كم‌خونی یك بیماری(یا یك حالت) شایع است كه ممكن است هركسی دچار آن شود اما این بیماری در زنان و دختران بیشتر دیده میشود. در كم‌خونی تعداد گلبول‌های قرمز كمتر از میزان طبیعی است یا شكل آنها و عملكردشان دچار مشكل است.
روزگارنو: كم‌خونی یك بیماری(یا یك حالت) شایع است كه ممكن است هركسی دچار آن شود اما این بیماری در زنان و دختران بیشتر دیده میشود. در كم‌خونی تعداد گلبول‌های قرمز كمتر از میزان طبیعی است یا شكل آنها و عملكردشان دچار مشكل است كه در نتیجه میزان رسیدن اكسیژن به بافت‌ها كاهش می‌یابد و علائم آن بروز میكند
اگر ضعف و بی‌حالی دارید
ضعف، سرگیجه و بی‌حالی شكایت‌های عمومی هستند كه هركسی این شكایت‌ها را داشته باشد ممكن است كم‌خون باشد اما حتما هم اینگونه نیست كه هر فردی سرگیجه یا ضعف یا بی‌حالی داشته باشد حتما كم‌خونی دارد. اگر كسی زود احساس خستگی كند، باید آزمایش خون بدهد تا اگر كم‌خون باشد آن را درمان كند. نشانه‌های معمول كم‌خونی این است كه فرد در طول زمان احساس میكند قابلیت‌های فیزیكی‌اش كاهش پیدا میكند. مثلا اگر قبلا با 40 تا پله بالا رفتن احساس خستگی نمی‌كرده اما حالا با 15 تا 20 پله نفس كم می‌آورد و این می‌تواند نشانه‌ای از كم‌خونی باشد. احساس اختلال حواس، از بین رفتن تمركز، كم شدن حافظه، رخوت، اختلال در خواب و در خانم‌ها اختلالات قاعدگی و ضعف و بی‌حالی از علائم آن است.
همه علت‌هایی كه آهن كم می‌آورید
شایع‌ترین علت كم‌خونی در جهان و از جمله در ایران كمبود آهن است، وقتی كسی آهن ذخیره‌شده در بدنش را در طول زمان از دست بدهد و با مواد غذایی و مكمل‌ها جایگزین نشود، فرد دچار یك بالانس یا تعادل منفی از آهن خواهد شد و نمی‌تواند آهن از دست رفته را جبران كند. كمبود آهن خودش را با كم‌خونی نشان می‌دهد، به دلیل اینكه بیش از نیمی از آهن بدن در داخل گلبول قرمز است و وقتی كسی آهن از دست می‌دهد، گلبول‌های قرمز او كاهش پیدا میكند. كل ذخایر آهن بدن بین 3 تا 4 گرم است كه نصفی از آن در گلبول‌های قرمز است و نصف دیگر در ذخایر بدن است. كسی كه دچار كمبود آهن در رژیم غذایی خود است؛ یعنی از مواد حاوی آهن مثل گوشت، جگر، حتی بعضی اوقات سبزیجات محروم است و نمی‌تواند آهن اضافی به شكل مكمل به بدن خود را برساند كه البته این علت شایع كم‌خونی فقر آهن در جهان نیست. شایع‌ترین علت آن، این است كه كسی آهن از دست بدهد یا گلبول‌های قرمز از بدنش خارج شود كه به‌طور رایج در قاعدگی‌های خانم‌ها دیده میشود، بنابراین شاید علت كمبود آهن و كم‌خونی زنان بهدلیل از دست دادن بیش از حد خون است و می توان گفت افراد در معرض خطر عمدتا خانم‌هایی هستند كه با قاعدگی‌های شدید و حجیم ماهانه آهن زیادی از دست می‌دهند.از دلایل دیگر هم این است كه كسی در دستگاه گوارش آهن از دست بدهد؛ یعنی به‌علت زخم‌معده، زخم روده، بواسیر، تومورهای دستگاه گوارش و ضایعات التهابی دستگاه گوارش خونریزی آشكار یا پنهان داشته باشد. از دلایل دیگر هم اختلالات جذب آهن است چون جذب آهن ابتدای روده باریك است و هر بیماری‌ای كه روده باریك را تهدید كند می‌تواند مانع جذب طبیعی آهن شود و فرد باوجود اینكه آهن كافی مصرف میكند، چون نمی‌تواند آهن را ابتدای روده باریك جذب كند، مستعد فقر آهن خواهد شد.
فقط با جگر و گوشت نمی‌شود
افرادی كه خون كمی را از دست می‌دهند، مثل آقایان، افراد بالغ و خانم‌هایی كه عادت ماهانه نمی‌شوند، مواد غذایی معمول كفایت میكند؛ برای مثال خوردن معمولی گوشت در روز. ولی برای خانم‌هایی كه قاعدگی شدید دارند یا در سنین بارداری هستند، با غذای معمولی آهن لازم تامین نمی‌شود یا باید گوشت خیلی زیاد در رژیم غذایی آنها باشد.
مثلا روزی 300، 400 گرم گوشت كه چنین حجم غذایی باورنكردنی است یا با خوردن جگر آهن را تامین كنند كه این زیاده‌روی در مصرف جگر هم مضرات زیادی دارد. گریپ فروت هم هیچ نقشی در درمان كم‌خونی ندارد. دل و جگر ذخایر آهن زیادی دارد ولی اگر كسی كم‌خون باشد و بخواهد با جگر آن را جبران كند، در این صورت باید روزی 3-2 كیلوگرم جگر بخورد كه زیان آن بیشتر از منفعتش است.
در هر حال تكیه بر مواد غذایی حیوانی مثل دل و جگر برای درمان كم‌خونی خیلی منطقی نیست ولی در رژیم غذایی هر انسانی این مواد باید در حد متعارف گنجانده شود.
همه دختران باید قرص آهن بخورند؟
هر دختر جوانی كه به سن بلوغ می‌رسد شروع به از دست دادن آهن میكند. اگر قاعدگی شدید نباشد و گوشت كافی به‌خصوص- گوشت قرمز- در رژیم غذایی گنجانده شود، در سال‌های اول شروع قاعدگی معمولا نیاز به آهن مكمل نیست ولی بعد از 6- 5 سال از شروع قاعدگی فرد ذخایر آهن خود را از دست می‌دهد كه باید قرص آهن را جایگزین كند كه در این مواقع بعضی مراجع پزشكی پیشنهاد كردند كه اگر در هفته، 2 تا 3 قرص آهن مصرف شود، ذخایر را كافی نگه می‌دارد. خانم‌های باردار باید بدانند، تقریبا یك‌پنجم ذخایر آهن بدن خود را در جریان بارداری از دست خواهند داد و لازم است كه از 4- 3 ماهگی بارداری كه جنین دیگر بزرگ شده است و به آهن نیاز دارد، برای ساختار خونی و تكمیل فعالیت بیولوژیك خود آهن استفاده كنند.
با آزمایش خون، كم‌خون نمی‌شوید
در یك آزمایش خون حداكثر 5تا 10 سی‌سی از خون فرد گرفته میشود، مثل برداشتن یك قطره از دریا. چون كل خون یك انسان نزدیك به 5 لیتر است و در آزمایش فقط یك‌هزارم خون را از بدن خارج می‌كنند و هرگز پیش نمی‌آید كه كسی با یكی، دوبار آزمایش دادن در ماه دچار كم‌خونی شود ولی بعضی اوقات از بیماران بدحالی كه مثلا در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند و از صبح تا شب از آنها آزمایش می‌گیرند، ممكن است در یك روز 50 سی‌سی خون گرفته شود در این صورت بدیهی است كه فرد در درازمدت دچار كم‌خونی میشود.
یخ دوست دارید؟ شاید آهن كم دارید
كسانی كه كمبود آهن دارند، یك اختلال روانشناختی در آنها ایجاد میشود كه به‌طور ناخواسته علاقه به خوردن برنج خام، یخ و حتی به خاك پیدا می‌كنند كه در اصطلاح عامیانه در علم پزشكی به آن «پیكا» یعنی آشغال‌خواری گفته میشود و این نشانه تمایل فرد به آهن است كه از یك انحراف روانشناختی او را به سمت خوردن این مواد می‌كشاند كه این كار را سخت‌تر میكند چون این برنج خام یا همان یخ مانع جذب همان اندك آهن وارد شده به روده میشود و كم‌خونی فرد افزایش پیدا میكند ولی به محض مصرف قرص آهن و شروع درمان در عرض چند هفته، فرد تمایل خود را به این انحراف غذایی از دست می‌دهد و به رژیم غذایی قبل باز می‌گردد.
آزمایش خون برای تشخیص كم‌خونی قبل از بارداری
اگر زنی ذخایر آهن خودش را تامین نكرده باشد و هیچ وقت آهن نخورده باشد قاعده این است كه قبل از بارداری یك آزمایش خون بدهد و به متخصص زنان مراجعه كند تا برای او آزمایش‌هایی تجویز كند، از جمله آزمایش خون كه اگر كم‌خونی دارد و دلیلش هم فقر آهن باشد زودتر به خوردن آهن اقدام كند.
آمپول‌های بی‌دلیل
تزریق ویتامین B كمپلكس و B12 باعث برطرف شدن كم‌خونی نمی شود اما به‌طور كلی این یك فرهنگ غلط رایج در تمام جوامع از جمله كشور ماست كه مردم هر مشكلی دارند زیر سر ویتامین‌ها می‌دانند و فكر می‌كنند با مصرف ویتامین‌ها مشكل آنها برطرف خواهد شد. كسانی كه به‌طور شناخته‌شده‌ای كمبود ویتامین B12 یا ویتامین‌های موجود در گروه B را دارند از مصرف این دارو‌ها بهره خواهند گرفت ولی بقیه نه، یعنی ممكن است 95درصد این ویتامین‌ها را غلط استفاده كنند كه قاعدتا منفعتی نخواهد داشت و زیانی هم نمی‌بینند. ویتامین مكمل را به هیچ كس پیشنهاد نمیكنیم مگر پزشك معالج فرد متوجه شود كه او كمبود ویتامین دارد یا افراد خاصی كه به هیچ وجه از میوه‌ها و مواد غذایی حاوی ویتامین بهره نمی‌گیرند اما در حیطه آهن، مصرف آهن مكمل برای خانم‌های باردار، خانم‌هایی كه عادت ماهانه شدیدی دارند توصیه میشود.
همه دختران و پسران جوانی كه قصد ازدواج دارند باید آزمایش خون دهند
یك نوع خفیف تالاسمی در جامعه پخش است كه 3-2درصد از مردم جامعه تالاسمی مینور دارند و هیچ وقت هم علامتی ندارد یعنی فرد زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد و هیچ وقت تشخیص داده نمی‌شود و اگر موقع ازدواج هم تشخیص داده نشود و با یك دختری ازدواج كند كه او هم تالاسمی مینور داشته باشد، 25درصد احتمال دارد كه بارداری در این زوج باعث به دنیا آمدن نوزاد مبتلا به تالاسمی ماژور شود. تالاسمی ماژور مشكلاتی دارد كه خانواده، فرزند و جامعه را به تباهی خواهد كشاند بنابراین جزء قوانین كشوری است كه باید این آزمایش بین همه افراد در آستانه ازدواج انجام شود. اگر هر دو تالاسمی داشته باشند و این بیماری تشخیص داده شود، آنها می‌توانند با هم ازدواج كنند ولی از آزمایش‌های پیش از بارداری باید استفاده كنند تا درصورت بارداری، نوع جنین مبتلا را در چند هفته اول تكوینش در داخل رحم شناسایی كنند و اجازه سقط از مراجع قانونی را بگیرند تا در بارداری بعدی فرزند سالمی به دنیا بیاید.