می‌دانید گورخر چه رنگی است؟ سیاه به همراه خطوط سفید؟ و یا سفید به همراه خطوط سیاه؟ در واقع هیچکدام از این موارد صحیح نیستند. چون آن موجود راهراهی که اکثر ما در فیلم های مستند میبینیم، زبرا(zebra) یا گورخرهایی که در آفریقا یافت میشوند نام دارد. گورخرهای دیگر یا اصطلاحا Equus hemionus جانورانی هستند با بدنی نخودی رنگ که متاسفانه از سوی جامعه علمی به درستی معرفی نشده است.
گورخر آسیایی
گورخر آسیایی (با نام علمی Equus hemionus و نام انگلیسی wild ass به معنای خر وحشی) جانداری است از خانواده اسبسانان(Equidea). در این خانواده علاوه بر گورخرها، گونه‌هایی نظیر الاغ،گونه های مختلف زبرا(zebra) و اسب هم وجود دارند. شاید برایتان جالب باشید که گورخرها تنها عضو خانواده اسبسانان هستند که تاکنون اهلی نشدهاند. آنها موجوداتی بسیار پرخاشگر و ستیزهجو هستند و در صورت مشاهده انسان، کیلومترها از آن منطقه دور میشوند.
چه تفاوتهایی میان گورخرهای آفریقایی و گورخرهای آسیایی وجود دارد؟
شاید بارزترین تفاوت میان آنها، همان رنگ بدنشان باشد. خطوط سیاه و سفیدی که بر پیکر گورخر آفریقایی مشاهده میشود، روی بدن گورخر آسیایی وجود ندارد. از طرف دیگر زیستگاه این دو گونه کاملا متفاوت است. به طور کلی می‌توان گفت که zebra بومی قاره آفریقا و گورخر آسیایی به جز چند نمونه خاص، بومی قاره آسیا است.
معرفی زیرگونه‌های گورخر آسیایی و زیستگاه هر یک از آنها
تا کنون پنج زیرگونه برای گورخر آسیایی شناسایی شده است. در بین این پنج زیرگونه، متاسفانه یکی از آنها به کلی منقرض شده (خر وحشی سوریه‌ای یا E.h.hemippe که در گذشته در مناطقی همچون عراق، اردن، عربستان صعودی، سوریه و ترکیه دیده میشود) و بنابراین چهار زیرگونه از آن در حال حاضر وجود دارد. از بین این چهار زیرگونه نیز، سه عدد از آنها درجه حفاظتی EN (در معرض خطر انقراض) دارند و یکی از آنها که همان گورخر ایرانی است درجه حفاظتی CR ( به شدت در خطر انقراض) دارد و در صورت بی توجهی به آنها، مدتی دیگر کاملا نابود خواهند شد.
زیر گونه E.h.hemionus یا خر وحشی مغولستانی، در بخش‌هایی از چین، قزاقستان، مغولاستان و سیبری مشاهده میشود. همچنین زیرگونه E.h.kulan یا خر وحشی ترکمنستانی، در مناطقی همچون تاجیکستان، سیبری، ترکمنستان و ازبکستان وجود دارد. از طرف دیگر زیرگونه E.h.khur یا خر وحشی هندی، در بخش‌هایی از شبه قاره هند و پاکستان وجود دارد. در پایان، زیرگونه E.h.onager یا
گورخر ایرانی که امروزه تنها در مناطق معدودی از ایران یافت میشود.
ویژگی‌های ظاهری گورخر ایرانی
گورخر ایرانی Persian onager)) جانداری است شبیه به الاغ و اسب که در حدود ۲۳۰ الی ۲۹۰ کیلوگرم وزن دارد. طول کلی بدن این جانور در حدود ۱/۲ متر است و ارتفاع بدنش هم در حدود ۱ تا ۴/۱ متر گزارش شده است. در این جانداران، نرها کمی از مادهها بزرگ‌تر هستند و و در گله نرها غالب هستند.
یکی از ویژگی‌های متمایز کننده گورخر ایرانی، وجود یک خط سیاهرنگ روی پشت این جاندار است. همچنین در انتهای دم این جاندار، دسته ای از موها به شکل یک منگوله رشد کرده اند. در میان حواس پنج گانه این جاندار، حس های بینایی، شنوایی و بویایی بسیار قوی هستند.
به طور کلی می‌توان گفت که بدن گورخرهای آسیایی دارای رنگ نخودی است اما این مسئله در فصول مختلف ثابت نیست. به عنوان مثال، در فصل تابستان رنگ تنه آنها تقریبا قهوه‌ای مایل به سرخ است در حالی که این رنگ در فصل زمستان به قهوه‌ای مایل به زرد تبدیل میشود.
این مسئله باعث سازگاری بیشتر آنها با محیط زندگی خود میشود. البته باید توجه داشت که رنگ قسمت‌هایی از بدن آنها از جمله پایین بدن، پهلو‌ها و کپل‌ها سفید مایل به زرد میباشد و تغییر زیادی در طی گذشت فصول در رنگ آن مناطق رخ نمی‌دهد. لازم به ذکر است نوع پوشش خارجی نیز در فصول مختلف متفاوت است. در زمستان پوشش خارجی متراکم‌تر و بلندتر و در تابستان از تراکم کمتری برخوردار است.
تولید مثل گورخر ایرانی
گورحر ایرانی به طور معمول در حدود چهل سال عمر می‌کند. این جانوران در سن سه سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند. همچنین مدت حاملگی در گورخرهای ماده در حدود یک سال است و جنس ماده معمولا یک سال پس از به دنیا آوردن فرزند خود، دوباره آماده جفت‌گیری میشود. جفت‌گیری معمولا در اواخر خرداد ماه انجام میشود و طی آن معمولا نزاع سنگینی میان نرها رخ می‌دهد. در این رقابت، که معمولا با گاز گرفتن و لگد زدن همراه است، ممکن است نرها دم، چشم و یا جان خود را از دست بدهند! این جانوران دارای نرخ تولید مثل نسبتا پایینی هستند زیرا از هر بار حاملگی تنها یک فرزند حاصل میشود.
ویژگی‌های رفتاری گورخر ایرانی
این جانوران پرخاشجو به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند و از هوش اجتماعی بسیار بالایی برخوردار هستند. در ضمن نرهای جوان و همچنین نرهای پیر، به صورت جداگانه از گله زندگی می‌کنند. اگر یک گله از گورخر ایرانی را در نظر بگیریم، معمولا یک گورخر نر به عنوان عضو ارشد گله، رهبری چند گورخر ماده را به عهده می‌گیرد.
جالب است بدانید که رفتاری مشابه با شیرها در این جانداران نیز وجود دارد. بسیاری از ما شنیده‌ایم که در هنگام پیروزی یک شیر جوان بر رهبر قبلی گله شیرها، معمولا این شیر تازه وارد توله شیرهای حاصل از شیر نر قبلی را می‌کشد. این کار سبب میشود که شیرهای ماده سریع‌تر آماده تولید مثل شوند و در نتیجه شیر جوان بیشتر زمان داشته باشد تا بتواند ژن خود را به نسل بعد منتقل کند. گورخرهای نر هم این کار را با کره‌های دیگر نرها انجام می‌دهند.
حتی امکان دارد گورخر نر غالب گله به کره‌های خود نیز آسیب برساند و مخصوصا کره‌های نر را بکشد. به همین دلیل است که گورخر ماده تا مدتی بعد از تولد کودک خود، از گله جدا میشود و به شدت از کودک خود در برابر عوامل خارجی محافظت می‌کند.
صیاد اصلی گورخر ایرانی
دشمن اصلی آنها در زیستگاهشان یعنی ایران، پلنگ میباشد. متاسفانه کم شدن تعداد گورخرها در ایران سبب گشته که پلنگ‌ها هم یکی از شکار‌های مهم خود را از دست بدهند و در نتیجه در معرض خطر انقراض قرار بگیرند.
تغذیه گورخر ایرانی
با توجه به این که زیستگاه اصلی گورخر دشت‌ها و بیابان‌ها میباشد، تغذیه آنها هم معمولا از گیاهان بیابانی مثل تاغ و درمنه است.
تعداد گورخر ایرانی
تخمین تعداد گورخر ایرانی در مقایسه با یوزپلنگ، آمارهای دقیقی وجود ندارد. می‌توان برآورد کرد که در حدود ۵۰۰ عدد از آنها در ایران باقی مانده است که در دو نقطه، پارک ملی توران و منطقه حفاظت شده بهرام گورخر یافت میشوند.
عوامل انقراض گورخر ایرانی
برای جلوگیری از ادامه روند انقراض این گونه جانوری، باید با عوامل ایجاد انقراض در آنها آشنا شد. متاسفانه با گسترش فرهنگ شهرنشینی و افزایش ساخت و ساز در محیط‌های طبیعی، جانداران زیادی از جمله گورخر ایرانی محیط زندگی خود را از دست داده‌اند.
همچنین در مواردی ساخت یک شهر یا احداث یک بزرگراه با بستن کوریدور‌های بین زیستگاهی سبب میشود که انتقال ژن میان جمعیت‌های مختلف این گونه کم شود و در نتیجه به مرور زمان همانندی ژنی در جمعیت این گونه زیاد شود و به تبع آن آسیب‌پذیری آنها در مقابل بیماری‌ها و مشکلات محیطی کمتر میشود. همچنین وجود گله‌های بزرگ از حیواناتی نظیر شتر در زیستگاه این گونه جانوری سبب شده است که رقابت غذایی شدیدی میان آنها ایجاد شود. چرای بیش از حد دام‌های اهلی در مناطق زیستی این گونه باعث از بین رفتن مراتع و منابع غذایی این حیوان شده و کاهش جمعیت را به دنبال داشته است.
از طرف دیگر، وجود برخی باور‌های غلط و خرافی، سبب شده است تا مردم برخی از نقاط کشور از این گونه جانوری برای درمان بعضی از بیماری‌ها ( مانند مشکلات جنسی) و همچنین مصارف دیگر استفاده کنند. همچنین سرعت این جانور خیلی بالا نیست و نمی‌تواند به راحتی فرار کند.
از آن چه که تا کنون گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت که فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها یکی از مهمترین راهکارها برای جلب توجه مردم و مسئولین مربوطه جهت انجام اقدامات لازم برای مبارزه با انقراض این گونه زیبا و نادر جانوری است. به امید آن که دیگر شاهد انقراض هیچ کدام از گونه‌های بومی کشورمان نباشیم.
<a data-ulike-id="5251" data-ulike-nonce="b0a800f108" data-ulike-type="likeThis" data-ulike-status="3" class="wp_ulike_btn wp_ulike_put_image" style="border:1px solid #d3d3d3;background-image: url('../img/icons/add.png'); background-position: center center; background-repeat: no-repeat; background-color: #ffffff; transition: 0.25s; color: #777777; display: inline-block; border-radius: 0.25em; vertical-align: middle; padding: 10px 20px; cursor: pointer; box-shadow: rgba(255, 255, 255, 0.5) 1px 1px 0px inset; text-shadow: rgba(255, 255, 255, 0.5) 0px 1px 0px; text-decoration-line: none;">