امروزه با پيشرفت علم دامپزشكي وكشف دلايل بسياري از بيماري ها، عمر مفيد حيوانات خانگي بيشتر شده و دامپزشكان توجه بيشتري به پيشگيري نسبت به درمان دارند. نمونة بارز آن انجام دقيق و به موقع واكسيناسيون و درمان هاي ضدانگل مي باشد. دهان و دندان حيوانات خانگي نيز از اين امر مستثني نبوده و جهت پيشگيري از بيماري هاي دهان و دندان، مراقبت روزانة صاحب حيوان و معاينات دوره اي و منظم توسط دامپزشك الزامي بوده و عدم توجه به آن بسيار خطرناك بوده و حتي منجر به مرگ مي شوند.
براي جلوگيري از ابتلاي حيوان تان به بيماري هاي دهان و دندان بايد برنامه اي منظم جهت مراقبت از آن داشته و در مواقعي هم از دامپزشك كمك بخواهيد. ابتدا بهتر است با چند اصطلاح در اين مورد آشنا شويم:
× پلاك هاي دنداني (Dental Plaques):
دندان هاي حيوانات خانگي كمتر دچار حفره هاي دنداني مي شوند ولي به دليل عدم نگهداري صحيح به سرعت به مشكلات لثه و دندان مبتلا مي شوند. پلاك هاي دنداني در اثر باقي ماندن غذا و باكتري ها برروي دندان ها و لثه ها تشكيل مي گردند و پس از سه تا پنج روز از زمان تشكيل با مواد معدني موجود در بزاق تركيب شده و محكم مي شوند.

× جرم هاي دنداني (Dental Tartars):
اگر پلاك هاي دنداني با مسواك زدن منظم و روزانه برداشته نشوند، با مواد معدني موجود در بزاق دهان حيوان تركيب و به جرم دنداني تبديل شده و به سطح دندان مي چسبند.
جرم هاي دنداني پس از گذشت زمان اندكي موجب حساس شدن و التهاب لثه ها و در نهايت بروز بيماري هاي لثه كه در بعضي موارد غيرقابل برگشت مي باشند، مي گردند.

× بيماري هاي لثه (Periodontal Diseases):
اگر جرم هاي دنداني توسط دامپزشك برداشته نشوند اين عارضه پيشرفت بيشتري كرده و به زير لثه ها نفوذ مي كند كه در مراحل ابتدايي سبب بيماري به نام ژنژويت (Gingivitis) مي شود كه در اين بيماري هنوز آسيبي به ساختارهاي محافظ دندان مثل ليگامنت دنداني و استخوان فك وارد نگرديده است و اين عارضه برگشت پذير است.
در صورتي كه در اين مرحله هم جلوي پيشرفت بيماري گرفته نشود حيوان به پريودنتيت (Periodontitis) مبتلا مي گردد كه در اين زمان به تدريج لثه ها از دندان جدا شده و بسيار دردناك مي شوند و حيوان دچار آبسه هاي دنداني مي شود. در مراحل پيشرفته تر عفونت به استخوان رسيده و حتي ممكن است باكتري ها وارد خون شده و منجر به التهاب دريچه هاي قلب (اندوكارديت)،‌ عفونت كبد و كليه ها گردد كه در اين زمان بيماري برگشت ناپذير است و ليگامنت دنداني كه ريشة دندان را به استخوان فك متصل مي كند هم ممكن است از بين رفته و دندان ها لق شده و بيافتد.


× بهترين برنامه براي مراقبت و نگهداري از دهان و دندان هاي حيوان خانگي به شرح زير مي باشد:
الف. معاينه دقيق و منظم دهان و دندان هاي حيوان توسط دامپزشك هر 6 ماه يك بار
ب. جرم گيري و تميز كردن دندان هاي حيوان توسط دامپزشك (در صورت لزوم)
ج. مسواك زدن و نگهداري روزانة دندان ها توسط صاحب حيوان

الف. معاينه دهان توسط دامپزشك:
دامپزشك مي تواند با معاينه منظم و دقيق، صاحب حيوان را از مشكلات دهان و دندان مثل پلاك ها و جرم هاي دنداني تشكيل شده و يا در حال تشكيل،‌ بيماري هاي لثه،‌ دندان هاي شكسته و يا آبسه كرده،‌ مطلع كرده و جهت درمان اقدامات لازم را به عمل آورد.
دامپزشك هنگام معاينه دهان حيوان شما:
× سر و صورت را جهت بررسي عدم تقارن ها،‌ التهاب ها و يا ترشحات غيرطبيعي معاينه مي كند.
× حفرة دهان،‌ تمام سطوح دندان ها،‌ زبان، لثه ها، محل اتصال لثه به دندان ها،‌ كف و سقف دهان و همچنين لوزه ها را معاينه مي كند.


ب. تميز كردن دندان ها توسط دامپزشك:
براي جلوگيري از بيماري هاي دهان و دندان حيوان شما به مراقبت روزانه نياز دارد و براي اين كار شما بايد حداقل دو بار در روز دندان هاي او را مسواك بزنيد. مسواك زدن سبب از بين رفتن پلاك هاي دنداني مي شود ولي جرم هاي دنداني با مسواك زدن از بين نمي روند و در صورت وجود جرم هاي دنداني دامپزشك بايد بوسيلة دستگاه اولتراسونيك اسكيلر (Ultrasonic Scaler) آن ها را بردارد.
هنگام جرم گيري دندان ها دامپزشك كارهاي زير را انجام مي دهد:
1. آرام كردن حيوان: از آنجايي كه صدا و لرزش دستگاه سبب تحريك شدن و ترسيدن حيوان مي شود اين كار بايد تحت آرام بخشي صورت مي گيرد.
2. شستن دهان حيوان با محلول ضدعفوني كننده براي از بين بردن باكتري ها
3. تميز كردن و جرم گيري دندان ها با دستگاه اولتراسونيك و برداشتن تمام جرم ها از روي دندان ها
4. معاينه و بررسي دقيق دندان ها و لثه ها جهت هر گونه بيماري و علائم غيرطبيعي
5. شستشوي دوبارة دهان با محلول آنتي باكتريال
ج. مراقبت و نگهداري روزانه از دهان و دندان :
مراقبت روزانه در خانه شامل بررسي هاي روزانة‌ دهان و دندان ها و مسواك زدن مي باشد. هنگام بررسي دهان حيوانتان بايد هر گونه علائمي از بيماري لثه مثل بوي بد دهان،‌ لثه هاي قرمز رنگ شده،‌ پلاك ها و جرم هاي دنداني كه به رنگ زرد-قهوه ايي برروي دندان ها تشكيل شده اند، ‌درد و خون ريزي هنگامي كه دهان و يا لثه ها را لمس مي كنيد، آبريزش غيرطبيعي و زياد از حد، دندان هاي شكسته، افتاده و يا لق شده،‌ همچنين هر تودة غير عادي در دهان را جدي گرفته و به دامپزشك اطلاع دهيد.
براي مسواك زدن، بهتر است از مسواك هاي مخصوص سگ و گربه ها كه برسي نرم دارند، استفاده كنيد و فقط از خميردندان هاي مخصوص حيوانات و يا از خميردندان هاي خوراكي كودكان استفاده نماييد. استفاده از خميردندان هاي غير خوراكي كه مخصوص انسان هاست باعث دل درد، استفراغ و بروز مشكلات گوارشي مي گردد.
سگ ها و گربه ها معمولاً هنگام مسواك زدن مقاومت مي كنند و به صاحب خود اجازة اين كار را نمي دهد ولي با چند تمرين بسيار ساده مي توانيد او را به مسواك زدن علاقه مند سازيد.
1. ابتدا بايد به احساس ترس حيوان در هنگامي كه مسواك را به داخل دهان او مي بريد،‌ غلبه كنيد. براي اين كار،‌ روزانه 2 بار انگشت خود را به داخل آب گوشت يا آب مرغ فرو برده و خيلي آرام و در حين بازي كردن با او، انگشت خود را به داخل دهان او برده و حركاتي شبيه به مسواك زدن انجام دهيد،‌ اين كار را 3 روز متوالي انجام دهيد.
2. در مرحلة بعد به جاي انگشت از مسواك مخصوص او كه به آب گوشت و يا آب مرغ آغشته كرده ايد، استفاده كرده و همان كارها را دوباره و به مدت 3 روز ديگر ادامه دهيد.
3. در مرحلة‌ آخر مسواك را به خميردندان مخصوص حيوانات و يا خميردندان هاي خوراكي مخصوص كودكان آغشته كرده و روزانه دو بار مسواك بزنيد.
علاوه بر مسواك زدن، مي توان از خوراكي ها و يا اسباب بازي هايي كه به منظور جلوگيري از تشكيل پلاك و جرم هاي دنداني وجود دارد نيز استفاده كرد.

نویسنده:دکتر سارا مکرم