صفحه نخست » بخش عمومي » دکتر علیرضا شیری » زیست محیطی

دایناسورها، پرندگان و پستانداران اولیه کشف شده در بسترهای فسیلی شمال چین شهرت زیادی دارند (هم برای باقی ماندن استثنایی خود و هم برای تنوع بی نظیرشان). اما تاکنون کسی نمی‌دانست که چه چیزی باعث مرگ آنها شده، یا چرا صدها جاندار از زیست بوم‌های متفاوت در بستر دریاچه ای باستانی در کنار هم مدفون شده‌اند.

حالا محققان می گویند که احتمالا آنها توسط یک سری فوران‌های آتشفشانی که در حدود 120 میلیون سال پیش رخ داده است کشته شده‌اند. خاکسترهای اتشفشانی آنها را مدفون کرده و اجسادشان را حفظ کرده، درست مانند قربانیان اتشفشان پمپی (شهری در ایتالیا که تقریبا 2000 سال پیش، با تمام مردمش زیر خاکسترهای اتشفشانی مدفون شد و در قرن گذشته، سالم از زیر خاک بیرون کشیده شد).


به گزارش نشنال جئوگرافیک، بعد از بررسی فسیل‌ها و رسوبات، بویا جیانگ از دانشگاه نانجینگ و همکارانش طی تحقیقی به این نتیجه رسیدند که فوران‌های اتشفشانی ناگهانی و بادهای شدید مرگبار، گازهای داغ و ابرهایی از خاکستر را به بار اورده بودند، که احتمالا هر چیزی را که در مسیرشان بوده خفه کرده، سوزانده و سپس با خود برده تا این چنین، بستری از استخوان‌ها را تولید کند.

این تحقیق توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از این جانداران بر روی کف دریاچه مدفون شده‌اند، و چگونه به این خوبی باقی مانده‌اند و حتی اثراتی از بافت‌های نرم (همانند پر و بال) را تا ده‌ها میلیون سال بعد از مرگ خود باقی گذاشته‌اند.

با وجود این که مدت‌ها بود باستان شناسان حدس می‌زدند که احتمالا فوران‌های آتشفشانی در سالم ماندن فسیل‌های چینی نقش داشته‌اند، جیانگ می گوید که انفجارهای آتشفشانی همه چیز را در مورد این پدیده توضیح می‌دهد.

به گفته او، این انفجارها «نه تنها صدمات شدیدی به این جانوران رسانده‌اند (مثل کاری که آتشفشان‌های امروزی با جانداران می‌کنند) بلکه برخی از بقایا را تا نزدیکی دریاچه‌ها منتقل کرده و به سرعت زیر لایه‌ای از خاکستر مدفون کرده‌اند».

این گزارش استخوان‌های سوخته فسیل‌های این تحقیق را با استخوان‌هایی که از قربانیان شهر پمپیی رم (که در سال 79 بعد از میلاد مسیح در اثر فوران آتشفشانی کوه وزوو کشته شده‌اند)، به دست آمده، مقایسه می‌کند. محققان همچنین رسوبات خاکستری که سراسر این ناحیه را فرا گرفته‌اند را برای توضیح بقا و حفظ این فسیل‌‌ها بررسی کردند.

دیرینه شناسی از دانشگاه بریستول به نام مایکل بنتون در این خصوص می‌نویسد: «این محققان از تحقیق‌هایی که قبلا انجام شده، پا را کمی فراتر گذاشته و نشان می‌دهند که همه حیوانات کشف شده در جهول چین کشته شده، انتقال داده شده و به طور استثنایی توسط جریان‌های پیروکلاستیک (آتشفشانی) حفظ شده‌اند. این تحقیق، چالشی است برای پیروان دیدگاه‌های قبلی که گمان می‌کردند بیشتر این حیوانات، در داخل و اطراف دریاچه‌هایی که فسیل‌هایشان در آن پیدا شده بود، زندگی می‌کردند».



نابودی دسته جمعی
این فوران‌ها تقریبا 120 تا 130 میلیون سال پیش در شمال چین اتفاق افتاده است. اعضای این گروه بین‌المللی در این تحقیق، خاکستری را که به خوبی 14 فسیل به دست آمده از 5 بستر فسیلی را پوشانده بود، مورد آزمایش قرار دادند. پرنده‌ای هم اندازه کلاغ به نام کنفوسیوسورنیس و دایناسوری با چهره طوطی به نام سیتاکوساروس هم جزو این فسیل‌ها هستند،.

پژوهشگران دریافتند خاکسترهایی که این فسیل‌ها را دربر گرفته بودند، مانند خاکسترهای آتشفشانی که در فوران مهیب سال 1883 آتشفشان کراتویای اندونزی دیده شده بود، ریز دانه بوده و استخوان‌های سوخته را پوشانده بودند. وضع قرار گیری اجساد این جانداران در بسترهای استخوانی کشف شده، شبیه به قربانیان خاکستر پیروکلاستیک دیگری است که در آنها نیز اعضای بدن قربانیان از هم جدا شده بودند. طبق این پژوهش، این استخوان‌ها شکستگی‌های شبیه به شبکه عنکبوتی دارند که یاداور استخوان‌های سوخته قربانیان پمپیی است.

پرندگانی که در جریان‌های هوای ایجاد شده از این فوران‌ها در بازه زمانی 10 میلیون ساله فعالیت‌های آتشفشانی گرفتار می‌شدند، خفه شده و از آسمان می‌افتادند. این تحقیق بیان می‌کند: «این فوران‌ها قاعدتا متعدد بوده و سبب نابودی همه حیوانات چه در خشکی و چه در آب شده‌اند». نویسندگان مقاله می‌گویند خاکسترهای نرم و یکدستی این استخوان‌ها را پوشانده بودند، در حالی که اگر این جانداران در دریاچه غرق شده بودند، باید لایه‌ای از گل و لای روی آنها قرار می‌گرفت.

نزاع استخوانی

دیرینه شناسی از موزه آمریکایی تاریخ طبیعی در نیویورک به نام مارک نورل، که در این تحقیق مشارکت نداشته است، می‌گوید: «همه شواهد به طور قطع با این تفسیر سازگارند. با نگاه کردن به حفظ استثنایی بقایا و تعداد فسیل‌ها، می‌توان گفت که به نظر یک گاز مهلک بوده که توانسته همه آنها را جارو کرده و همه را هم به خوبی حفظ کند».

بنتون اما درباره پذیرفتن این توضیح جدید در مورد چگونگی قرار گیری حیوانات در بسترهای فسیلی تردید دارد و آن را غیر محتمل می‌نامد. او می‌گوید: «گمان می‌کنم اساس کار خوب است، اما مدارکی که بر پایه آن‌ها چنین نتیجه گرفته شده که جریان‌های پیروکلاستیک لاشه‌ها را در بیشتر موارد منتقل کرده‌اند، به نظر نامحتمل می‌رسد، در پمپی هم افراد در هم شکستند و کشته شدند، اما جابجا نشدند».

نورل اما بیشتر متقاعد شده و می‌گوید که این ایده که وزش هوای داغ آتشفشانی به اجساد فشار می‌آورده و آنها را به بستر دریاچه برده، سال‌ها مورد بحث دیرینه شناسان بوده است. نورل می‌گوید: «در دیگر سایت‌های فسیلی، استخوان‌ها درهم تنیده و از هر بافت نرمی پاک شده بودند،، در عوض بقایای جهول با لطافت هر چه تمام‌تر نگه داشته شده‌اند».



استفان بروساتی دیرینه شناسی از دانشگاه اسکاتلند ایدنبرگ که در این تحقیق حضور نداشته، می‌گوید: «این فسیل یافت شده واقعا نوعی از دایناسور پمپیی است که متعلق به 125 میلیون سال پیش بوده، درست است که عامل مرگ آنها آتشفشان بوده، اما حفظ فسیل آنها لطف خدا بوده است».

بروساتی می‌افزاید: «بدون چنین پروسه غیر معمول نگهداری، ما هرگز به بسیاری از این فسیل‌ها که جزئیاتی همانند پوست، ماهیچه‌ها، پر و بال‌ها و دیگر بافت‌های نرم را به خوبی حفظ کرده‌اند، دسترسی نداشتیم. بی‌دلیل نیست که این نوع فسیل‌ها نادرند؛ چون باید رخدادهای غیر عادی مانند فوران‌های آتشفشانی عظیم رخ دهند تا چنین فسیل‌هایی حفظ شوند».

نورل می‌افزاید که شاید یافته‌های آتشفشانی همچنین بتوانند به ما کمک کنند که محل کشفیات آینده بسترهای فسیلی در مغولستان و شمال چین را شناسایی کنیم، و حتی جاهایی که روزگاری نقاط آتشفشانی بودند را به دنبال استخوان دایناسورها جستجو کنیم. او می‌گوید: «من فکر می‌کنم که هنوز کارهای زیادی برای یافتن فسیل‌ها در چین باقی مانده است».