زبان بدن گربه‌ها / دکتر حسام حیدری
چشم‌ها، گوش‌ها و حرکات دم
پیشینیان وحشی سگها شکارچیانی اجتماعی بودند که برای هماهنگ شدن به روش های ارتباطی و زبانی توسعه یافته نیاز داشتند. درحالیکه اجداد وحشی گربه‌ها شکارگرانی منزوی بودند که به ندرت با همنوعان‌شان برخورد داشتند. این بدین معناست که گربه ها به اندازه سگ ها به سیستم ارتباطی پیچیده و مجهز به پیام‌ها و ظرایف بسیار نیاز ندارند. برای یک گربه در هنگام مواجهه با گربه‌های دیگر، آنچه مهم است فهم پیام‌های آن‌هاست و نکته‌ی با ارزش برای آدمی تفسیر درست این علایم می باشد.
گرچه گربه‌ها برای ایجاد ارتباط صداهای بسیاری تولید می‌کنند ولی زبان بدن آنها حامل اطلاعات پیچیده تری است. عمدتن علائمی که گربه‌ها تولید می کنند اختیاری نیست بلکه به دلیل تاثیرات فیزیکی است که نتیجه‌ی بیان حالات روانی‌ای همچون آرامش، اخطار، دوستی، بردباری، ترس، نگرانی، دفاع یا تهاجم اند. به زبان ساده، بخش عمده‌ای از این زبان نتیجه‌ی پاسخ سیستم عصبی آنها به تغییرات محیطی و فرستادن پیام برای تعویض رفتار و حالت بدنی است. پس در گربه ها بسیاری از پیام های بدن جهانی است و به تاریخچه‌ی خود گربه، تمرین و یادگیری مرتبط نمی باشد.
در گربه ها بیشترین پیام های قابل تفسیر و روشن بوسیله‌ی گوش‌ها و دم داده می‌شوند. هرچند توجه به حالات چشم‌ها و بدن اطلاعات بیشتری راجع‌به هیجان و اضطراب حیوان در اختیار ما قرار می‌دهد.
تصویر 1
بالا سمت چپ: حالت آرامش
بالا سمت راست: حالت گوش به زنگ
پایین سمت چپ: حالت ترس
پایین سمت راست: حالت خشونت
وضعیت چشم ها
• چشمان نیمه‌باز نشان دهنده اعتماد و آرامش اند.
• چشمان گشاد شده نشان دهنده تغییر حالت از آرامش به حالت اخطار اند.
• چشمان خیره نمایانگر تهدید اند(این مورد در مورد سگ نیز صادق است)
• باز و بسته کردن هر دو چشم نشانه دهنده بازگشت به حالت آرامش از وضعیت تهدید است.
• مردمک چشم گربه گویای تحریک‌شدگی آن است به نحوی که هرچه حیوان بیشتر تحریک شود مردمک نیز بزرگ تر و گشادتر می‌شود که در این حالت احتمال واکنش و حرکت گربه را بیشتر است.
وضعیت گوش ها
بدلیل افراشتگی گوش های گربه در هنگام استراحت، تغییر در حالت آنها به راحتی دیده می‌شود که این امر پیام‌های کارآمدی را در خصوص نوسان حالات رفتاری گربه ها فراهم می آورد. گربه‌ها در گوش خود عضلات متعددی دارند که حرکت این عضو را در جهت های گوناگونی ممکن می‌سازند.
• گربه‌ی آرام و دقیق گوش‌هایی رو به بالا دارد.
• اگر چیزی توجه گربه را به خود جلب کند، گوش‌هایش را به سمت مورد نظر متمایل می‌کند.
• گربه‌ی هراسان گوش‌ها را روی سر می‌خاباند.
• اولین نشانه‌ی افزایش تنش در گربه هنگامی‌ست که گوش‌ها را به سرعت به حالت بال هواپیما در می‌آورد.
تصویر 2
• گوش‌های گربه‌ی مهاجم به گونه‌ای می‌چرخند که پشت گوش‌ها قابل دید می‌شود. در برخی از گونه‌های وحشی و بزرگ‌تر خانواده‌ی گربه سانان، قسمت پشتی گوش‌ها با الگوهای خاصی مشخص‌ند که هر گونه چرخشی را نمایان‌تر می‌کنند و به دیگران می‌فهمانند که آنها ناراحت‌ند. بعضی از گربه‌های وحشی در انتهای گوش‌ها منگوله‌هایی دارند که باعث دیده شدن تغییر حالت و چرخش گوش‌ها حتا از فاصله‌های دور می‌شوند.
تصویر 3
بالا چپ: حالت دوستانه
بالا راست: حالت تهاجمی
پایین چپ: حالت دفاعی
پایین راست: حالت ترس
وضعیت دم
وضعیت دم بهمراه حالات بدنی، بخش ساده‌ی دیگری از زبان بدن گربه‌ها محسوب می شود. گرچه هم سگها و هم گربه‌ها دم را تکان می‌دهند اما معانی در آنها متضادند.
در مورد سگها جنباندن زیاد دم علامتی مبنی بر دعوت دیگری برای نزدیک شدن و دوستی است اما در مورد گربه ها تاباندن دم جهت دور کردن دیگران به کار می رود و به نوعی نشان دهنده تنش رفتاری است. حرکت زیاد دم که ممکن است با افزایش سرعت و قوس و ضربه زدن به زمین همراه شود نشانی واضح از تهاجم در گربه است.
حالت های دم:
افراشته نگه داشتن دم: هنگامی که یک گربه دمش را بالا نگه می‌دارد یا به سمت پشت خم می‌کند و حالت صاف و پف کرده به آن می‌دهد شما شاهد یکی از دوستانه‌ترین حالات رفتاری هستید بویژه زمانی که گربه سرش را بالا نگه‌می‌دارد. دم افراشته برای دیگر گربه‌ها نیز یک علامت محسوب می شود چرا که گربه‌ها اطراف مقعدشان غددی برای ترشح رایحه‌ی خاصی دارند که بواسطه‌ی فرومون موجود در آن خود را معرفی می‌کنند. در نتیجه دم افراشته بیشتر شبیه به ارائه‌ی کارت شناسایی‌ست.
تصویر 4
صاف نگه‌داشتن دم: این حالت نیز مانند تغییر قطر مردمک علامت تحریک و هیجان‌ست. هنگامی که دم صاف ولی به سمت پایین نگه‌داشته می‌شود نشان از تهاجم است خصوصن وقتی گربه در صدد حمله به چیزی‌ست یا آزرده شده و یا در کشمکش با گربه‌ی دیگری‌ست. اگر همین حالت نگه داری دم حفظ شود و نوک دم خمیده باشد بیانگر وضعیت دفاعی گربه میباشد. اگر گربه بیشتر بترسد و دم را بالاتر بگیرد تا جایی که کاملن عمودی بایستد اصطلاح "Halloween cat" بکار می‌رود.ارتفاع نگهداری دم افراشته درجه‌ی ترس و نگرانی گربه را نشان می‌دهد. گرچه وسعت ارتباطی گربه‌ها محدود است ولی همین حالات نشان دهنده احساسات و تمایلات آن‌هاست