مجید جویا: از تئاترهای یونان باستان تا برنامه‌های تلویزیونی دنیای امروز، انسان‌ها تاریخی طولانی از تغییر قیافه به صورت جنس مخالف دارند. اما ما تنها جاندارانی نیستیم که می‌توانیم نقش جنس مخالف را خوب ایفا کنیم. در دنیای جانوران هم مخلوقاتی وجود دارند که در تغییر ناگهانی به جنس مخالف خود بسیار توانا هستند.

ماهی مرکب

بیایید با خود صادق باشیم. رفتار ما بسته به آدمی که با او باشیم، تغییر می‌کند، این تغییر کم و زیاد دارد اما همیشه اتفاق می‌افتد. ماهی‌های مرکب نیز همین درد را دارند.

ماهی مرکب نر بسته به اینکه با چه گروهی باشد، رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهد، به ویژه اگر آن گروه مختلط باشد و از نظر جنسی یک دست نباشد. تحقیقی در دانشگاه مک‌کوئری در سیدنی نشان داد که جنس نر می‌تواند دو نیمه بدن خود را چنان متفاوت از یکدیگر تغییر دهد که از یک سو ماده به نظر برسد و از سوی دیگر شبیه به دیگر ماهی‌های نر. وقتی یک ماهی مرکب نر، بین یک نر دیگر و یک ماهی ماده قرار بگیرد، ظاهر نر واقعی خود را به جنس ماده نشان خواهد داد تا توجه او را به خود جلب کند و سمت ماده‌نمای خود را به ماهی نر دیگر نشان می‌دهد. به این ترتیب ماهی نر دوم گمان می‌کند که درحال ملاقات با دو ماهی ماده است و هیچ گاه نخواهد فهمید که عاشقانه آرامی درست در مقابل چشمان او در جریان است.

مارهای بند جورابی

در بین همه تشریفات عاشقانه حیوانات، جفت‌گیری این مار از همه جالب‌تر است. در مینیتوبای کانادا که بیشترین تراکم این نوع مار در جهان را دارد، جنس‌های نر به آرامی و سستی، و بعد از هشت ماه آرامیدن در بستری سرد، از خواب زمستانی بیدار می‌شوند. شاید این خواب طولانی موجب کرختی و سستی آنها شده باشد، اما همچنان در سطح بالایی از هوشیاری برای جفت‌گیری با جنس‌ ماده قرار دارند. ولی در این هنگام، برخی از نرها از رفتار ماده‌ها تقلید می‌کنند.

محققان فکر می‌کنند که شاید دلیل این کار این باشد که ماده‌ها به دو دلیل شانس بیشتری برای بقا دارند. زمانی که جنس ماده ظاهر می‌شود، انبوهی از خواستگاران نر به دور او (یا نر ماده‌نمایی که آنها را گول زده است)گرد می‌آیند. مارهایی که در مرکز این توپ جفت‌گیری قرار دارند، از دست شکارچیان (عموما پرنده‌هایی که در جستجوی نرهای بی‌حال هستند) در امان می‌مانند؛ضمن آنکه گرمای بدن منتقل شده به این نرهای ماده نما اجازه می‌دهد تا به سرعت گرم شده و از تبدیل شدن به نهار پرندگان نجات یابند.

کفتار خالدار

این تنها نرها نیستند که ویژگی‌های جنس مخالف را اتخاذ می‌کنند. کفتارهای خالدار ماده به طور اجتماعی جنس برتر، بزرگ‌تر و تهاجمی‌تری نسبت به نرها هستند. اما تنها این رفتارشان‌ نیست که آنها را مردانه جلوه نمی‌دهد. به دلیل شباهت ظاهری دستگاه تناسلی نر و ماده این جانور، گاهی اوقات تشخیص نر از ماده کار ساده‌ای نیست.

لاله‌ماهی، طوطی‌ماهی و بازماهی

برخی جانوران فقط به شبیه کردن ظاهر خود به جنس مخالف اکتفا نمی‌کنند و واقعا جنسیت خود را عوض می‌کنند. لاله‌ماهی دلقکی که از بدو تولد نر متولد شده را در نظر بگیرید؛ اگر ماده این جانور بمیرد، نر غالب می تواند جنسیت خود را عوض کرده و تبدیل به یک ماده شود. در این صورت یک نر دیگر به نر غالب تبدیل می‌شود.

طوطی‌ماهی می‌تواند هنگام تولد هر یک از دو جنسیت نر یا ماده را داشته باشد، اما اندام‌های جنسی هر دو را در خود دارد و می‌تواند هر وقت بخواهد جنسیت خود را تغییر دهد. برخی از ماده‌ها حتی تبدیل به اَبَر‌نَر می‌شوند، یعنی نرهایی بزرگ‌تر با رنگ‌های زنده و درخشان.

از آن جالب‌تر، بازماهی است که توان تغییر جنسیت دوطرفه را دارد، به این معنی که می‌تواند از ماده به نر و دوباره به ماده تغییر جنسیت دهد.

در تعبیری شاعرانه می‌توان گفت که در اقیانوس، حتی جنسیت هم سیال می‌شود!