائي ، 1377 )

شناخت درماني Cognition therapy
شناخت در مانگرايان تمايل دارند به باور ها ، نگرش ها و انواع تفكر خود كار كه مسائل مراجعان بوجود مي آورند و آنها را تشديد مي كنند بپردازند . هدف آنها تغيير شناختهاي آسيب زاي فعلي است . ( نظري ،1381 )




« ش »

شيوايي Mania
معمولاً به هر نوع اختلال رواني ، خاصه هنگامي كه با رفتار لجام گسيخته و خشن همراه است ، اطلاق مي شود . وقتي اصطلاح «Mania» به عنوان پسوند به كار مي رود . يعني نوعي ترجيح نا سالم يا يك تكانه منع ناپذير براي رفتار كردن به شيوه اي خاص ( مثل دزدي بيمار گون ) . يكي از دو شكل اختلال «شيدايي – افسردگي » كه بعضي از نشانه هاي آن عبارتند از : نوعي خلق سر خوش يا شنگول غير پايدار ، افزايش فعاليتهاي رواني – حركتي ، بيقراري ، حالت تهييجي ، افزايش تعداد و سرعت فكر كردن و سخن گفتن كه در حالت شديد تر به صورت «پرسش افكار » تظاهر پيدا مي كند و غالباً با احساس بزرگ منشي يا عظمت ، همراه است .
( ساعتچي ، 1374 )

شيوه فرزند پروري Parental style
شيوه فرزند پروري انگاره خاص رفتار والدي خاص با كودكي خاص است. فرزند پروري معمولاً به دو بعد مستقل تقسيم مي شود . بعد اول را مي توان مستبدانه – سهل گيرانه ناميد كه در مقابل آن شيوه آزاد منشانه قرار دارد .
بعد دوم را مي توان پذيرنده – طرد كننده طرد كننده ناميد . مشخصه شيوه پذيرنده عشق و علاقه بدون قيد و شرط و شديد و ابراز محبتهاي خود به خودي است . مشخصه شيوه طرد كننده حفظ فاصله عاطفي «سردي »است .
بر اساس پژوهشهاي بسيار مطلوبترين تركيب شيوه هاي فرزند پروري يعني شيوه اي كه در كودكان عزت نفس زيادايجاد مي كند تركيب شيوه آزادمنشانه با شيوه پذيرنده است .
( برونو ، 1370
« ض »

ضد اجتماعي Antisocial
به افرادي اطلاق مي شود كه با نظم و قا نون يا با سازمان هاي اجتماعي ، مخالف هستند . توصيف كننده ابعاد رفتاري فردي است كه براي كاركرد يك گروه يا يك جامعه در عمل يا بالقوه مخرب يا زيان آور است . ( ساعتچي ، 1374 )

ضريب همبستگي Correlation coefficient/
Coefficient of correlation
در آمار همبستگي به رابطه بين دو يا چند متغير كه قابل تبديل به مقدار هستند اطلاق مي شود. شاخص آماري كه ميزان و حدود رابطه بين متغير ها را نشان مي دهد ضريب همبستگي نام دارد.
ضريب همبستگي شدت و مستقيم يا غير مستقيم بودن ارتباط را نشان مي دهد كه دامنه نمره گذاري اين ضريب از 1+ تا1- مي باشد .
همبستگي مثبت و كامل ( 1+= r ) نشان دهنده رابطه مستقيم است . ضريب همبستگي (1-) نشان دهنده رابطه كامل و منفي است . بدين معني كه بين دو متغير رابطه معكوس وجود دارد . ( دلاور ، 1378 )

__________________

« ف »

فرار ( گريز ) Escape
در مراحل اول تكامل انسان ، براي رودررويي با استرس ، دستگاه عصبي خود كار يكي از اين دو سايق را راه مي انداخت : جنگ يا گريز (فرار ) .وقتي فرد در حالت استرس شديد شديد قرار مي گرفت ، مثلاً زماني كه مجبور مي شد با خرسي يا دشمني قويتر از خود روبه رو شود ، تنها دو راه منطقي در پيش مي گرفت ، جنگ يا گريز . در اين شرايط ، اجداد ما به نيروهاي فيزيولوژيك ، نيروهايي كه به كمك دستگاه عصبي سمپاتيك فراهم مي شود نياز داشتند . در فرهنگ امروزي ، واكنش فرار يا مبارزه دستگاه عصبي خودكار يك واكنش غير انطباقي به حساب مي آيد زيرا اين واكنش تغييرات فيزيولوژيك ايجاد مي كند كه آنها نيز، به نوبه خود ، مي توانند در دراز مدت براي سلامت جسمي و رواني مضر باشند ، بدين صورت كه بيماريهاي حاد مثل حمله هاي قبلي و سرطان به وجود آورند . ( گنجي ، 1379 )

فرا شناخت Metacognition
فرا شناخت به معناي « شناسايي و دانش انسان نسبت به فرايند ها و توليدات شناختي خود به كار رفته است .به عبارت ساده تر ، نگرش فرا شناختي به شناخت و آگاهي انسان از شناسايي ها و آگاهي هاي وي اطلاق مي شودو سه مولفه دانش بياني ( دانشي كه با حقاق و اطلاعات سر و كار دارد ) ، دانش رويه اي ( دانش مشتمل بر عمليات و فعاليتهايي كه براي انجام كار يا وظيفه انجام مي گيرد و آن چگونه دانستن است ) و دانش بافتي و زمينه اي ( دانش كه مربوط به دانستن چرايي ها در يك بافت و زمينه است ) جزء ابعاد اساسي فرا شناخت تلقي مي گردند .
فلاول ( 1978 ،7 197، 1976) يكي از پايه گذاران و پيشگامان در امر مطالعه فرا شناخت ، اين تعريف را ارائه مي دهد : فرا شناخت به دانش يك فرد در خصوص فرايند ها و توليدات شناختي در مورد خود و مسايل مربوط به آن اطلاق مي شود ؛ به عنوان مثال : من وقتي درگير فرا شناخت ي شوم كه توجه كنم در يا د گيري موضوع «الف » نسبت به موضوع«ب» مشكلات بيشتري دارم اگر اين مشكل به من صد مه بزند كاملاً ضروري است كه يادگيري موضوع «پ» را قبل از پذيرش به عنوان يك حقيقت كنترل نمايم . ( قورچيان و همكاران ، 1378 )
دانش فرا شناختي ما را ياري مي دهدتا به هنگام يادگيري و دانستن امور ، پيشرفت خود را زير نظر بگيريم . همچنين اين دانش به ما كمك مي كند تا نتايج تلاشهايمان را ارزيابي كنيم و ميزان تسلط خود را بر مطالبي كه خوانده ايم بسنجيم .براي اينكه نظام خبر پردازي با اثر بخشي كامل عمل كند بايد از خودش آگاه باشد . اين نظام بايد . اين نظامبايد به اين گونه درك برسد كه بهتر است آن شماره تلفن را بنويسم و الي فرا موشش خواهم كرد و اين يك پاراگرف پيچيده است ، لازم است آن رادوباره بخوانم تا منظور نويسنده را بفهمم . دانش فرا شناختي به ما مي گويد كه راههاي مختلفي براي سازمان دادن مطالب به منظور سهولت بخشيدن به ياد گيري و ياد آوري آنها وجود دارند . ( سيف ، 1379 )

فراموشي Forgetting
اين واژه بر عملكرد كاهش يافتة حافظه پس از يادگيري دلالت دارد.
در حوزه روانشناسي تجربي ، دو مورد از بر جسته ترين توضيحات در مورد علل فراموشي عبارتند از زوال و تداخل. مقصود از زوال اين است كه حافظه به صورت تابعي از زمان استفاده نشدنش زوال مي پذيرد و ايده اصلي در تداخل آن است كه فراموشي در اثر كنش متقابل ميان فرايند هاي يادگيري قديم و جديد پديد مي آيد .
( آيسنك ، 1944 )
فر ايند هاي شناختي Cognitive processes
فرايند هاي ذهني ادراك ، حافظه ، و خبر پردازي كه شخص از طريق آنها اطلاعات كسب مي كند، نقشه مي كشد و مساله حل مي كند . ( اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

فرايند هاي نا هشيار Unconscious processes
1- فرايند هايي مانند خواستها و ترسها كه ممكن است درحيطه هشياري شخص باشند ولي خود وي از وجود آنها بي خبر باشد.
2- به معناي نه چندان رايج به فرايند هاي فيزيو لوژيكي ( مانند گردش خون يا سوخت و ساز ) اطلاق مي شود كه خارج از حيطه آگاهي شخص جريان دارند و بهتر است فرايند هاي «غير هشيار » ناميده شوند . ( اتكينسون و هيلگارد ، 1983 )

فرضيه Hypothesis
يك فرضيه، بياني حدسي ، يك حكم موقتي در مورد روابط بين دو يا چند پديده يا متغير است . دانشمند مي گويد ؛ « اگر چنين و چنان باشد ، پس نتيجه اين چنين خواهد شد »
فرضيه ها هميشه به صورت جمله هاي خبري هستند و متغير ها را به صورت كلي يا اختصاصي به متغير هاي ديگر مربوط مي سازند . فرضيه ها به مطالعه جهت مي دهند و هدايت مي كنند . فرضيه ها به پژوهشگران امكان مي دهند كه نظريه ها ( تئوريها ) را تاييد و ياردكنند . و بدين ترتيب به پيشبرد علم كمك نمايند .
( شريفي و نجفي زند ، 1376 )




فرضيه هاي علمي Scientific hypothesis
فرضيه هاي علمي ، فرضيه هاي معيني هستند كه تجربه و آزمايش تلاش مي كند ، نادرستي آن را آزمون كند. فرضيه هايي كه از اين آزمون سر بلند بيرون بيايند ، فرضيه هاي علمي هستند . ( شريفي و نجفي زند ، 1376 )

فشار Push
محركي كه سبب احساس فشار مي شود ، فشار فيزيكي بر پوست است . هر چند ما به فشار مداوم به تمامي بدن آگاهي نداريم (مثلاّفشار هوا ) اما مي توانيم تغير فشار وارده بر سطح بدن را تميز دهيم .برخي از بخشهاي بدن در احساس شدت فشار از بخشهاي ديگر كارايي بيشتري دارند . لب ، بين و و گونه حساسترين بخشهاي بدن در برابر فشار هستند و بر عكس ، شست پاكمترين حساسيت را دارد . اين تفاوتها پيوند نزدكي با تعداد گيرنده هايي دارند كه در هر يك از بخشهاي فوق به محرك پاسخ مي دهند. (اتكينسون و هيلگارد ، 1983)

فشار رواني ( ا سترس ) Stress
اصطلاح فشار رواني تعريفهاي زيادي دارد . فشار رواني يك حالت دروني است كه مي تواند ناشي از خواسته هاي فيزيكي بدن ( حالات بيماري ، كار ، زحمت ، كم و زيادي دما و از اين قبيل ) يا ناشي از موقعيت محيطي و اجتماعي باشد كه بالقوه زيانبار ، غير قابل كنترل ، يا فراتر از استعداد سازگاري ما ارزيابي مي شوند . علتهاي فيزيكي ، محيطي و اجتماعي حالت فشار رواني را اصطلاحاً فشار زا گويند . حالت دروني فشار رواني به محض آنكه به وسيله فشار زا ها ايجاد شد مي تواند به پاسخهاي گوناگوني بينجامد . از يك سوء مي تواند به چندين پاسخ فيزيكي بدن بينجامد . از سوي ديگر ، پاسخهاي رواني ، از قبيل اضطراب ، نوميدي ، افسردگي ، بي قراري و احساس عمومي نا تواني از سازگاري با جهان ممكن است نتيجه حالت فشار رواني باشد . ( محي الدين بناب ، 1374 )

فنوتيپ Phenotype
عبارتست از مجموعه صفات يك ار گانيزم به صورتي كه به مشاهده در مي آيد . اين مجموعه صفات در عين حال مشرو ط به ساخت ارثي ژنوتيپ و عمل محيط و تاريخ ار گانيزم است . ( منصور ، 1373 )
اين اصطلاح به شكل و ظاهر مربوط به نهاد توارثي يك موجود زنده اتلاق مي شود و بر خلاف ژنوتيپ كه به مجموعه عوامل ارثي منتقله از والدين به فرزند گفته مي شود . (پور افكاري ، 1373 )

« ق »

قضاوت اخلاقي ( استدلال اخلاقي ) Moral judgment
قضاوت اخلاقي به معناي عقايد ، دانسته ها و استدلالهاي اخلاقي مي باشد . اين مفهوم به تصورات گسترده از نقش عدالت و ضوابطي كه براي تصميم گيري بر افراد و مالكيتها تاثير مي گذارند ، مربوط مي شود . از نظر تئوريها ي رشد شناختي، قضاوت اخلاقي كامل ، همزمان با مراحل رشد ذهني كودك حاصل مي شود . ( براي اطلاعات بيشتر به رفتار اخلاقي مراجعه شود ). ( كياني ، 1370 )
« ك »

كروموزم Chromosome
آنها روي رشته هايي قرار گرفته اند كه كروموزم نام دارند . هر كروموزم در توليد مثل مستقل از يكديگر شركت دارد و هر گونه ، تعداد معيني كروموزم دارد ( 23 جفت در انسانها ، و 4 جفت در مگس ميوه ).
در انسان ؛ هر فرد تعدادي معيني ( 23جفت ) كروموزم دارد . همه كروموزمها به جز يك جفت ، به كروموزمهاي غير جنسي معروفند و همه ژنهايي كه روي اين كروموزمهاقرار گرفته اند ژنهاي غير جنسي ناميده مي شوند . دو كرو موزم ديگر ، كروموزمهاي جنسي هستند و ژنهايي كه روي آنها قرار گرفته اند بعنوان ژنهاي وابسته به جنس شناخته شده اند . ( كالات ، 1989 )

كفايت Adequency
شايستگي شخص به اينكه بتواند به آنچه از وي خواسته مي شود ، به ويژه از لحاظ هوشي و اجتماعي پاسخ مطلوب بدهد. ( شعاري نژاد ، 1364)

كلبرگ Kohlberg
كلبرگ يكي از چهره هاي معروف در حوزه رشد اخلاقي است . نظريه اخلاقي او بازتاب وسيعي در كل روانشناسي رشد و روانشناسي اجتماعي داشته است . او كه تا چند سال پيش در قيد حيات بود ، علاوه بر تدريس و تحقيق در آموزش اخلاق نيز فعاليت داشت . كلبرگ به منظور بررسي رشد اخلاق داستانهاي متعددي را طراحي كرد كه در هر يك از آنها سوالي به صورت يك معماي اخلاقي گنجانده شده بود. يكي از معروفترين معماها درباره مردي است به نام هانز كه زنش در حال مردن است . هانز به اندازه كافي پول ندارد تا دارويي را كه جان زنش را نجات مي دهد تهيه كند . داروساز هم تخفيف و نمي پذيرد كه پول را بعداً دريافت كند ، از اين رو هانز دارو را از داروخانه مي دزدد . سوال اين است كه كه آيا هانز لازم بود اين كار را بكند و چرا .گلبرگ در ابتداي كار خود مجموعه أي از داستانهاي فوق را با يك نمونه 75 نفري در ميان گذاشت و با تحليل اطلاعات مفصلي كه از اين طريق بدست آورد به نظريه جامعي در رشد اخلاق رسيد.
نظريه گلبرگ ، كه در آن كودك به عنوان «فيلسوف اخلاق » معرفي شده است ، داراي سه سطح مختلف پيش عرف ، متعارف و پس عرف است ، كه هر يك از سطوح آن به دو مرحله فرعي تقسيم مي شود . ( احدي و جمهرمي ، 1378 )

كل نگري Holism
اين نقطه نظر كه مطالعه بخشها يا اجزاي يك كل نمي تواند توصيف كننده آن باشد، چون كل چيزي است متفاوت از جمع ساده ، اجزاي آن.از نقطه نظر يك فرد كل نگر ، آدمي بيش از گرد آمدگي يا تراكم كاركردهاي محض فيزيولوژي رواني و اجتماعي است و هر شخص داراي صفات يا ويژگيهايي است كه نمي توان اين ويژگيها را بر اساس صفات يا ويژگيهاي بخشهاي خاص و تشكيل دهنده آن تشريح يا توصيف كرد ( ساعتچي ، 1377)

كوشش و خطا Trail and error
اصطلاحي كه براي نشان دادن فعاليت اكتشافي ظاهراً تصادفي كه غالباً پيش از كسب يك مهارت خاص و براي سازگاريهاي تازه انجام مي گيرد – به كار مي رود . اين فعاليت ممكن است آشكار ( مثل دويدن موش در ماز ) يا ضمني (مثل وقتي شخص در مورد راههاي مختلف حل يك مساله فكر مي كند ) باشد . كوشش و خطا متضاد رفتار مبتني بر بينش يا نقشه است . ( ساعتچي ، 1377 )

« گ »

گروه آزمايش Experiment group
وقتي كه گروه همگن را به دو گروه تقسيم كنيم ( به شكل تصادفي ) يكي از اين دو گروه را براي آزمايش فرضيه انتخاب مي كنيم و به آن گروه آزمايش مي گوييم .
( شريفي و نجفي زند ، 1376 )

گروه درماني Group therapy
گروه درماني به معناي شناخت ابعاد رواني ، ذهني و توانايي هاي جسمي خود از طريق تعامل با ديگران و اصلاح رفتار است . تاريخچه گروه درماني نشان مي دهد كه اين روش از دهه اول قرن بيستم به وسيله روانشناسان و روان پزشكان به كار گرفته شده است . با كمك گروه درماني در مانجو مي تواند مشكلات خود را در حضور ديگران حل كند و ببيند كه ديگران در برابر رفتارش چگونه واكنش مي كنند و هنگامي كه روشهاي پاسخ دهي قديمي وي رضايتبخش نيست ، روشهاي تازه أي را به كار گيرد . به عبارت ديگر ، در اين روش فرد مشكلش را در حين تعامل با ديگران حل مي كند . ( نظري ، 1381 )

گروه كنترل Control group
وقتي كه گروه همگن را به دو گروه تقسيم كنيم (به شكل تصادفي ) يكي از اين دو گروه را براي آزمايش فرضيه انتخاب مي كنيم و ديگري را براي مقايسه نتايج به دست آمده در نظر مي گيريم . گروه دوم را «گروه كنترل » گويند .
( شريفي و نجفي زند ،6 137 )


گيرنده حسي ( گيرنده ) Receptor
سيگنالهاي ورودي به سيستم عصبي به وسيله گيرنده هاي حسي تامين مي شود كه به وجود محركهاي حسي از قبيل لمس ، صدا ، نور ، سرما ، گرما و … پي مي برند .
به طور كلي 5 نوع مختلف گيرنده حسي وجود دارند: 1) گيرنده هاي مكانيكي كه به تغير شكل مكانيكي گيرنده يا سلولهاي مجاور گيرنده ها حساس هستند.2) گيرنده هاي حرارتي كه به تغييرات درجه حرارت حساس هستند . پاره اي از اين گيرنده ها به سرما و پاره اي ديگر به گرما حساس هستند 3) گيرنده هاي درد كه نسبت به آسيب بافتها چه آسيب فيزيكي و چه آسيب شيميايي حساس هستند . 4) گيرنده هاي الكترو مغناتيسي كه به تابش نور بر روي شبكيه حساس هستند 5 ) گيرنده هاي شيميايي كه به طعم غذا در دهان ، بو در بيني ، فشار اكسيژن در خون شرياني ، غلظت كربن دي اكسيد و احتمالاً ساير عواملي كه ساختمان شيميايي بدن را تشكيل مي دهند حساس هستند. ( گايتون ، 1991 )

گيرنده ها در شبكيه Receptors in retina
شبكيه داراي دو نوع گيرنده است : ميله ها و مخروطها
مخروطها براي ديدن رنگها تخصيص يافته اند ، بيشتر به جزئيات حساس بوده و در مركز شبكيه قرار دارند . ميله ها بيشتر نسبت به تاريكي و نور كم حساس بوده ، و در پيرا مون شبكيه يافت مي شوند . ( كالات ، 1989 )

.