در میان گروه انبوهی از محصولات كه برای بهداشت دهان و دندان پیشنهاد می‌شوند، در میان خیل عظیم مسواك‌ها و انواع و اقسام نخ‌دندان‌ها و گروه‌های مختلف خمیردندان‌ها، دهانشویه‌ها از جمله فرآورده‌هایی هستند كه مظلوم و بی‌سروصدا، در گوشه‌ای رها شده‌اند و توجه كمی به سمت آن معطوف است. شاید تعداد كمی از اطرافیان خود را بشناسیم كه در طول برنامه‌های بهداشتی روزانه كه برای دهان و دندان خود ترتیب داده‌اند، جایی برای دهانشویه‌ها هم بازگذاشته باشند. و البته شاید اگر از بعضی‌ها بپرسیم: (ببخشید، آیا شما از دهانشویه‌ای استفاده می‌كنید؟) این‌طور جواب دهند: (ای بابا، برای مسواك زدن و نخ‌دندان كشیدن هم فرصت نداریم چه برسد به دهانشویه‌ ...)

اغلب دهانشویه‌ها به دهان حس تازگی و طراوت می‌بخشند، گروهی از آنها به برطرف شدن بوی بد دهان كمك می‌كنند و بسیاری از آنها كه به منظورهای خاص درمانی تهیه می‌شوند، در بهبود بیماری‌های لثه و جلوگیری از پوسیدگی‌های دندانی موثرند. با تمام تاثیرات مثبتی كه دهانشویه‌ها در سلامت دهان و دندان دارند، به یاد داشته باشید كه استفاده از دهانشویه‌ها هیچگاه جای مسواك و نخ‌دندان را نخواهد گرفت و

مسواك و نخ‌دندان همچنان سربازان ردیف اول مبارزه با بیماری‌های دهان و دندان هستند.

● انتخاب كدام یك از هزاران؟
گونه‌های مختلف دهانشویه‌هایی كه در بازار وجود دارند به دو گروه تقسیم می‌شوند:
۱) دهانشویه‌های خوشبو كننده
۲) دهانشویه‌های درمانی
دهانشویه‌های خوشبو كننده: این دهانشویه‌ها كه بدون نسخه از داروخانه قابل خریداری هستند، برای خوشبو كردن دهان و ایجاد حس تازگی و رفع بوی بد دهان استفاده می‌شود. انواعی از این دهانشویه‌ها هم وجود دارند كه باكتری‌های دهان را كاهش می‌دهند. اثر این دهانشویه‌ها كوتاه‌ مدت است و بیش از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه باقی نمی‌ماند.

▪ دهانشویه‌های درمانی: این دهانشویه‌ها، علاوه بر آثاری كه دهانشویه‌های خوشبو كننده در دهان ایجاد می‌كنند، اجزائی دارند كه در درمان بیماری‌های دهان و دندان موثر هستند. این دهانشویه‌ها باید توسط پزشك تجویز شوند و استفاده بیش از حد و بی‌موقع این نوع دهانشویه‌ها ممكن است خطرناك باشند. دهانشویه‌های درمانی معمولا به دو گروه تقسیم می‌شوند. یك گروه از این دهانشویه‌ها كه ضدباكتری است، برای درمان بیماری‌های لثه و پس از جراحی‌های دهان تجویز می‌شود. گروه دوم از این دهانشویه‌ها كه به منظور پیشگیری استفاده می‌شوند، دهانشویه‌های فلوراید هستند. فلوراید یك ماده معدنی است كه با نفوذ در ساختمان دندان به استحكام آن كمك می‌كند. دهانشویه‌های فلوراید با قرار دادن موضعی فلوراید بر روی دندان‌ها باعث استحكام دندان‌ها می‌شوند، استفاده مرتب از فلوراید، همچنین می‌تواند پوسیدگی‌های بسیار كوچكی را كه هنوز در دندان حفره ایجاد نكرده است، متوقف كند.

● من هم لازم دارم؟
این سوال كه كدام یك از افراد به دهانشویه‌ احتیاج دارند، معمولا به كمك دندانپزشكان، پاسخ داده می‌شود. اگر جزء افرادی هستید كه به مصرف یكی از انواع دهانشویه‌های خوشبو كننده عادت كرده‌اید، نوع و مواد تشكیل دهنده آن‌ را با دندانپزشك خود مطرح كنید تا مطمئن شوید استفاده مرتب از آن، آثار سوئی بر ‌جای نخواهد گذاشت. افرادی با پوسیدگی‌های شدید و زیاد و یا افرادی كه بیماری‌های حاد لثه دارند نیز، با نظر پزشك می‌توانند از دهانشویه‌های درمانی برای بهبود بیماری خود استفاده كنند. در مجموع استفاده مرتب از دهانشویه‌های ملایم بدون عارضه به بهبود سلامت دهان و حفظ تازگی و رفع بوی بد دهان كمك می‌كند.

● اول مسواك یا دهانشویه؟
از آنجا كه استفاده از دهانشویه‌، قرار نیست جای مسواك زدن و نخ دندان كشیدن را بگیرد، باید این ترتیب برای مراحل بهداشتی دهان و دندان رعایت شود:
▪ مسواك زدن
▪ استفاده از نخ دندان
▪ استفاده از دهانشویه. به این ترتیب به كمك مسواك و نخ‌دندان، محیط تا حد امكان از خرده‌های غذایی و پلاك میكروبی تمیز می‌شود و سپس دهانشویه‌ اثر ضد باكتری و سایر آثار درمانی خود را بر جای می‌گذارد.

برای استفاده از دهانشویه‌ به این روش عمل كنید:
▪ ابتدا، مقدار كافی از دهانشویه كه معمولا به‌صورت پیمانه بردر بطری دهانشویه‌ ذكر می‌شود (یا توسط دندانپزشك ذكر شده) داخل دهان ببرید.
▪ سپس، در حالی كه لب‌ها به هم چسبیده است و دندان‌ها كمی از هم فاصله دارد، دهانشویه را با فشار به تمام نقاط دهان از جمله لای دندان‌ها، زبان و گونه‌ها هدایت كنید.
▪ مطمئن شوید كه دهانشویه‌ به تمام نقاط دهان شما رسیده است. دهانشویه را به زمان لازم (بسته به دستورالعمل روی جعبه یا نظر پزشك) در دهان نگهدارید. معمولا زمان ۳۰ ثانیه مدت مناسبی است.
▪ دهانشویه‌ را از دهان خود خارج كنید و ترجیحا دهان خود را نشوئید.

● دهانشویه خانگی بسازیم
اگر توانایی مالی خریدن دهانشویه‌های كارخانه‌ای را ندارید و یا از آن گروه افرادی هستید كه محصولات خانگی را بیشتر از كارخانه‌ای‌ها می‌پسندید، چند جور دهانشویه خانگی را به شما پیشنهاد می‌كنیم:

▪ دهانشویه آب نمك: مخلوط یك قاشق چایخوری نمك در یك لیوان آب ولرم، یكی از ایده‌آل‌ترین دهانشویه‌ها برای ضدعفونی كردن محیط دهان است. البته مراقب باشید كه اگر فشارخون بالا دارید این دهانشویه‌ را رقیق‌تر تهیه كنید یا آن‌ را با نوعی دیگر از دهانشویه‌ جایگزین كنید.

▪ دهانشویه جوش‌شیرین: این دهان‌شویه كه به خنثی كردن محیط‌ دهان كمك می‌كند، برای ایجاد حس تازگی و طراوت در دهان و رفع بوی بدن دهان هم بسیار موثر است .برای تهیه این دهان شویه كافی است یك‌چهارم قاشق چایخوری جوش‌شیرین را در یك لیوان آب حل كرده و چند قطره عصاره نعنا یا مقداری عرق نعنا را به آن اضافه كنید. عصاره نعنا برای رفع بوی بد دهان و شاداب كردن دهان موثر است.

▪ دهانشویه رزماری و نعنا: برای تهیه این دهانشویه به موارد زیر نیاز دارید: ۲/۵ لیوان آب، ۱ قاشق چایخوری برگ نعنای خرد شده، ۱ قاشق چایخوری برگ رزماری خرد شده، ۱ قاشق چایخوری رازیانه.
روش تهیه این دهانشویه به این ترتیب است كه باید تمام مواد را پس از آنكه آب به جوش آمد، به مدت ۲۰ دقیقه با شعله كم حرارت دهید. سپس مایع باقی مانده را صاف كنید و از آن به عنوان یك دهانشویه عالی استفاده كنید.

● مراقب باشید
‌‌ دهان‌شویه‌ها برای استفاده خارجی هستند و بلعیدن آنها برای بدن مضر است. دهان‌شویه‌ها را از دسترس اطفال زیر ۶ سال دور نگه دارید و به كودكان بالای ۶ سال هم استفاده صحیح از آن را آموزش دهید و مطمئن شوید كه آن را نمی‌بلعند. مصرف دهانشویه برای كودكان زیر ۶ سال ممنوع است.
فلوراید به صورت موضعی جذب دندان‌ها می‌شود و تماس طولانی‌تر فلوراید با دندان به جذب بیشتر آن كمك می‌كند. بنابراین دهان‌شویه فلوراید را لااقل یك دقیقه در دهان نگه دارید و بعد از استفاده از آن دست كم به مدت یك ساعت دهان خود را نشویید و چیزی نخورید.چند سالی است كه عمل فلوراید‌تراپی به صورت گروهی و در مدارس انجام می‌شود، اما اگر در تعطیلات، دهانشویه‌ها برای ادامه انجام طرح به خانه‌ها فرستاده شد، باید سعی كنیم كه طبق برنامه‌ای كه از سوی مدرسه برای استفاده از این دهانشویه طراحی شده است، كودكانمان را به استفاده صحیح از آن راهنمایی كنیم و در حفظ سلامت خانواده خود گام بلندی برداریم.
گروهی از دهان‌شویه‌ها در استفاده طولانی‌مدت ممكن است اثرات جانبی مثل تغییر رنگ دندان‌ها و زبان و تغییر حس چشایی را ایجاد كنند، بنابراین دهانشویه‌ها را بدون تایید پزشك، طولانی‌مدت مصرف نكنید.
اگر بعد از مصرف نوع خاصی از دهانشویه، حالت‌هایی مثل جوش‌های كوچك، كهیر و خارش و قرمزی در دهان و لب‌های شما به وجود آمد، استفاده از دهانشویه را قطع كرده و با پزشكتان مشورت كنید زیرا ممكن است به این نوع از دهانشویه‌ آلرژی داشته باشید.