دامپزشكي نوين:
دركشور ما حدودا از 80 سال قبل اولين هسته دامپزشكي در تشكيلات دولتي كشور بطور رسمي تحت عنوان موسسه دفع آفات حيواني پايه ريزي گرديد.
از آن تاريخ (سال1303) بمدت پنجاه سال اين هسته اوليه دامپزشكي تغييراتي را به خود ديده است و بتدريج دامنه ارائه خدمات بهداشتي درماني خود را توسعه داده و به نياز روزافزون جامعه در خصوص خدمات بهداشتي و درماني دامپزشكي در حد امكاناتي كه در اختيار داشته پاسخ گفت ليكن با افزايش تقاضا براي خدمات دامپزشكي از نظر تشكيلاتي و پرسنلي مراحل رشد و توسعه خود را از موسسه تفتيش صحي حيوانات و اداره كل دامپزشكي كشور آغاز و بالاخره بعد از گذشت پنجاه سال در سال 1350 سازمان دامپزشكي كشور با تصويب مجلس وقت و با شخصيت حقوقي، داراي ذيحسابي و وابسته به وزارت كشاورزي تآسيس گرديد.
_ در سال 1304 پس از همه گيري طاعون گاوي (اولين بار در سال 1295 همه گيري طاعون گاوي در شمال و مركز ايران گزارش شده است كه مرگ و مير بيش از 80000 رآس گاو و گوساله و مشكلات عديده اي را در كشور در پي داشت سبب شده بود كه نياز به تاسيس سازمان دامپزشكي براي دولت بطور كامل محسوس باشد.) شيوع يافت و خسارات بسياري را سبب شد و در نتيجه در وزارت كشاورزي اداره اي به نام سازمان دفع آفات حيواني (كه بعدا به صورت سازمان دامپزشكي درآمد) تاسيس گرديد. اين شعبه تحت نظارت مؤسسه پاستور (وابسته به وزارت فوائدعامه) با 22نفر پرسنل شامل 14 نفركادر فني و 8 نفر كادر خدماتي تشكيل و مسئوليت آن به عهده مرحوم دكتر عبداله حامدي گذاشته شد.
_ در سال 1305 مؤسسه پاستور شعبه دفع آفات حيواني به وزارت فلاحت منتقل شد.
_ در سال 1307 تاسيس اولين دوره آموزش دامپزشكي صورت گرفت كه از طرف ارتش، عده اي به منظور فراگيري دامپزشكي به خارج از كشور مي روند.
_ در سال 1311 بناي دانشكده دامپزشكي ابتدا به صورت مدرسه و بعدا دانشكده گذارده شد. با بازگشت اين دانش آموختگان اولين مدرسه بيطاري به نام مدرسه عالي بيطاري تاسيس مي گردد. در ابتداي امر اين دانشكده زير نظر وزارت كشاورزي بود ولي بعد با اعزام تعداد قابل ملاحظه اي دانشجو به كشور فرانسه و مراجعت ايشان از وزارت كشاورزي منتزع گرديد و ضميمه دانشگاه تهران شد.
_ در سال 1314 با توجه به ضرورت كنترل بيماريهاي مهلك دامي و نظارت بهداشتي دام و فرآورده هاي دامي قانون تفتيش صحي حيوانات به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد و اداره كل دامپزشكي جايگزين مؤسسه دفع آفات حيواني شد.
_در سال 1318 مركز ديگري بنام دبيرستان دامپزشكي توسط مرحوم (عبداله حامدي) تشكيل گرديده.
_ در سال 1324 آئين نامه بازرسي مواد خوراكي مورد تصويب هيات وزيران قرار گرفت و مسئوليت مهمي به دامپزشكي محول گرديد. در همین سال دانشكده دامپزشكي تهران فعاليت خويش را آغاز كرد.
_ در سال 1325 بنابر مصوبه هيئت دولت، بنگاه كل امور دام شامل دو اداره كل دامپروري و دامپزشكي تشكيل گرديد. به موجب اين مصوبه ادارات دامپزشكي در استانها و شهرستانها بخشي از ادارات كشاورزي استان گرديد و سپس دانشكده هاي دامپزشكي اروميه، اهواز و شيراز افتتاح شدند و سپس دانشكده هاي دامپزشكي مشهد، كرمان و شهر كرد و بسياري از مراكز دانشگاه آزاد همانند تبريز، كرج،گرمسار و اروميه در سطح دكترا افتتاح شده است همچنين بسياري از مراكز ديگر نيز تحت عنوان گروههاي دامپزشكي در سطوح كارشناسي و كارداني فراهم آمده است.
_ در سال 1326 اختيارات محدودي به دامپزشكي استانها داده شد به طوري كه در هر اداره كشاورزي 2 معاونت ايجاد شد. يكي از اين معاونتها ويژه دامپزشكي در نظر گرفته شد. معاون دامپزشكي رئيس اداره دامپزشكي نيز بود و كليه امور فني و مالي در اختيار وي قرار داشت.
_ درسال 1339 طي دستور وزير كشاورزي كليه ادارات دامپزشكي استانها مستقل و تحت نظارت مستقيم مدير كل دامپزشكي كشور قرار گرفتند.
_ بروز بيماري طاعون گاوي در سال 1348 و تلفات سنگين ناشي از آن و نقش حياتي دامپزشكي در ريشه كني آن و گسترش دامداريهاي صنعتي در كشور، بازنگري در وظايف و تشكيلات دامپزشكي را اجتناب ناپذير نمود.
_ سرانجام با تلاش و پيگيري مسئولين در سال 1350 قانون سازمان دامپزشكي كشور مشتمل بر 21 ماده و يك تبصره به تصويب مجلس شوراي ملي و مجلس سنا رسيد.
_ در سال 1367 شبكه هاي دامپزشكي استانها دوباره تشكيل و زير نظر سازمان مركزي قرار گرفتند. بنابر دستور وزير كشاورزي بودجه مستقل به ادارات دامپزشكي استانها اختصاص يافت.
_ در سال 1368 بنا بر تصويب مجلس شوراي اسلامي، سازمان دامپزشكي كشور و شبكه هادر استانها از وزارت كشاورزي جدا و به وزارت جهاد سازندگي پيوست.
_ در تشكيلات كنوني وزارت جهاد كشاورزي سازمان دامپزشكي كشور به عنوان سازماني مستقل وابسته به آن وزارت شناخته شده و رئيس سازمان دامپزشكي كشور مستقيما تحت نظارت وزير به انجام وظيفه مي پردازد. در استانها نيز ادارات كل دامپزشكي ودر شهرستانها شبكه دامپزشكي به طورعمودي زير نظر سازمان مركزي دامپزشكي و به شكل افقي با سازمان جهاد كشاورزي و مديريت جهاد كشاورزي شهرستان مرتبط مي باشد.
_______________
تدوین: سارا رنجبر

مهمترين وظايف قانوني دامپزشكي:
1_ تامين بهداشت دام كشور از طريق پيشگيري و مبارزه با بيماريهاي همه گير و قرنطينه اي دام.
2_ بررسي بيماريهاي دامي، شناسائي مناطق و منابع آلوده و راه سرايت و طرز انتشار بيماريها.
3_ كمك به ارتقا سطح بهداشت عمومي از طريق نظارت بهداشتيبر كشتارگاهها، مراكز بسته بندي و توليد، توزيع و عرضه فرآورده هاي خام دامي.
4_ همكاري با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي در امر مبارزه با بيماريهاي مشترك انسان و دام.
5_ اظهار نظر و نظارت در مورد ساخت، ورود و صدور و فروش انواع دارو، واكسن، سرم و مواد بيولوژيكي مخصوص دام.
6_ همكاري با مراكز ذيربط در امر آموزش و ترويج بهداشت دام به دامداران.
7_ تقويت و توسعه بخش خصوصي دامپزشكی.
_______________

نقش دامپزشكي در اقتصاد ملي و ايجاد اشتغال:
حق دسترسي همگان به غذا به عنوان يكي از حقوق اساسي بشر از سوي تمامي كشورها و سازمان هاي بين المللي تائيد شده است و پديده دردناك گرسنگي و سو تغذيه به عنوان يكي ازمهمترين چالش هاي فرآوري كشورهاي در حال توسعه قرار دارد. مهمترين هدف برنامه سوم توسعه كشور مبتني براقتصاد بدون نفت بوده و در طرح ساماندهي اقتصادي اين برنامه، موضوع دام و طيور و آبزيان 13-12 درصد اقتصاد كشور را شامل ميگردد. توجه به مطالب فوق اهميت توليدات دامي، امنيت غذا و حساسيت اقتصادي مبارزه با بيماريها را آشكار ميسازد.در يك مطالعه در سال 1970 در اروپا از هر هزار هكتار زمين كشاورزي 38085 كيلوگرم پروتئين در آمريكاي لاتين 413 كيلوگرم ودر آفريقا 542 كيلوگرم به دست آمد كه يكي از مهمترين دلايل آن نحوه مبارزه با بيماريهاي انگلي بوده است. در ايران پروتئين حيواني از پرورش 75 ميليون راس گوسفند و بز حدود 8 ميليون راس گاو و گاوميش و حدود 200 ميليون قطعه طيور تامين ميگردد. آلودگي انگلي گوارشي فاسيولا در گوسفند و بز موجب كاهش 5/2 كيلوگرم وزن ميگردد. بر اساس اطلاعات موجود هر ساله 2 هزار تن كبد به ارزش حدود200 ميليارد ريال تلف ميشود. خسارات اقتصادي ناشي از بندپايان و مياز در صنعت چرم سازي معادل 5/2 ميليارد دلار برآورد شده است. ساليانه صدها نفر در ايران تحت عمل جراحي كيست هيداتيك قرار مي گيرند كه ميزان خسارات اقتصادي ناشي از آن در سال 1367، 43 ميليارد ريال برآورد شده است. همه ساله سالك جلدي و احشائي و توكسوپلاسموز موجب ابتلا 20 تا 100 هزار نفر در جمعيت كشور ميگردد كه هر يك عوارض بهداشتي و خسارات اقتصادي قابل توجهي به دنبال دارد. در يك محاسبه انجام شده در سال 76 , خدمات و اقدامات دامپزشكي از بروز خسارات احتمالي معادل 9 هزار و205 ميليارد ريال جلوگيري نموده است.
علاوه بر نقش مستقيم دامپزشكي در افزايش بهره وري توليدات دامي و جلوگيري از خسارات اقتصادي احتمالي به سرمايه عظيم دامي كشور اين بخش سهم قابل توجهي از اشتغال در بخش كشاورزي را به خود اختصاص داده است. با عنايت به اينكه كشاورزي به عنوان محور برنامه توسعه سوم كشور قرار گرفته است و از طرفي بيش از 25 % شاغلين كشور به طور مستقيم در بخش كشاورزي فعاليت دارند و فعاليت غالب در مناطق روستائي كه حدود 40 % جمعيت كشور را تشكيل مي دهند، نيز با اين بخش بطور مستقيم و غير مستقيم مرتبطند. بررسي هاي انجام شده نشان ميدهد كه كاركرد ملي محوريت بخش كشاورزي در برنامه توسعه سوم مقابله با چالش هاي ملي (ازجمله بيكاري) خواهد بود. بخش كشاورزي در شرائط كنوني با تامين 80- 75 % مواد غذائي مورد نياز جمعيت كشور و مواد خام مورد نياز صنايع، 26% ارزش توليد ناخالص داخلي30 -25 % ارزش صادرات غير نقتي را به طور مستقيم و حدود 25-20 % ارزش افزوده بخش هاي صنعت و خدمات را به طور غير مستقيم ايجاد كرده است و در مجموع ايجاد 40 % ارزش افزوده و اشتغال در كل كشور وابسته به بخش كشاورزي مي باشد. در يك بررسي انجام شدهبر روند ارزش افزوده زير بخشهاي كشاورزي مشخص شده است كه زير بخش دام و طيور از نرخ رشد ساليانه بالغ بر 83/5% بالاترين رشد برخوردار و در مجموع 8/43% كل ارزش افزوده بخش كشاورزي را به خود اختصاص داده است.

دامپزشکی حلقه مفقوده بهداشت عمومی
تامین امنیت سلامت برای جمعیت رو به رشد کره زمین مهمترین مساله در جوامع بین المللی است اما با وجود همه پیشرفت هایی که بشر داشته است هنوز هم تامین غذای سالم و بهداشت عمومی جامعه یک دغدغه به حساب می‌آید. به گزارش ایسکانیوز، به نقل از روابط عمومی سازمان نظام دامپزشکی، بر پایه اعلام سازمان بهداشت جهانی w.h.o از میان 1709 عامل بیماریزا و عفونی 832 عامل معادل 49 درصد و از میان 156 بیماری نو پدید شناخته شده 114 مورد آن معادل 73 درصد از حیوانات به انسان منتقل می شوند و از آنجا که مخزن این بیماری ها بیشتر حیوانات و یا فرآورده های آنهاست اهمیت و نقش دامپزشکی بیشتر نمایان می شود.نقش دامپزشکی در سلامت جامعه برای جلوگیری از رخداد بیماری ها و کنترل بهداشتی مواد پروتئینی خام دامی بیانگر حضور دامپزشکان فداکار از مزرعه پرورش تا میز غذای مردم است درچنین شرایطی باز هم مثل همیشه دامپزشک در چرخه سلامت جامعه و انسان نادیده گرفته شده است. شاید مسوولان ذیربط تصور می کنند که در حوادث و بلایای طبیعی نقش دامپزشک کم رنگ است اما با ذکر یک مثال نقش و اهمیت غیر قابل انکار دامپزشک به هنگام حوادث و بلایای طبیعی متذکر می‌شویم که دفع و ضد عفونی مناطق آسیب دیده از حوادث و بلایای طبیعی با نظارت دامپزشکان و حمایت از دامدارانی که تمام سرمایه زندگی خویش رادر حوادث غیرمترقبه از دست داده‌اند، وظیفه خطیری است که قشر زحمت کش دامپزشک در ایران بر دوش می کشند.
در وقوع زلزله مهیب بم دام های زیادی در زیر آوار ماندند و تلف شدند، اگر حضور دامپزشکان داوطلب نبود و دفن لاشه دام و حیوانات به صورت علمی صورت نمی گرفت شیوع وبا و بیماری های مرگبار ناشی از عفونت لاشه های دام، انسانها و جامعه را به خطر می انداخت. در زلزله های دیگر نظیر زلزله بوئین زهرا در قزوین و زلزله زرند کرمان هم دامپزشکان برای سلامت و حفظ بهداشت عمومی جامعه و جلوگیری از شیوع بیماری های مشترک بین انسان و حیوان نقش موثر و غیر قابل انکار داشته اند.در چنین شرایطی شاهدیم که، مسوولان سلامت و بهداشت کشور به هر قشر و گروهی غیر از دامپزشکان که تضمین کننده سلامت و بهداشت کشورهستند، توجه دارند علی رغم اینکه سازمان بهداشت جهانی بر جلوگیری از شیوع آلودگی های ناشی از مرگ و میر حیوانات به هنگام حوادث و بلایا تاکید فراوان دارد اما در ایران دامپزشکی در جایگاه واقعی اش قرار ندارد و اساسا به حاشیه رانده می‌شود.با این شرایط مسوولان سلامت و بهداشت کشور باید بپذیرند که نقش دامپزشک فقط طبابت و درمان دام، طیور، آبزیان، کرم ابریشم، وزنبور عسل نیست بلکه این کار جزء نا چیزی از وظایف بیشماری است که دامپزشک دارد هرچند که پیشوند دام در کنار نام پزشک در نگاه عمومی جامعه نشانه سرو کار داشتن دکتر دامپزشک با دام است اما واقعیت این است که در چرخه بیماریها و جلوگیری از روند ایجاد یک بیماری دکتر دامپزشک اصلی ترین نقش را برای سلامتی انسان ایفا می کند این در حالی است که دامپزشکی در ایران در جایگاه واقعی اش قرار ندارد. امید است در سال اصلاح الگوی مصرف به منظور پیشگیری از شیوع بیماری های مشترک انسان و دام و حفظ بهداشت عمومی و دام و حیوانات و کم کردن هزینه های درمان توجه جدی به دامپزشک را در ایران شاهد باشیم.

جایگاه و نقش دامپزشکان در تأمین سلامت جامعه
دکتر محمد لطفی زاده – دامپزشک

در ممالک غربی، دکتر دامپزشک همردیف با یک پزشک در بهداشت عمومی جامعه مؤثر و قابل احترام است. با تأسف باید اظهار داشت که در کشور عزیزمان ایران هنوز جایگاه واقعی و اصلی دامپزشکان بدرستی تبیین نشده است. عده زیادی از مردم پس از گذشت سالها از تربیت دامپزشکان در دانشگاهها و اشتغال آنان در بخشهای مختلف هنوز با زمینه ها، وظایف و نوع عملکرد دامپزشکان آشنایی ندارند. دکتر دامپزشک در جوامع شهری و روستایی و در هر دو زمینه نقش مهم و مؤثری در تأمین سلامت عمومی جامعه(Public Health) ایفا می کند.

هر چند که پیشوند دام در کنار نام پزشک در نگاه عمومی جامعه نشانه سروکار داشتن دکتر دامپزشک با دام است اما واقعیت اینست که در چرخه بیماریها و جلوگیری از روندهای ایجاد یک بیماری بخصوص بیماریهای قابل انتقال بین دام و انسان و نیز در کنترل و بازرسی صنایع غذایی بخصوص با منشاء دامی، دکتر دامپزشک نقش اول را بازی می کند. امروزه در کشورمان رشته های متعدد در سطوح فوق دکترا پس از گذراندن دوره دکترای عمومی دامپزشکی وجود دارد که هم اینک تعداد قابل توجهی از دانش آموختگان دکترای عمومی در این رشته ها به ادامه تحصیل مشغولند.

در ادامه به نمونه هایی از زمینه های کاری دامپزشکان بطور مختصر اشاره می نماییم:
1 - دام های بزرگ 2 - دامهای کوچک و پرندگان زینتی 3 - طیور و پرندگان صنعتی 4 - آبزیان 5 - آزمایشگاه 6 - داروخانه 7 - زمینه های تحقیقاتی
مقصود از دامهای بزرگ، دامهای تولیدی صنعتی نظیر گاو، گوسفند و بز و همچنین در فیلدی دیگر شتر و اسب می باشد. زمینه های کاری دکتر دامپزشک در مورد دامهای بزرگ شامل مامایی (مدیریت تولید مثل و زایمان - درمان مشکلات زایمان و پس از زایش - تشخیص آبستنی)، جراحی و نیز تشخیص و درمان بیماری های دامهای بزرگ است. در مورد دام های بیشتر تمرکز بر روی حیوانات خانگی کوچک Pet Animals نظیر سگ، گربه و نیز اخیراً خرگوش، سنجاب و همستر و طیور زینتی مثل قناری، طوطی، مینا و غیره است. زمینه های کاری دکتر دامپزشک در مورد دامهای کوچک شامل واکسیناسیون، مدیریت بهداشت و نگهداری، جراحی، تشخیص و درمان بیماریهای دامهای کوچک است.

در زمینه طیور و پرندگان صنعتی که عمدتاً شامل مرغ های گوشتی و تخمگذار است حضور دامپزشک به منظور مدیریت صحیح در مزارع پرورش طیور و نیز درمان بیماریهای احتمالی امری ضروری است. در زمینه آبزیان، دامپزشکان در کنار کارشناسان شیلات به عنوان مشاورین درمانی و نیز به منظور انجام مدیریت صحیح تکثیر و پرورش آبزیان نظیر ماهی و میگو مشغول بکارند. آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی تحت نظر دکتر دامپزشک اداره می شود و کلیه آزمایشات مربوط به انواع دامها و پرندگان و حتی در مواردی انسان را با دقت بسیار زیاد انجام می دهد. امتیاز تأسیس داروخانه نیز به دکتر دامپزشک اعطا می شود و لذا یکی از زمینه های کاری دامپزشکان، تأسیس و اداره داروخانه های دامپزشکی است.

در بسیاری از مراکز تحقیقاتی صرفنظر از مراکز خاص تحقیقات دامپزشکی در سایر مراکز تحقیقاتی علوم پایه و پزشکی هم دامپزشکان وزنه های مهمی بشمار می روند. اشتغال دامپزشکان در مؤسسه معتبر سرم سازی رازی یا بخش تحقیقات مرکز قلب تهران، انستیتوپاستور، پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی و غیره از این دست نمونه هاست.

جالب است بدانید یک دکتر دامپزشک که به کار بالینی و درمانی اشتغال داشته باشد توانایی ویزیت و معاینه حدود 59 گونه حیوان از دام های بزرگ و کوچک و پرندگان را داراست. در کنار این یک دکتر دامپزشک عمومی با گذراندن دروس جراحی، اکثر جراحی های معمول نظیر سزارین، جراحی دستگاه گوارش، ادراری - تناسلی، چشم، گوش و غیره را مگر موارد بسیار تخصصی که از متخصص جراحی دامهای بزرگ یا کوچک کمک می گیرد، با تسلط کامل انجام می دهد.
از سال 76 هم به منظور ساماندهی وضعیت دامپزشکان شاغل در بخش غیردولتی با تصویب مجلس محترم شورای اسلامی سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی تأسیس شد که هم اینک دوره چهار ساله سوم خود را طی می کند. از سویی دیگر به دلیل نقش سازمان دامپزشکی و دامپزشکان در پیشگیری از بروز بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان نظیر آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، تب مالت، لپتوسپیروزیس (بیماری شالیکاران برنج) و موارد متعدد دیگر لازم است تا جامعه با این نقش بیشتر آشنا شده و به توصیه های صادره از سوی مراجع ذیصلاح دامپزشکی توجه نمایند. بدون شک هر ایرانی بر سر سفره غذای خود در سه وعده روزانه و در طول روز حاصل نظارتهای مستمر دامپزشکان بر تولید و عرضه مواد غذایی با منشاء دامی را مصرف می کند و همین افتخار برای جامعه بزرگ دامپزشکی کشور در خدمت به مردم کافی است.

از سوی دیگر باید دانست که در کنار دامپزشکان عده قابل توجهی از افراد تحصیلکرده در زمینه های دیگر که عنوان (سایر رده‎‌های دامپزشکی) را دارند و بیش از 60 درصد جمعیت خدوم دامپزشکی کشور را تشکیل می دهند خود را در صف مقدم مقابله با بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان می بینند و با انواع خطرات و مهلک ترین عوامل بیماریزا روزانه دست و پنجه نرم می کنند تا ما براحتی از غذایی که می خوریم با اطمینان از سلامت آن لذت ببریم. کاردانها و تکنسین های دامپزشکی، کارشناسان علوم آزمایشگاهی دامپزشکی و بهداشتیاران دامپزشکی را باید از آن جمله دانست.

امید است روز به روز نقش دامپزشکی در ارتقای سلامت و بهداشت عمومی جامعه در بین مردم عزیز کشورمان بیشتر تبیین گردد و با آگاهی بیش از پیش مسئولین تصمیم ساز و تصمیم گیر کشورمان از این نقش مهم و تأثیر گذار که حتی اقتصاد و امنیت کشورمان هم به آن وابسته است و نگاهی به گردش مالی موجود در صنعت طیور به عنوان مشتی نمونه خروار گواه این مدعاست، شاهد بهبود ش