از وجود حیوانات ایران از چند میلیون سال قبل نیز اطلاعاتی داریم ، چنانچه ( ماكنم ) باستان شناس معروف آثار یك نوع فیل ( ماستودونت ) ، كرگدن و یك نوع اسب هیپاریون را در سال 1904 در ناحیه مرزه چال مراغه بدست آورده است . این حیوانات قبل از فوران آتشفشان سهند در اطراف دریاچه ارومیه زندگی می كرده اند . آتشفشان سهند در اواخر دوران سوم ( پلیوس ) یعنی بیش از یك میلیون سال پیش فعالیت داشته است .




سابقه حیوانات در لرستان :

دره خرم آباد لرستان كه بطول 15 كیلومتر و عرض و10 كیلومتر بین كوههای آهكی منبع ذخیره آب ، كشیده شده است . از نظر غارها و مساكن انسان و وجود حیوانات جالب است . هول و ویلر در سال های 1965- 1963 ، این ناحیه مخصوصاً غار كنجی واقع در جنوب شرقی خرم آباد را از جنبه اقامتگاه انسان و همچنین جانور شناسی مورد بررسی دقیق قرار داده اند . نامبردگان بیش از 9000 ابزار سنگی چخماقی تراشیده شده و 6000 تكه استخوان حیوانات را شناسایی كرده اند از بررسی نمونه هایی كه در پناهگاه صخره ای بدست آمده چنین بر می آید كه تكامل صنایع موستری ( 50000 سال قبل ) تا زارزی ( 12000 سال قبل ) تدریجی بوده نه ناگهانی و وارداتی . بطوركلی بررسی توسط كربن رادیواكتیو نشان داده كه تاریخ زندگی انسان ها در این ناحیه به بیش از 40000سال قبل می رسد . و اصولاً زندگی در غار ( شاندر ) از0 2500 سال پیش خاتمه یافته است . از بررسی بقایای حیوانات بدست آمده معلوم شده كه استخوان ها مربوط به حیوانات زیر بوده اند .

پستانداران : بز یا قوچ كوهی ، گوزن قرمز ، گاو و گوسفند وحشی ، گورخر ، غزال ، خوك وحشی ، پلنگ ، خرگوش ، روباه قرمز ، گربه وحشی و سمور ، راسو ، جوجه تیغی ، گرگ ، موش كور و موش آبی ، خفاش

پرندگان : كبك دری ، كبك سیا ، غاز و مرغابی پرندگان آواز خوان نامشخص

خزندگان : لاك پشت ، سوسمار

آبزیان : ماهی نامشخص ، خرچنگ رودخانه ، صدف ، حلزون مخصوص آب های شیرین

بطور كلی زندگی این مردم از شكارگری می گذشته و 90% حیوانات شكار شده را سم داران تشكیل می داده اند .

آثار لرستان در رابطه با باستان شناسی دام ها :

در نواحی ( همیان ) و ( میرملاس ) و ( دوشه )از توابع لرستان تصاویر جانوران و آدمیان كه قدمتشان به حدود 15 هزار سال قبل از میلاد می رسد . با رنگهای سیاه و زرد و سرخ برسنگ ها نقش بسته است .

انسان در این نواحی در حوالی 800 ق م ابتدا بز و گوسفند را اهلی كرد و به كشت گندم و جو پرداخت در میان هزاره ششم قبل از میلاد ( 5500 – 4000 ق م ) تحولات پر اهمیتی در جنوب غربی ایران بوقوع پیوست . گاو را اهلی كردند ، از غلات بهتر توسط انتخاب یا احتمالاً پیوند ، استفاده نموده و شیوه آبیاری را برای كشت معمول داشتند در این مرحله ابتدا از گوشت گاو به عنوان خوراك استفاده می كردند . از آثار باقیمانده لاشه حیوانات ، وجود دام های زیر را در این دوران در ناحیه لرستان مشخص كرده اند :

پستانداران : بز وحشی و اهلی ، میش اهلی ، گاو وحشی و اهلی ، خوك و گورخر ، غزال ، سگ های اهلی ، روباه قرمز ، كفتار ، گربه وحشی ، سمور ، راسو ، جوجه تیغی ، موش هندی ، موش صحرایی ، موش كور

پرندگان : انواع غاز ، درنا ، لك لك ، مرغ ماهیخوار ، عقاب ، قوش و باز ، انواع كبك

خزندگان : لاك پشت ، دو نوع سوسمار

دو نوع ماهی ، سه نوع صدف و دو نوع حلزون مخصوص آب های شیرین

دام ها و آثار تپه سیلك كاشان : اهلی كردن حیوانات

تپه سیلك كاشان از نظر تمدن بشری اهمیت خاصی دارد ، كه در دامنه كوه كركس در فاصله 5 كیلومتری كاشان قرار دارد . سیلك قدیمی ترین محل سكونت بشری در دشت است . محل سكونت اولیه انسان مستقیماً روی زمین بكر قرار گرفته كه آن را طبقه اول نامیده اند .

اهلی كردن حیوانات در هزاره پنجم ق.م :

در زندگی مردم طبقه اول كه در هزاره پنجم ق.م می زیستند ، اهلی كردن حیوانات مهمترین حادثه ای است كه اتفاق افتاده است . اهلی كردن نخستین حیوان كه یكی از انگیزه هایش قربانی كردن برای خدایان بود ، نقش عمده ای در پیشرفت تمدن بشری داشت .

سابقه حیوانات در سایر نقاط ایران

در سالهای 1949 و 1951 كارلتون سن كن از دانشگاه فیلادلفیا، چند غاز را در مازندران بازدید نمود و به این نتیجه رسید كه غاز ( كمربند) غاز ( هوتو ) در گوشه جنوب شرقی دریای خزر در نزدیك بهشهر ، حوالی تریجان مربوط به 12000 سال پیش می باشند . از مجموع چنین بر می آید كه در اواخر دوران مزولتیك اهالی این دو غار مجاور ، زندگی خود را با شكار آهو و بز و گوسفند وحشی می گذرانیده اند . این دو حیوان اخیر را در همان زمان تدریجاً اهلی كرده و در خدمت خود گرفته اند و بیشتر آنها را برای قربانی بكار می برده اند .

در مرودشت به فاصله دو كیلومتر در جنوب غربی تخت جمشید دو تپه a و b بنام تل بگون وجود دارند . هرتسفلد در 1923 در این دو تپه كاوش نموده و سفال های نقش دار بدست آورده است . تعدادی از نقوش نماینده نباتات و حیواناتند ، ماهی ، مار ، عقرب ، مرغ های آبی ، عقاب ، آهو ، گوزن با شاخ های بلند و پیچیده كه به صورت مصنوعی نمایان شده و ببر و پلنگ ، موضوعات نقاشی ها را تشكیل می دهند . این نوع سفال منقوش و منحصر به تل بگون نیست و در تمام فارس دیده می شود . این نوع سفال از نظر قدمت همدوره شوش اول است . كه شاید متعلق به نیمه اول هزاره چهارم ق.م باشد .

در این ناحیه فارس مجسمه های كوچك گاو نر وماده به دست آمده كه مربوط به مراسم دینی است .

در منطقه گیلا ن، سفالگری رواج كامل داشته و مخصوصاً ناحیه آملش از این جنبه حائز اهمیت است . در این میان بهترین اشیاء كوزه هایی هستند به شكل حیوانات به ویژه گاو كوهان دار . سنت كوزه گری به شكل حیوانات در هند و ایران تاریخ طولانی دارد 


مرجع : تاریخ دامپزشكی و پزشكی ایران ، جلد اول ، فصل اول

مولف : دكتر حسین تاج بخش

تهیه كننده : دكترحمیدرضا دهقان