زیست بوم: ژئوپارک در لغت “پارک زمین شناسى” و در معنا عبارت است از منطقه‌اى با وسعت کافى که مرزهاى آن به‌وضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسى (میراث زمین شناسى) در محدوده آن قرار گرفته باشد. این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادى جوامع پیرامون نقش موثرى ایفا کند.
ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیده‌هاى زمین شناسى از آثار تاریخى، بوم شناسى و میراث فرهنگى و طبیعى دیگر نیز برخوردار باشد. ژئوپارک زیر نظر یونسکو و توسط بالاترین مقام حکومتی منطقه‌اى که ژئوپارک در آن واقع شده است اداره مى‌شود. هدف از ایجاد ژئوپارک توسعه پایدار است. کمیسیون جهانى محیط زیست و توسعه در کنفرانس (آینده مشترک ما) که در سال ۱۹۸۷ برگزار شد توسعه پایدار را اینچنین تعریف کرد:
«توسعه پایدار توسعه‌اى ایست که نیاز نسل حاضر را تأمین کند بدون آنکه از توان نسل آینده براى تأمین نیازهایشان کاسته باشد»
فلسفه ژئوپارک برای نخستین بار در سال ۱۹۹۱ در کنوانسیون حقوق میراث زمین (فرانسه) مطرح شد. در بیانیه پایانی آن کنوانسیون از ژئوپارک به عنوان وسیله‌ای برای حفاظت از میراث زمین شناسی و توسعه پایدار بومی در قالب یک شبکه جهانی یاد شد. در سال ۱۹۹۷ بخش علوم زمین یونسکو در پاسخ به بیانیه کنوانسیون مذکور موضوع برنامه ژئوپارک‌های یونسکو را به منظور حمایت از فعالیت‌های ملی و بین المللی در جهت حفظ میراث زمین شناسی معرفی کرد. در سال ۲۰۰۰، نمایندگانی از چهار کشور اروپایی برای امضای تفاهم نامه‌ای با موضوع توسعه اقتصادی بومی از طریق حفاظت از میراث زمین شناسی و ترویج ژئوتوریسم با هم دیدار کردند. نتیجه آن دیدار تشکیل شبکه ژئوپارک‌های اروپایی (EGN) بود. نخستین اقدام مهم شبکه ژئوپارک‌های اروپایی امضای موافقت نامه همکاری با یونسکو در سال ۲۰۰۱ بود. طی این موافقت نامه شبکه مذکور تحت حمایت یونسکو قرار گرفت. در سال ۲۰۰۴ شمار ژئوپارک‌های اروپایی به ۱۷ پارک رسید که پس از پیوستن ۸ ژئوپارک ملی جدید چین، شبکه جهانی ژئوپارک‌های ملی تحت حمایت یونسکو ایجاد شد. شبکه جهانی ژئوپارک‌ها (GGN) از آن زمان تاکنون همواره اقدام به تشویق دیگر کشورها برای پیوستن به این شبکه جهانی کرده است. به گونه‌ای که هم اکنون بیش از ۹۰ ژئوپارک در جهان وجود دارد.
ژئوپارک جهانی قشم
جزیره قشم بخش انتهایی زون چین خورده زاگرس بوده و خود نیز به دلیل چین خوردگی ایجاد شده است. به همین دلیل تاقدیس‌های زیادی در این جزیره مشاهده می‌شود. پس از چین خوردگی و بالا آمدن جزیره از زیر آب فرسایش مهم‌ترین عامل ایجاد ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم بوده است. دره ستاره‌ها، چاهکوه، دره تندیس‌ها، کورکوراکوه و … همه به دلیل فرسایش ایجاد شده‌اند. در واقع تیشه فرسایش چنان ماهرانه تندیس هر ژئوسایت را تراشیده است که هر بیننده‌ای را مات و مبهوت خود می‌کنند.
ژئوپارک جهانی قشم با وسعتى بالغ بر ۱۵۶۰ کیلومترمربع در تنگه هرمز و دهانه خلیج فارس قرار دارد. در حقیقت ژئوپارک بخش بزرگی از جزیره قشم را به همراه جنگل حرا پوشش داده است.
برخی از ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم
ژئوپارک قشم دارای مجموعه‌ای از ژئوسایت‌های با ارزش بین المللی است که در زیر برخی از آنها را معرفی شده است.
*دره ستاره‌ها
گرچه این سایت در خارج از منطقه اصلی ژئوپارک قرار دارد ولی با توجه به زیبایی منطقه و همچنین ساختار ژئومورفولوژی خاص آن به عنوان یکی از سایت‌های اقماری معرفی شد. سایت دره‌ستاره‌ها از لایه‌های رسوبی بسیار نرم و فرسایش‌پذیر از جنس مارن که یک لایه ماسه سنگ آهکی بر روی آن قرار گرفته است تشکیل شده است. فرسایش نقش اصلی را در ایجاد این دره ایفا نموده است. بارندگی‌های فصلی و باد دو عامل اصلی فرسایش در این دره هستند که باعث پیدایش احجامی سنگی مانند ستونک‌ها، دیواره‌های کاملاً عمودی، پل‌ها و حفره‌های متعدد و زیبا در این دره شده است.
*کرکرا کوه
کرکراکوه در شرق روستای گیاهدان قرار داشته و تاقدیس هلر از این دره می‌گذرد. این سایت خارج از منطقه اصلی ژئوپارک قراردارد ولی با توجه به زیبایی منطقه به عنوان یکی دیگر از سایت‌های اصلی ژئوپارک معرفی شده است. ساختار عمومی منطقه تپه ماهورهایی است که بیشتر از جنس مارن است و به دلیل فرسایش توسط آب‌های جاری ماسه‌ای که بر روی مارن قرارداشته فرسایش یافته و دره‌ها و تنگه‌هایی در لایه مارنی ایجاد شده است. این منطقه منطبق بر محور تاقدیس هلر بوده و می‌توان یال‌های تاقدیس هلر را در این سایت مشاهده کرد.
*بام قشم
بام قشم فلاتی است وسیع به مساحت تقریبی شش کیلومتر مربع و ارتفاع ۱۵۰ متر که بین روستاهای تبل و سلخ قرار دارد. بام قشم در حقیقت امتداد تاقدیس سلخ است و ارتفاع خود را از آن تاقدیس گرفته است. لایه‌های رسوبی تشکیل دهنده بام قشم از تناوب مارن و ماسهسنگ تشکیل شده‌اند که در حقیقت پادگانه‌های دریایی است. نکته قابل توجه در بام قشم، امکان مشاهده بخش انتهایی تاقدیس سلخ و دره تندیس‌ها است.
*دره تندیس‌ها
دره تندیس‌ها از نظر ساختاری نسبتاً شبیه به دره ستاره‌ها است با این تفاوت که این دره وسعت بیشتری داشته و تراکم پدیده‌ها در آن کمتر ولی فراوانی آنها بیشتر است. ساختار رسوبی این دره نیز عموما از ماسهسنگ و مارن تشکیل شده است که در نتیجه فرسایش آنها تندیس‌ها ایجاد شده‌اند. همچنین در ابتدای این دره می‌توان یک لایه پر فسیل را مشاهده کرد که بیشتر فسیل‌های آن از دوکفه‌ای‌ها تشکیل شده است. کلات‌های مرتفع در دره تندیس‌ها نیز به دلیل فرسایش اتفاقی ایجاد شده است. همچنین در قسمت‌هایی از دره تندیس‌ها می‌توان پهنه‌های وسیعی از ترک‌های گلی مشاهده کرد.
*دره شور
قدیمی‌ترین سنگ‌های رسوبی (آهک گوری) را می‌توان در این دره مشاهده کرد. مرکز تاقدیس سلخ از این دره می‌گذرد. این دره بسیار وسیع بوده و مساحت آن به حدود ۱۲ کیلومترمربع می‌رسد. سطح دره غالبا از تپه‌ماهورهای مارنی پوشیده شده که بر روی آهک گوری قرار دارد. در این دره دو چشمه سولفوره نیز وجود دارد که یکی از آنها خشک شده است.
*چاهکوه
این تنگه در یک لایه ماسه‌سنگی ایجاد شده است و به دلیل وجود میان لایه‌های مارن، سیلت و آهک و فرسایش انحلالی آنها حفره‌ها، درزها و بریدگی‌‌‌‌های بسیار زیبایی در این دره ایجاد شده که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. این تنگه در حقیقت از دو دره عمود برهم تشکیل شده است که یکی از آنها یک گسل است که به وسیله فرسایش توسط آب‌های جاری به شکل امروزی در آمده است. به دلیل اینکه کف این تنگه بعد از هر بارندگی محل جاری شدن آب است، مردم محلی برای استفاده از این آب اقدام به حفر چاه در کف آن کرده و به همین دلیل نام چاهکوه را برای این تنگه انتخاب کرده‌اند.
*گنبد نمکی
در این منطقه به دلیل پدیده دیاپیریسم گنبد نمکی سر برآورده است. به دلیل فرسایش انحلالی (پدیده کارست) طولانی‌ترین غار نمکی جهان (به سن حدود ۵۷۰۰ سال) در این گنبد قرار دارد. همچنین وجود چشمه‌های نمک که حاصل بارندگی بر روی گنبد، شستن نمک‌های آن و در نهایت ته‌نشین شدن این نمک‌ها است، با سفیدپوش کردن دره‌ها و زمین‌های اطراف این گنبد چشم‌اندازی رویایی به منطقه داده است. در این منطقه انواع سنگ‌های رسوبی، دگرگونی و آذرین را می‌توان یافت که جهت پژوهش‌ها و تحقیقات کانی‌شناسی پترولوژی یا سنگ‌شناسی می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
*دولاب
دولاب منطقه وسیعی است در جنوب روستای دولاب که بیشتر رسوبات آن رودخانه‌ای بوده و سازند محلی کنگلومرای دولاب بخشی از این منطقه محسوب می‌گردد. در این منطقه چندین رودخانه فصلی وجود دارد که آب‌های جاری ناشی از بارندگی بر روی گنبد نمکی را به دریای شمالی جزیره انتقال می‌دهد. در نتیجه رودخانه‌های موجود در این منطقه فقط یک یا دو ماه از سال آب دارند. این رودخانه‌ها در یک لایه مارنی-مارنی ماسه‌ای تشکیل شده‌اند که بعضا عمق آنها به ۱۰ متر می‌رسد.
همچنین ژئوپارک داراى موزهاى است که زمین شناسى ژئوپارک حیات وحش منطقه و عکس‌هایى از پدیده هاى را به نمایش مى‌گذارد.
ژئوپارک قشم نخستین و تنها ژئوپارک خاور میانه است که در سال ۲۰۰۶ به ثبت شبکه جهانى ژئوپارک‌ها رسید. در حال حاضر تنها ۲۷ کشور جهان ژئوپارک ثبت شده دارند که ایران نیز به واسطه ژئوپارک قشم یکى از این کشور هاست.
البته این موضوع برکسى پوشیده نیست که ژئوپارک جهانی قشم به‌واسطه واقع شدن در منطقه استراتژیک خلیج فارس از اهمیت بالاترى برخوردار است. از طرف دیگر ژئوپارک قشم به دلیل قرار گرفتن بین ژئوپارک‌هاى شرق آسیا و اروپا موقعیت خاصى را هم در منطقه و هم در بین ژئوپارک‌ها پیدا کرده است.
ژئوپارک قشم از لحاظ تنوع پدیده‌هاى زمین شناسى و سایت‌ها نسبت به سایر ژئوپارک‌ها جایگاه بهترى را دارد. البته این تنوع محدود به پدیده‌هاى زمین شناسى نمى‌شود، تنوع در پدیده‌هایى مانند بوم شناسى، آثار باستانى، محیط زیست، حیات وحش و … از دیگر ویژگی‌هاى این ژئوپارک است.
قرار گرفتن سواحل در حاشیه ژئوپارک باعث شده زیبایى این ژئوپارک چندین برابر شود. همچنین از دیگر ویژگی‌هاى اصلى ژئوپارک قشم مجاورت با جنگل‌هاى حرا است که به ارزش آن به مقدار خیلى زیادى افزوده است.