نشانی بنا: شهرستان سراب- روستای اسنق-
مسجد اسنق
کاربری: مسجد
بانی یا معماران: بانی
مسجد صاحب فخرالدین محمد بن رستم و بدست نقاش و حکاک هنرمند بنام ملک شاه صورت گرفته است.
اسنة يا اسنق روستاي بزرگي است از دهستان آلان براغوش بخش هريس كه در 13 كيلومتري جادة بستان آبادـ سراب و 7 كيلومتري شرق مهربان واقع شده است. نام اسنة در كتاب «حدودالعالم» باسم «سراو» و ميانه يك جا ذكر شده، و مؤلف كتاب آن را به داشتن مسجد سنگي مهم متعلق به اوايل قرن هشتم، و افسانه‌هاي متداول بين مردم آن حوالي بسيار ستوده است.
مسجد سنگي اسنق در وسط روستا، ميان حياط وسيعي بنا گرديده است. كف آن از سطح زمين يك متر بالاتر است.
مسجد از يك ايوان و يك نمازگاه تشكيل يافته است. كف ايوان شكل ذوزنقه دارد، پاي ديوارهاي شمالي و جنوبي ايوان دو قاعدة ذوزنقه محسوب مي‌شوند. طول قاعدة شمالي 180 و طول قاعدة جنوبي 165 سانتيمتر است.
دو ستون سنگي يكپارچة مارپيچي نيز با سرستونها و پايه‌هاي حجاري شدة بديع، قسمت ايوان را نگه مي‌دارد.
نمازگاه يا درون
مسجد به شكل مربع مستطيل است، طولش 35/10 متر و از شمال به جنوب كشيده شده و عرضش 8/8 متر است. ضخامت ديوارهاي
مسجد 110 سانتيمتر است و اين ضخامت در پايه‌هاي سنگي منقش ديوارهاي شمالي و جنوبي به خوبي ديده مي‌شود. درون
مسجد چهار ستون سنگي استوانه‌اي يكپارچه ديده مي‌شود كه در دو رديف قرار گرفته‌اند. اين ستونها و پايه‌ها و سرستونهاي مقرنس خوش طرحي دارند، طرح پايه‌ها يكنواخت و طرح سرستونها متفاوت و در دو نوع است. بلندي هر چهار ستون با پايه و سرستون آنها روي هم برابر و 10/6 متر است. بلندي سرستونها 60 سانتيمتر، بلندي پايه‌ها نيز 60 سانتيمتر و بلندي خودستونها 90/4 متر و محيط آنها 145 سانتيمتراست.
ستونهاي مارپيچي ايوان نيز روي هم همين بلندي را دارند، با اين تفاوت كه بلندي پايه‌هاي آنها 75 سانتيمتر و بلندي سرستونها مقرنس آنها 120 سانتيمتر است.
نماي بيروني
مسجد همه از سنگهاي منقش بوده و سقف آن نيز ظاهراً مانند
مسجد سنگي ترك ميانه، پوشش گنبدي داشته، كه به مرور زمان گنبدها و قسمت مهمي از ديوارهاي شمالي و جنوبي و غربي آن فرو ريخته و به جاي آنها ديوارهائي از سنگ و گل ساخته شده‌است، براي پوشش سقف نيز تيرهاي چوبي مورد استفاده قرار گرفته است. اما خوشبختانه ديوار شرقي
مسجد كه متضمن تاريخ بنا و نام باني و حجار آن است، قسمت مهمي از آن سالم مانده و مي‌تواند ابهت و عظمت نخستين بنا را در ذهن بيننده مجسم سازد.
در ورودي و دو پنجرة
مسجد در اين ديوار تعبيه گرديده است. مدخل
مسجد طاق جناقي دارد، بلندي آن از كف آستانه، 173سانتيمتر و دهنة طاق يا عرض مدخل 90 سانتيمتر است و مجموعة حواشي و حجاريهاي تزئيني به مدخل يا در ورودي، داراي19/3 متر بلندي و 5/2 متر عرض مي‌باشد. در حاشية بالا عبارت «لا اله اللّه، محمّد رسول اللّه» و در حاشية پائين‌تر از آن كه جانبين و بالاي مدخل را احاطه كرده است حديثي به مضمون: «قال رسول اللّه عليه افضل الصلوه و اكمل التحيات، اذا مررتم برياض‌الجنة فارتعوا. قيل يا رسول الله و مارياض‌الجنة؟قال المساجد و قيل ماالرّتع فيها قال: سبحان اللّه و الحمداللّه و لااله‌الااللّه و اللّه‌اكبر و لاحول و لا قوة الاباللّه العلي العظيم. اللهم اغفرا للمؤمنين و المؤمنات...» حك گرديده است و مضمون كتيبة پائين چنين است: امر بعمارت هذه المسجد فخرالدين محمّدبن رستم».
پنجره‌ها طاق ندارد بشكل مربع مستطيل هستند. هر دو با هم برابراند،80 سانتيمتر عرض و 156 سانتيمتر بلندي دارند، يكي دروسط ديوار و ديگري در سمت جنوبي آن تعبيه شده است. در بالاي هر دو پنجره، دو كتبه وجود دارد، كتيبة بالائي پنجرة وسطي فارسي بوده و متن آن چنين است: «نوشتم بر در
مسجد من احوال كه تا هر كس كه خواند بعد صد سال نبشتم تاريخش بر سنگ كنده زهجرت بود هفتصد سي و سه سال» و چند كتيبة ديگر كه در كنار و اطراف اين كتيبه ديده مي‌شود. شيوة نگارش خطوط حجاري شده در كتيبه‌هاي فارسي تعليق و خطوط آيات و احاديث حكاكي شده در بالا و حواشي در پنجره‌ها عموماً ثلث برجسته است.
در داخل
مسجد منبر چوبي منبت كاري شدة شكسته و درهم ريخته‌اي وجود دارد كه همزمان با بناي
مسجد ساخته شده است. برروي قطعه‌اي از بازوي آن باني مسجد، صاحب فخر الدين محمّد، قيد شده است. همچنين در بازوهاي منبر و سنگ نبشته‌هاي بالاي در و پنجره‌هاي
مسجد تاريخ اتمام كار بناي اين
مسجد و تهية آثار آن در سال 733 هـ ق به امر فخرالدين محمد بن‌رستم و به دست نقاش و حكاك هنرمندي موسوم به ملكشاه صورت گرفته است، حك گرديده است.
