طوطی های ماکائو (Macaw) یکی از اعضای خانواده طوطی ها هستند. بیشتر این طوطی ها پر های زینتی پرطراوت و متمایزی دارند. رنگ آمیزی متفاوت پر های آنها کاملا با زیستگاه شان، یعنی جنگل های بارانی مرکز و جنوب آمریکا که پوشیده از تاج پوشش سبز گیاهان، گل ها و انواع میوه های رنگارنگ است، سازگاری دارد.
از ویژگی های این طوطی ها نوک و زبانشان است. طوطی های ماکائو منقار سیاه بزرگ و قدرتمندی دارند که به آنها اجازه می دهد براحتی از دانه و میوه های روغنی با پوسته های سخت و محکم تغذیه کنند. زبان زبر و خشک طوطی های ماکائو ابزاری مناسب و کارآمد برای نفوذ به بخش داخلی میوه های خوراکی آنهاست. ماکائو ها پرندگانی اجتماعی و باهوش هستند که بیشتر در گروه های ۱۰ تا ۳۰ تایی زندگی می کنند. صدا های بلند و جیغ مانند آنها یکی از بهترین راه های تشخیص شان در میان پرنده شناسان و پرنده نگران است. ارتباطات میان گروهی، تعیین قلمرو و شناسایی از دیگر کارایی های این اصوات است. ماکائو های وحشی شب هنگام در کنار گروه های خود باقی می مانند و در روز از گروه های خود جدا می شوند و مسافت های دوری را برای جستجوی غذا (میوه، دانه های روغنی، حشرات و نرم تنان) می پیمایند و در هنگام غروب دوباره به گروه های خود می پیوندند. سوال اینجاست که با توجه به چنین ویژگی های رفتاری، بخصوص علاقه ماکائو ها به پرواز های طولانی، آیا نگهداری آنها در فضای کوچک و قفس درست است؟

خرید و فروش ماکائوها
خوش آب و رنگی ماکائو ها عامل اصلی خرید و فروش آنها در سراسر جهان است. در ایران نیز آنها را با قیمت های گزاف خرید و فروش می کنند؛ برای مثال، قیمت ماکائو های آبی و زرد با نام علمی
Ara/ararauna بین ۳۵,۰۰۰,۰۰۰ تا ۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال و گاهی حتی بیشتر است. معمولا طوطی های وحشی، ارزان تر و طوطی های تربیت شده گران تر هستند؛ در عین حال باید توجه داشت که امکان زنده ماندن طوطی های وحشی از آنهایی که در اسارت متولد می شوند، کمتر است. خرید و فروش طوطی ها از جمله ماکائو زمانی دردناک تر می شود که بدانیم این پرندگان موجوداتی فوق العاده اجتماعی و وابسته هستند. اغلب خریداران این پرنده را بدون جفت می خرند. از طرفی گاه دیده شده که طوطی های ماده حتی بدون جفت صاحب تخم های بدون نطفه می شوند و تا مدت ها رنج انتظار بی حاصل را تجربه می کنند؛ مسائل جانبی دیگری هم هست که بر آن دردناکی می افزایند؛ از جمله عادت به پرکنی بخصوص در صورت واردشدن هر گونه استرس اعم از تنها ماندن زیاد و حتی احتمال ابتلا به عفونت هایی نظیر پارامیکسو ویروس ها، پاستورلوزی (وبای طیور)، بیماری های قارچی آسپرژیلوس و کاندیدوز، انگل های گوارشی نماتود و فستود، انگل تک یاخته ای تریکومونیازیس و انگل های خارجی مثل کنه، جرب، شپش و چند مورد دیگر.
ماکائو سنبل یا ماکائو آبی با نام علمی
Anodorhynchus/hyacinthinus، بزرگ ترین طوطی جهان و بی اغراق یکی از زیباترین پرندگان آمریکای جنوبی است. حدود ۴۰ سال گذشته، جمعیت این گونه به سبب تله گذاری های غیرقانونی بشدت کاهش پیدا کرده است. تعداد این پرنده زیبا زمانی در قلمرو طبیعی اش یعنی برزیل رقمی نسبتا قابل توجه بود؛ اما امروزه دیگر ماکائو آبی یا سنبل حتی در بخش های امن زیستگاهش نیز پرند ه ای نادر است. بزرگ ترین جمعیت وحشی در بخش برزیلی منطقه موسوم به پانتانال یافت می شود. پانتانال بزرگ ترین منطقه تالابی حار ه ای جهان است که بخش اعظم آن در ایالت ماتو گروسو دو سول برزیل واقع شده. این چمنزار وسیع از جنوب غربی برزیل شروع می شود و تا جنوب شرقی یعنی بولیوی و پاراگوئه امتداد می یابد. حضور پراکنده نخل به همراه دیگر درختان و بوته ها در عمل زیستگاهی پدید آورده که در فصل بارندگی غرقاب می شود و بزرگ ترین تالاب آب شیرین جهان را شکل می دهد و در همین زیستگاه بی نظیر، یکی از نادرترین پرندگان جهان زیست می کند. ماکائو آبی دو جمعیت به نسبت کوچک تر نیز در منطقه گرائیس برزیل مرکزی و در آمازون دارد.

تغذیه منحصربه فرد
رژیم غذایی ماکائو آبی برخلاف اغلب ماکائو های شناخته شده از جنس موسوم به آرا (Ara) نظیر ماکائو های آبی و زرد یا حتی ماکائوی اسکارلت که از طیف وسیعی از گیاهان تغذیه می کنند، فقط به میوه گونه های معدودی از درختان خرما آن هم در زیستگاه خودشان وابسته است. نوک سیاه و بزرگ این گونه درواقع حاصل سازگاری کامل آنها با همین رژیم غذایی خاص است. تخمین می زنند که منقار، حدود یک پنجم از کل وزن بدن این پرنده را تشکیل می دهد و موفقیت عملکرد آن نیز به واقع حاصل تحرکات ماهیچه های قدرتمند ناحیه صورت است. این ابزار مفید و بسیار کارآمد به ماکائو های سنبل اجازه داده که بتوانند میوه های عجیب، سخت و بزرگ روغنی درختان خرمای حار ه ای را خرد و له و از آنها تغذیه کنند. طوطی ها نه تنها میوه ها را از روی درخت بلکه حتی گاه از روی زمین به دست می آورند. حتی مزارع ر هاشده و مراتعی که احشام در آنها چرا می کنند، منابع مطلوبی برای تغذیه ماکائو های آبی هستند. چرا که احشام از برگ این درختان و قشر میانی غلاف دانه های روغنی تغذیه می کنند. در نتیجه طوطی ها هم می توانند براحتی دانه های روغنی را از بقایای مدفوع هضم نشده آنها در این مزارع پیدا کنند. این نحوه تغذیه این مزیت را برای طوطی ها دارد که دیگر مجبور نیستند، قشر میانی و سفت غلاف دانه ها را جدا کنند و در مقابل می توانند انرژی ذخیره کنند.

تهدیدات عمده
هرچند ماکائو های سنبل در نواحی شمال شرقی برزیل اغلب در لابه لای شکاف پرتگاه ها لانه می سازند، چرا که این پرندگان اصولا خانه سازی روی درختان را ترجیح می دهند. در منطقه پانتانال فقط تعداد معدودی از درختان به انداز ه ای رشد می کنند که ماکائو ها بتوانند در حفره های آنها لانه سازی کنند و تخم هایشان را از دید شکارچیان مخفی کنند، اما در هر صورت چنین درختان تناوری وجود دارند. متاسفانه ابعاد و بزرگی این درختان و حتی قامت خود ماکائو های سنبل به انداز ه ای است که افراد محلی و تله گذاران بتوانند براحتی جای آنها را پیدا کنند. تله گذار ها وقتی لانه ای کشف می کنند، نه تنها یک بار بلکه حتی سال های بعد نیز به آن دستبرد می زنند. جدای از این تغییر دائم کاربری زمین، قطع مداوم و سوزاندن درختان کهنسال به دست مالکان زمین و حتی کاشت گیاهان خارجی و نامتعارف، این سناریوی تلخ را برای ماکائو ها روز به روز تلخ تر می کند. در ضمن زادآوری این پرنده در عمل فرآیندی بسیار زمانبر است، چرا که درست پنج ماه بعد از تخمگذاری، جوجه ها شروع به پرواز می کنند. والدین نیز بندرت می توانند بیشتر از یکی از دو جوجه خود را بزرگ کنند.

تجارت غیرقانونی
در خلال دهه ۱۹۷۰ (اواخر ۱۳۴۰ ه.ش) تا دهه ۱۹۸۰ تعداد زیادی از ماکائو های سنبل جوان را از لانه های خود دزدیدند و به دلالان و واسطه هایی دادند که آنها را به مجموعه داران آمریکایی، اروپایی، ژاپنی و... فروختند. فقط در دهه ۸۰ میلادی بیش از ۱۰ هزار ماکائوی آبی از حیات وحش به یغما رفت. تجارت های غیرقانونی از این دست هنوز هم رونق دارد. بازار تقاضا برای ماکائو های سنبل برزیلی همیشه داغ است و این پرندگان بینوا اغلب یا خودشان یا حتی پر و بال هایشان باوجود قوانین سخت گیرانه برزیل به صورت غیرقانونی خرید و فروش می شود. سال ۱۹۸۷ میلادی (۱۳۶۶ ه.ش) ماکائو های سنبل از ضمیمه دو به ضمیمه یک معاهده تجارت گونه های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) منتقل شدند.
اما این مسأله آن طور که انتظار می رفت بر خرید و فروش غیرقانونی آنها تأثیر نگذاشت و بلکه سبب گرم تر شدن بازار و خرید و فروش های حدود ۸۰۰۰ دلاری هر پرنده و گاه حتی بیشتر هم شد. تلاش ها در راستای حفاظت از این گونه کماکان ادامه دارد. مطالعات روی وضع زیست بومی، تحقیقات گسترده روی شبکه های غیرقانونی تجارت و ساخت لانه های مصنوعی برای اسکان این گونه از جمله اقدامات مثبت در دست انجام است. جای بسی خوشبختی است که بسیاری از زمین داران و مالکان برزیلی چه در منطقه پانتانال و چه در منطقه گرائیس دیگر اجازه تله گذاری در زمین های خود را نمی دهند.
ماکائو ها پرنده هایی هزار رنگ!
منبع------->National Geographic، Encyclopedia of Endangered Animals 
مترجم---------->فرناز حیدری