مالاوی بلوت (ورم مالاوی/Malawi Bloat) بی شک شایع ترین بیماری است که سیچلاید های آفریقایی که در آکواریوم نگهداری می شوند، به آن مبتلا می شوند. با وجود شیوع فراوان این بیماری، شناخت بسیارکمی درباره ی آن وجود دارد. در حالیکه درباره ی این بیماری توافق نظر جامعی وجود ندارد ولی درباره ی علل احتمالی بیماری، پاتوژن های بیماری زا و حتی روشهای درمان توافق نسبی وجود دارد. این مقاله بیانگر نظر اکثریت می باشد و در آن به رایج ترین علائم بیماری، مراحل و تعدادی ازعلل مستند شیوع آن پرداخته خواهد شد. سپس تعدادی از روشهای پیشنهادی برای پیشگیری و درمان ارائه خواهد شد.

شیوع

برای شروع بهتر است یادآور شویم که این بیماری نه تنها سیچلایدهای دریاچه ی مالاوی را مبتلا می کند، بلکه سیچلایدهای دریاچه های ویکتوریا و بخصوص تانگانیکا نیز از ابتلا به آن در امان نیستند. در واقع خطر ابتلا به این بیماری کشنده تمام سیچلایدهای آفریقایی را تهدید می کند ولی به نظر میرسد ماهیانی که بخش اصلی رژیم غذایی آنها را مواد گیاهی تشکیل می دهد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

علائم

اولین نشانه بروز این بیماری معمولا کم اشتهایی می باشد. در صورتیکه در این مرحله درمان آغاز نگردد، علائم دیگر نیز ظاهر می شوند. نشانه های ثانویه شامل ورم غیر طبیعی ناحیه شکم (دلیل نام گذاری)، تنفس شدید، گوشه گیری، رشته های مدفوعی سفید، کف نشینی و تلو تلو خوردن در سطح آب می باشد. پیدایش لکه های قرمز رنگ اطراف مقعد و زخم های پوستی نیز می تواند از سایر علائم قابل مشاهده باشد. (تصویر زیر) این علائم تنها در مراحل پایانی بیماری نمایان می گردند، بنابراین شروع به موقع درمان به محض مشاهده علائم از اهمیت حیاتی برخوردار است و در غیر اینصورت ماهی از بین خواهد رفت.


ظهور این علائم ثانویه نشانگر آن است که احتمالا صدمات جدی به کبد، کلیه و(یا) کیسه ی شنای ماهی وارد آمده است، بنابراین هرگونه تاخیر در اجرای درمان شانس بهبودی را کاهش می دهد. معمولا ظرف 24 تا 72 ساعت از دیده شدن علائم ثانویه ماهی تلف خواهد شد، هر چند در مواردی ماهیانی با این شرایط تا بیش از یک هفته نیز دوام آورده اند. علیرغم اینکه درمان یک ماهی در چنین شرایطی غیر ممکن نیست، اما بهبودی ماهی پس از ظهور علائم ثانویه امری غیر محتمل به نظر می رسد.




پاتوژن های بیماری زا

بیشتر اختلاف نظرها در مورد بیماری بلوت از این بحث آغاز می شود که عده ای معتقدند این بیماری منشاء باکتریایی دارد و عده ای دیگر یک انگل را دلیل آن می دانند. بهرحال اگر بخواهیم با بررسی مطالب منتشر شده به یک نتیجه گیری برسیم اتفاق نظر نسبی بر آن است که در بیشتر موارد یک انگل تک سلولی مسبب بروز این بیماری می باشد. بیشتر محققین عقیده دارند که این تک سلولی در روده ی ماهیان سالم زندگی می کند ولی در شرایط استرس می تواند تا تعداد خطرناکی تکثیر شود که در تجمع های بسیار زیاد می تواند منجر به انسداد مسیر روده شود و احتمالا دلیل کم اشتهایی ماهی نیز همین باشد. با افزایش جمعیت، انگل ها حالت تهاجمی به خود می گیرند و از طریق ایجاد سوراخ در دیواره ی روده به خارج آن نفوذ می کنند که همین علت تورم شکم می باشد. توجه کنید که ماهی به دلیل تورم و گرسنگی شدید تلف نمی شود، بلکه همان طور که در بالا ذکر شد آسیب های وارده به امعاء و احشاء آن سبب مرگ ماهی را فراهم می آورد.
همچنین درباره ی مسری بودن یا نبودن این بیماری نیز اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. ولی به نظر میرسد که این بیماری تنها به یک قربانی بسنده نکرده و معمولا در هر بار جان سه ماهی یا بیشتر را میگیرد. دلیل این موضوع را می توان در قرار گرفتن ماهیان بیمار در معرض عوامل بیماری زا به صورت یکسان جستجو کرد، لکن توضیح این پدیده به همین سادگی نیست. نکته قابل توجه آن است که نشانه های بیماری به یکباره در تمام ماهیان مبتلا بروز نمی کند، بلکه علائم در هر یک از ماهیان مختلف به صورت تدریجی ظاهر می شود. مثلا روز اول ماهی الف بی اشتها می شود، روز دوم ماهی الف دچار تورم شده و ماهی ب اشتهای خود را از دست می دهد و روزسوم ماهی ب ورم کرده و ماهی ج کم اشتها می شود و الخ.

دلایل اصلی بلوت

1- استرس: عوامل زیادی می تواند موجب استرس ماهی شود که نام بردن تمامی آنها در حوصله ی این بحث نمی گنجد. ولی از اصلی ترین دلایل استرس می توان قرار گرفتن ماهی در آب با کیفیت پایین به مدت طولانی را نام برد که می تواند ناشی از تعویض دیر به دیر آب، کمبود هوا (برای باکتری های نیتروژن زدا) و غذا دهی بیش از اندازه باشد. هر سه مورد فوق می تواند به بالا رفتن میزان نیترات آب بیانجامد. ماهیها می توانند به خوبی از خود در برابر بیماریها دفاع کنند، ولی قرار گرفتن در آب نامناسب برای مدت طولانی سبب می شود که دچار استرس شوند و کارایی سیستم ایمنی بدن آنها کاهش یابد (درست مانند انسانها). از سایر عوامل ایجاد استرس می توان گرفتن ماهی با تور، انتقال و جابجایی، تعویض آب یا عدم وجود مخفیگاه به قدر کافی در آکواریوم را نام برد.

2- نمک (اضافه کردن نمک طعام به آب برای شبیه سازی زیستگاه طبیعی) : درست است که آب دریاچه های صخره ای آفریقا دارای خاصیت قلیایی و سختی بالا می باشد (درجه pH بین 8 و 8.9 و درجه ی سختی بین 200 تا 400 قسمت در میلیون) ولی نمک معمولی آب تانک شما را قلیایی نخواهد کرد. چیزی که آب تانک شما را سخت می کند مجوع میزان کلسیم و منیزیم محلول در آب می باشد. اگر آب تانک شما نرم است وشما قصد دارید میزان pH یا سختی آب را افزایش دهید، راههای مختلف و مناسبی برای این کار وجود دارد. مثلا استفاده از بافرهای خانگی بسیار ساده و کم هزینه است. همچنین می توانید از بافرهای تجاری مختلفی که از کیفیت بالایی برخوردار هستند مانند SeaChem's Cichlid SaltTM نیز برای این منظور استفاده کنید. استفاده از مرجان خرد شده در بستر یا افزودن سنگ آهک به آب نیز می تواند به بالا بردن pH کمک کند، ولی بخاطر داشته باشید از آنجا که مواد معدنی برای مدت طولانی در آب معلق نمی مانند، تعویض مرتب آب اهمیت بسیاری دارد. استفاده از چوب - حتی اگر تاثیر آن بسیار جزیی باشد- توصیه نمی شود، چرا که سبب پایین آمدن pH آب می شود.


3- رژیم غذایی نامناسب: بسیاری از سیچلاید ها – بخصوص انواع گیاهخوار آنها – مسیر روده ای طولانی تری دارند که باعث می شود زمان بیشتری را برای هضم غذا نیاز داشته باشند و در نتیجه بروز مشکلات روده ای در آنها امری عادی باشد. فساد و تجزیه ی غذایی که خوب هضم یا دفع نشده می تواند سبب التهاب دیواره ی روده، وارد شدن استرس به ماهی و در نتیجه ایجاد فرصت مناسب برای انگل مهاجم شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که به یک ماهی اساسا گیاه خوار یا لجن خوار (مانندTropheus یا Pseudotropheus spp.) غذاهایی با درصد پروتئین بالا مانند کرم خونی یا غذاهای پولکی یا پلتی دارای محتوای زیاد ماهی داده شود. باید از دادن غذاهای نرم و لزج مانند میگوی آب شور (Brine Shrimp) خودداری شود و در عوض از غذاهای ترد تر مانند mysis استفاده شود. با توجه به موارد فوق بهتر است برخی مواد غذایی از جیره ی این گونه ماهیان حذف و از میزان برخی دیگر کاسته شود.

درمان

آنگاه که متوجه شدید که ماهی اشتهایش را برای غذا از دست داده است (و دلیل آن نگهداری از نوزادان در حفره ی دهانی آن نیست) باید او را جدا کرده و فورا درمان را آغاز کنید. دو درمان موثر برای بلوت وجود دارد: اولین و رایج ترین آن مترونیدازول ( Emtryl یا Flagyl) و دیگری Clout می باشد. شروع درمان باید با تعویض 30 درصدی آب همراه باشد تا کیفیت آب بهبود یابد و سپس با افزایش هوادهی و تعویض آب 50 درصدی ادامه پیدا کند. همچنین بهتر است که ف ی ل.ترهای بیولوژیک را نیز از آب خارج کنید، هر چند که سازندگان ادعا می کنند که این داروها تاثیر منفی بر باکتری های نیتروژن زدا ندارند. اگر درمان در یک تانک بیمارستان انجام می شود که قبل از آن مورد استفاده نبوده است، نیازی به تعویض 30 درصدی اولیه نیست. بخشی از اهمیت تعویض آب اولیه بدین خاطر است که شما در طول درمان اقدام به تعویض آب نخواهید کرد و علاوه بر آن شما بخش اعظم باکتری های خود را از سیستم بیرون آورده اید. به خاطر داشته باشید که ف ی ل.تر خود را در مقداری آب که قبل از درمان از تانک خارج کرده اید نگهداری کنید. علاوه بر درمان بوسیله ی دو داروی ذکر شده، توصیه می شود که مخلوطی از نمک اپسوم (سولفات منیزیم Epsom Salt) و نمک معمولی نیز به تانک اضافه کنید. می توانید به ازای هر 38 لیتر آب تانک یک مشت از این مخلوط که به نسبت برابر (50% /50%) از دو نمک تشکیل شده است را به آب اضافه کنید. نمک اپسوم یک مسهل طبیعی است که کمک می کند تا ماهی ورم کرده مقداری از آبی را که جذب کرده از دست بدهد. نمک اپسوم بسیار ارزان می باشد و میتوان آن را از سوپرمارکت ها یا داروخانه ها تهیه کرد.

در مورد درمان با مترونیدازول 100 میلی گرم دارو را برای 38 لیتر آب بکار ببرید و این دوز را هر دو روز یکبار تکرار کنید. در صورت زنده ماندن ماهیان بیمار ظرف یک هفته بهبود خواهند یافت. علایم بهبودی به سادگی از مشاهده اشتهای ماهی به غذا قابل تشخیص است. ولی در صورتیکه ماهی شما اشتها به غذا را از دست نداده است شما می توانید دارو را همراه غذا نیز به او بخورانید،. به این صورت که مقداری از آب آکواریوم به علاوه ی چند پلت غذا و یک دوز دارو را در یک لیوان یکبار مصرف بریزید. وقتی که پلت ها خوب خیس خورد محتوی لیوان را در داخل تانک بریزید. در هنگام استفاده از این دارو لامپ های UV، اوزون یا ف ی ل.تر شیمیایی را از کار بیندازید تا مواد فعال دارو را بی اثر نسازد.

درمان بیماری مالاوی بلوت بوسیله ی Clout نیز نسبتا آسان است. همانطور که در بالا گفته شد، در هنگام درمان کربن فعال را از ف ی ل.تر خارج کنید و 30 تا 40 درصد آب آکواریوم را تعویض کنید. کمی از آب تانک را در یک لیوان یک بار مصرف ریخته و به ازای هر 38 لیتر 1 عدد قرص Clout را در داخل آن حل کنید. هر بار مقدار کمی از آن را در داخل آکواریوم بریزید به طوریکه یک دوز کامل در طول مدت نیم ساعت به آب اضافه شود. این دارو می تواند بسیار قوی باشد و باید به دستورالعمل های داده شده توجه کافی شود تا از وارد آمدن شوک مجدد به ماهیان پر استرس جلوگیری شود. همین دوز را تا دو روز به همراه تعویض 30 تا 40 درصدی آب دنبال کنید. تعویض آب رورانه برای حداکثر تاثیر داروی Clout ضروری است.تعویض آب همچنین به تصفیه ی مواد شیمیایی خنثی شده زائد کمک می کند. در صورتیکه تورم خیلی شدید نباشد 3 روز برای درمان کافی به نظر میرسد. در غیر این صورت درمان را برای 5 روز کامل ادامه دهید. در صورتیکه بعد از 5 روز هنوز تغییری مشاهده نکردید، درمان را پس از دو روز استراحت مجددا شروع کنید. پس از اتمام درمان 24 ساعت پس از آخرین دوز آب را دوباره تعویض کنید.

هر دو این داروها در جلوگیری از گسترش بلوت در تانک موثر هستند. Clout دارویی بسیار قوی است که به طور خاص برای ماهیان تولید شده است. بیشتر داروهای مورد استفاده برای ماهیان – مانند مترونیدازول - دارای مشابه انسانی نیز هستند. بنا به تجربه مترونیدازول بیشتر در جهت جلوگیری از سرایت بیماری به سایر ماهیان موثر ظاهر شده است، ولی در درمان ماهیانی که به مرحله ی بروز علائم رسیده اند موثر نیست. در مقابل Clout در درمان ماهیان متورم موثرتر نشان داده است. ولی باید توجه داشت که Clout آب را به رنگ آبی در آورده و رنگ آن بر روی چسب سیلیکون و شلنگ های هوا باقی می ماند.

در پابان شایان ذکر است که بهتر است در طول درمان چراغ های آکواریوم خاموش باشد. البته این دو دارو مانند سایر آنتی بیوتیک ها فاقد مواد فعالی هستند که بواسطه ی اشعه ی ماوراء بنفش خنثی شوند، ولی محیط تاریک به ماهی آرامش و آسایش بیشتری برای استراحت می دهد. در ضمن مترونیدازول در دماهای بالاتر تاثیر بیشتری را نشان می دهد (مثلا 80 درجه فارنهایت/~27 درجه سانتیگراد) ولی به شرطی که هوادهی نیز افزایش یابد. چرا که میزان ملکول های O2 در دمای بالا کاهش می یابد. همچنین بالا بردن دما با افزایش سوخت وساز بدن ماهی، افزایش سرعت واکنش ایمنی و تسریع چرخه ی حیات انگل همراه است که میتواند برای کوتاهتر کردن دوره درمان مفید باشد.

[h=1]انجمن دانشجویان دانشکده علوم و فنون دریایی[/h]