شاید شما نیز سوالاتی نظیر آنچه این 2 خواننده «سلامت» مطرح کرده‌اند، داشته باشید. طرح چنین سوال‌هایی، بهانه‌ای شد تا در مورد تغییرات رنگ زبان نوزادان و شیرخواران با دکتر فاطمه فرهمند، فوق‌تخصص گوارش کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کنیم.
سلامت: خانم دکتر! تغییر رنگ زبان در کودکان چه دلیلی دارد؟
تغییر رنگ زبان به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد؛ گاهی به علت خوردن برخی موادغذایی به‌خصوص موادغذایی رنگی است که به‌طور موقت و حتی گاهی تا 24 ساعت روی زبان می‌ماند. میوه‌هایی مثل شاتوت، زغال‌اخته، چغندر و حتی آلبالو هم به‌طور موقت رنگ زبان را تغییر می‌‌دهند. برخی داروها نیز باعث تیره شدن رنگ زبان می‌شوند. گاهی رنگ زبان سفید می‌شود که به‌طور عامیانه به آن زبان باردار می‌گویند و برخی اوقات زرد مایل به سبز که به بیماری‌های کبدی و زردی مربوط است. کبود شدن زبان نیز در مبتلایان به بیماری‌های کبدی و افرادی که مشکلات تنفسی طولانی و پیشرفته دارند، دیده می‌شود.
سلامت: به سفید شدن زبان اشاره کردید که اتفاقا سوال یکی از خوانندگان «سلامت» است، لطفا در این مورد بیشتر توضیح بدهید.
خیلی از افراد معتقدند سفید شدن رنگ زبان به دلیل یبوست اتفاق می‌افتد، این موضوع به‌طور تجربی درست است و جنبه علمی آن نیز تا حدی به جنبه تجربی آن نزدیک است. هنگام یبوست مواد زایدی که باید دفع شود، در بدن باقی می‌ماند و گازها و مواد مانده در روده روی پرزهای چشایی زبان عامل ایجاد تغییر رنگ می‌شوند. اگر این تغییر رنگ باعث بدبویی دهان شود، میتوان زبان را با کمک پرزهای مسواک تمیز کرد تا مواد از پرزهای چشایی زبان خارج شوند.
سلامت: آیا یبوست معمولا با بی‌اشتهایی همراه است؟
بله، قطعا وقتی کودکی دچار یبوست می‌شود، چون مدفوع در روده می‌ماند، میکروب‌های زیادی روی آن رشد و بوی بد ایجاد میکند. به دلیل رشد بیش از حد میکروب‌ها و دفع‌نشدن مدفوع، اشتهای کودک نیز کاهش می‌یابد و اگر این مساله طولانی شود، از وزن گرفتن کودک هم جلوگیری میکند. شکم نفخ میکند و درد می‌گیرد. در این شرایط نه‌تنها زبان سفید می‌شود، بلکه اگر موادغذایی مناسب مصرف نشود ممکن است ترک هم بخورد. با درمان یبوست این مشکل حل خواهد شد.
سلامت: قرمز شدن رنگ زبان می‌تواند نشانه چه باشد؟
پرخونی یا بالا بودن غلظت خون یا کمبود برخی ویتامین‌ها مثل ویتامین B12. البته تب نیز می‌تواند باعث قرمزی و خشکی زبان شود. با اصلاح عامل ایجادکننده تب، معمولا مشکل برطرف می‌شود.
سلامت: در این صورت قرمزی تمام زبان را فرا می‌گیرد؟
بله، گاهی زبان شبیه توت‌فرنگی می‌شود که دلیل آن می‌تواند ابتلا به برخی عفونت‌ها و بیماری‌ها مثل مخملک یا کاوازاکی باشد. گاهی نیز برخی عفونت‌ها و قارچ‌ها به‌خصوص در کودکانی که برای درمان سرطان تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند یا نقص دفاعی دارند و به مدت طولانی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، عامل قرمزی زبان است که باید تحت درمان قرار بگیرد.
سلامت: گاهی زبان در برخی کودکان زبان صورتی بسیار کمرنگ می‌شود، این هم دلیل خاصی دارد؟
دلیل این موضوع می‌تواند کم‌خونی باشد. در این بیماران همانطور که پوست بدن به‌خصوص کف دست‌ها و پایه ناخن‌ها کمرنگ می‌شود، رنگ لب‌ها و زبان نیز به‌صورتی کمرنگ تغییر میکند.
سلامت: پس این موضوع درست است که میتوان با معاینه زبان، به بیماری پی برد؟
بله، پزشک با مشاهده حالت زبان به بسیاری از بیماری‌ها پی‌می‌برد، مثلا اگر زبان خشک باشد نشان می‌دهد کودک یا مبتلا به دیابت است یا دچار عفونت‌های ویروسی و اسهال و استفراغ.
سلامت: آیا تغییراتی هم وجود دارد که ظاهر نگران‌کننده‌ای داشته باشند اما خطرناک نباشند؟
بله، گاهی روی زبان برخی افراد لکه‌های سفید و زرد و خاکستری دیده می‌شود که متناوبا عود می‌کنند. اصطلاحا به این ناراحتی، «زبان جغرافیایی» می‌گویند که علت و درمان خاصی ندارد.
سلامت: خانم دیگری در مورد قرمز شدن یک طرف زبان فرزندشان سوال کرده‌اند. با توجه به اینکه این قرمزی هرازچندگاهی عود میکند، تشخیص شما چیست؟
با این شرایط بهتر است کودک معاینه شود. اگر قرمزی مربوط به یک طرف زبان است، ممکن است کودک در همان سمت دندانی خراب داشته باشد و رشد میکروب باعث تحریک زبان در آن قسمت شود. گاهی نیز کودک عادت به خوردن برخی موادغذایی مثل آب‌نبات با یک سمت دهان دارد. البته ممکن است این ناراحتی شبیه زبان جغرافیایی باشد. در صورت تکرار در چنین مواردی، بهتر است والدین فرزندشان را به پزشک نشان دهند تا اگر نشانه شروع یک بیماری مثل نقص دفاعی یا بیماری التهابی روده و... است، تشخیص داده شود.
سلامت: شایع‌ترین ناراحتی یا تغییر رنگ زبان در کودکان چیست؟
شایع‌ترین ناراحتی چه در میان کودکان و چه بزرگسالان، زخم‌های آفتوزاست که 20 درصد افراد دچار آن می‌شوند. این زخم‌های دردناک روی زبان و لثه ایجادمی‌شوند و گرد یا بیضی به رنگ سفید یا خاکستری با هاله‌ای قرمزرنگ هستند. احتمال عود این زخم‌ها به دلایل زیادی زیاد است. حساسیت‌های غذایی، ضربه به زبان، کمبود سلول‌های خونی مثل سلول‌های سفیدخون یا کمبود برخی ویتامین‌ها از جمله ویتامین B12 می‌تواند از علل بروز این زخم‌ها باشد.
سلامت: آیا زخم‌های آفتوز درمان دارند؟
اسپری یا پماد مسکن یا محلول‌های ضدعفونی‌‌کننده دهان می‌تواند موثر باشد.
سلامت: تبخال هم شایع است؟
بله، در کودکان بین 3 تا 5 سال ویروسی به نام تبخال می‌تواند زبان و لثه‌ها و لب را درگیر کند. این ناراحتی همراه با تب و لرز است و ضایعات کوچکی شبیه آبله‌مرغان روی لثه و زبان به وجود می‌آورد. بنا به ضرورت، استفاده از داروهای اختصاصی و مسکن‌های موضعی و مصرف غذاهای سرد توصیه می‌شود. گاهی ضایعات همراه با دانه‌هایی روی دست و پاست که البته درمان خاصی نیاز ندارد مگر آنکه بلع کودک را دچار مشکل کند. در این صورت میتوان از اسپری یا پمادهای مسکن استفاده کرد.