صفحه نخست » ماهی » آشنایی با آکواریوم تجهیزات و شرایط ب » زیست محیطی

سبزپرس – گروه محیط طبیعی؛ کوشان مهران: تا اواسط قرن نوزدهم بسیاری از زمین های جلگه ای سرزمین ژاپن پوشیده از تالاب هایی بود که زیستگاهی ایده آل برای «شنگ ژاپنی» Lutra lutra whiteleyi و «اکراس سپید» و «درنا» و «لک لک خاوردور» فراهم آورده بود . یکی از نام های باستانی ژاپن، سرزمین جزایر سنجاقک ها بود که نشان دهنده وسعت زیستگاه های تالابی در آن دوران بود. بر پایه بقایای برجای مانده از مردمان سه هزار سال پیش، باستان شناسان برآورد کرده اند که جز مصرف برای تولید پوشاک، در حدود 3.5 درصد از رژیم غذایی مردم را گوشت شنگ ژاپنی تشکیل می داد.

ولی با تغییرات شگرف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سال 1868 و شروع دوران تحول «امپراتور میجی» در سرزمین خورشید تابان، با باز شدن درهای کشور بر روی الگوی های خارجی، فشار کمر شکنی بر زیستبوم ژاپن وارد شد. به دلیل افزایش جمعیت و به کارگیری فناوری نوین، زمین های تالابی زیادی زهکشی شده و به زیر کشت برنج رفتند و با باز شدن بندرها بر روی بازرگانی خارجی و ورود تفنگ های جدید و سم «استریکنین» جمعیت شنگ کاهش شدیدی یافت. 
بنا بر آمار موجود در طی 15 تا 20 سال، میزان صادرات پوست شنگ ژاپنی کاهش چشمگیری یافت و حتی در جزیره شمالی و نسبتا دست نخورده «هوکایدو» در طی 10 سال جمعیت شنگ به شدت کاهش یافت.
در سال های 1900 تا 1930 از پوست شنگ در تهیه پوشاک ارتش بزرگ امپراتوری ژاپن استفاده زیادی می شد و حتی در سال 1929 دولت بنابر تقاضای وزارت جنگ امپراتوری، اتحادیه شکارچیان حرفه ای شنگ را برای کمک به اهداف میلیتاریستی و شکار هرچه بیشتر شنگ ایجاد کرد.
به دلیل اینکه در حدود 60 درصد از مساحت ژاپن پوشیده از کوهستان است، فشار بسیار زیادی از سوی جمعیت 100 میلیونی ساکن نواحی ساحلی و جلگه ای بر روی منابع طبیعی برای کاشت برنج صورت می گرفت. آن گونه که کار به خشکانیدن سواحل برای به زیر کشت بردن کشید. در آن سال ها  به دلیل رونق صنایع و به ویژه بخش صنایع سنگین و جنگ افزارها، ورود پساب های آلاینده آثار ناگواری بر زیستبوم های آبی نهاد و به ویژه پس از شکست ژاپن در سال 1945 و دوران ترمیم خرابی های پس از جنگ و شروع شکوفایی مجدد ژاپن، محیط زیست طبیعی در رده اولویت های دسته چندم قرار گرفته بود. 
در دوران شکوفایی پس از جنگ، کلان زمین خواران به بهانه های مختلف دست به زه کشی و تغییر کاربری تالاب ها زده و حتی عده ای از بنگاه داران و دلالان زمین به خیال قطعه بندی زیستگاه زمستان گذرانی درناها، که ویژه «امپراتور هیروهیتو» بود، افتاده بودند. در بین سال های 1955 تا 1959 آخرین گزارش های مشاهده شنگ در جزایر «هونشو»، «کیوشو» و «هوکایدو» ثبت شد و آخرین گزارش مستند مربوط به عکسی است که در سال 1979 در دهانه رودخانه «شینجو» Shinjo شهر «سوساکی» Susaki واقع در جزیره «شیکوکو» گرفته شد.
هرچند در دهه 1990 کارشناسان در پی به دست آوردن مدارکی از وجود احتمالی شنگ با کمک دوربین تله ای (Camera trap) سعی در یافتن آن داشتند و به موهای مشکوکی نیز دست یافتند، ولی مدرک محکمی دال بر وجود شنگ تا کنون به دست نیامده است. 
برخی از طبیعت دوستان ژاپنی پیشنهاد کرده اند که از کشور کره، تعدادی شنگ برای معرفی مجدد زنده گیری شود ولی تا زمانی که زیستگاه طبیعی شنگ آلوده باشد نه تنها شنگ بلکه حتی سنجاقک های زیبا نیز شانسی برای بقا نخواهد یافت و به سرنوشت اکراس سپید -که در طبیعت نابود شد- گرفتار می شوند.
نابودی نسل شنگ چند پیام مهم برای طبیعت دوستان و بوم پژوهان ژاپنی در پی داشت:
1. شکار تجاری نیمه دوم قرن نوزدهم توازن شکار و بهره برداری سنتی از جمعیت شنگ را برهم زد و یکی از دلایل مهم کاهش شدید جمعیت این گونه شد.
2. رسانه های جمعی (مطبوعات و رادیو، تلویزیون) ژاپن  به ویژه از دهه 1960 نقش پر رنگی در اطلاع رسانی درباره خطر نابودی این گونه و زیستگاه آن ایفا نکردند.
3. دانش بوم شناسی آن روزگار داده های مناسب و کاربردی درباره وضعیت شنگ ژاپنی گردآوری نکرده بود. به عنوان نمونه گمان می رفت شنگ در ژاپن تنها به زیستگاه های رودخانه ای آب شیرین وابسته است و این در حالی بود که در دهه های آخر، عملا زیستگاه او محدود به سواحل و مصب رودها شده بود و یا اینکه زیستگاه های حفاظت شده بسیار کوچک تر از گستره خانگی شنگ بودند.
4. پژوهش های انجام شده درباره شنگ بیشتر بر مبنای گزارش و ثبت مشاهدات بوده و یک راهکار حفاظتی موثر و کاربردی را ارائه نمی کرد. 
5. تضاد و عدم هماهنگی بین دوستداران محلی شنگ، عکاسان آماتور حیات وحش، کارشناسان حیات وحش بومی، مقامات دولتی محلی با یکدیگر و با نهاد های بالاتر باعث شد که با وجود توجه به شنگ در سال های 1965-1975 این فعالیت ها با وجود حسن نیت به نتیجه ای ختم نشود.
6. به دلیل ارزش والای ماهی و آبزی پروری در اقتصاد ژاپن برای بسیاری از مقامات دولتی، وجود گونه ای ماهیخوار چون شنگ هیچ ارزشی نداشت و تنها اتلاف زمان و هزینه به شمار می آمد.
7. بسیاری از ماهیگیران جوامع محلی، دشمن شنگ و به تبع برنامه های حفاظتی این گونه بوده و با کشتن و تله گذاری و حتی درگیری با علاقه مندان این گونه، سعی در پاک کردن صورت مساله داشتند .
 
هرچند شاید هیچگاه از دیدگاه فناوری و اقتصادی به پایه کشور آفتاب تابان نخواهیم رسید، اما دلایل نابودی شنگ و ناکامی در پیشبرد برنامه پایداشت این گونه تنها موردی است که یادآور دشواری های حفاظت به موقع از زیستگاه و زیستمندان آن در ایران است.